E-Nieuwsbrief Website Stelling van Amsterdam, nummer 53
(16 november 2001)
Beste lezer,
Bij deze een nieuwe e-nieuwsbrief over de website Stelling van
Amsterdam.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>
Deze nieuwsbrief is, met meer verwijzingen, te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook meer informatie over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en
het archief te vinden.
Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan geïnteresseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.
En stuur de nieuwsbrief door aan anderen!
INHOUD
In deze nieuwsbrief:
In de volgende nieuwsbrief o.a.:
BOEK
Het is nu in kannen en kruiken: medio 2002 zal in opdracht van de Stichting Stelling van Amsterdam bij uitgeverij Matrijs een publieksboek over de Stelling verschijnen.
Onder eindredactie van Paul Vesters zullen diverse auteurs de onderwerpen beschrijven:
- politiek-historische achtergrond: Saartje de Bruijn (bij Rijksdienst voor de Monumentenzorg betrokken bij de UNESCO nominatie van de NHWL)
- militair-historische geschiedenis: Joep van Hoof (auteur "Langs wal en bastion")
- bouwkunde: Fred Gaasbeek (auteur diverse boeken over architectuur)
- water, natuur, landschap: Henk Baas en Norbert Daemen, Landschapsbeheer (nu Landschap Noord-Holland) (auteurs van o.a. artikel over beplanting in de Stelling)
- nu en later: Fred Feddes (auteur o.a. "Oorden van onthouding")
Ter ondersteuning van de auteurs is er een begeleidingscommissie die er vooral op let dat de verhaallijn klopt . Deze commissie bestaat uit:
- prof. dr. G.J. Borger, Universiteit van Amsterdam (voorzitter)
- drs. R. de Jong, Rijksdienst voor de Monumentenzorg
- Piet Kamphuis, Sectie Militaire Geschiedenis van de Koninklijke Landmacht
- een of twee personen van de Stichting Menno van Coehoorn en Stichting Stelling van Amsterdam
- ing. R.G.A. Ros (auteur website "De Stelling van Amsterdam. Een stadsmuur van water")
Ja, ja, een nozem die wat tekst in een website heeft gestopt is gevraagd voor de begeleidingscommissie! Uiteraard zal ik ook de auteurs steunen bij hun eigen archiefonderzoek en krijgen ze allen een kopie van de website.
Ik hoop dat het boek ook voldoende aandacht zal besteden aan de algemene voorzieningen en niet alleen aan de forten. Maar in een boek kan nu eenmaal niet alles opgenomen worden en de keuzes zullen door meerdere personen gemaakt moeten worden. Erg goed ben ik niet (meer) in compromissen en ook in andere opzichten hoop ik te leren van dit project.
<http://www.stelling-van-amsterdam.nl/>
<http://www.landschapsbeheer.com/>
<http://www.naipublishers.nl/architectuur/onthouding_nl.html>
<http://www.uva.nl/>
<http://www.rdmz.nl/>
<http://www.coehoorn.nl/>
BROCHURE
Onlangs ontving ik van de Provincie
Noord-Holland een brochure over het planologisch
onderzoek naar de Stelling. In het voorjaar vonden hierover
een conferentie en twee publieksbijeenkomsten plaats.
De brochure, een samenvatting van een rapport hiervan, is te
bestellen bij de Provincie Noord-Holland, afdeling ZWC, Bureau
Monumentenzorg & Archeologie op telefoonnummer 023 - 514
3594.
Het rapport was begin november al op en is waarschijnlijk eind
november weer beschikbaar. Het is te bestellen bij de projectleider,
Mw. drs. C.R. (Caroline) Smook via het e-mail adres
<SMOOKC@Noord-Holland.nl>. Het rapport kost 100 gulden / 45,38
euro.
Op de website over het project heb ik nog geen wijzigingen gezien die
met deze brochure of het rapport te maken hebben.
<http://www.noord-holland.nl/>
<http://www.noord-holland.nl/home/PROJECT/PROSTELLING-DEFA.HTM>
LANGZAME BUITENRING IN DE SNELLE METROPOOL
De hierboven genoemde brochure draagt de naam 'Langzame buitenring in
de snelle metropool' met als ondertitel 'Ruimtelijke strategie voor
de Stelling van Amsterdam'. Alhoewel die brochure een samenvatting is
van een rapport waarvan ik de inhoud nog niet ken, waag ik me toch
aan een samenvatting van de samenvatting met persoonlijke opmerkingen
tussen blokhaken. Bovendien heb ik het wollige taalgebruik er een
beetje vanaf geschraapt worden maar theoretisch gezien moet ik dan
zelf dat taalgebruik voldoende machtig zijn...
De Stelling wordt als een buitenring gezien, als een soort tuin van de grote stad. Een 'stiltestelling' die echter wel erg onzichtbaar is. Om de Stelling zichtbaarder te maken wordt aan verschillende mogelijkheden gedacht. De inundatie werken moeten dan ook gerestaureerd worden maar de 'schootsvelden' [waarmee meestal gewoon de verboden kringen worden bedoelt] zijn minder belangrijk [Gaarne draag ik een opzet aan voor een inventarisatie van de inundatiewerken]. Op slechts enkele plaatsen kan de Stelling ook een rol spelen bij de grotere waterberging die gerealiseerd moet worden. Wel kunnen er meer moerasgebieden komen waar de Stelling samenvalt met een ecologische verbindingszone.
Het feitelijke gebied is vastgelegd in een 'Stellingcontour' waarbinnen de ontwikkelingen rekening met de Stelling moeten houden. Deze contour is op veel plaatsen zeker niet de de strook van het 'schootsveld'. [Er is bijvoorbeeld nog steeds sprake van het 'zwakke Westfront'. Vroeger door de hogere duinen en de smalle inundaties en nu maakt hetzelfde, maar verstedelijkte, terrein het nog steeds zwak.] Doordat de Stelling door verschillende soorten gebieden loopt denkt men de Stelling niet als één gebied te kunnen zien met dezelfde afweging van ruimtelijke ontwikkelingen.
Om de Stelling beter zichtbaar te maken zijn er nieuwe,
bescheiden, toevoegingen bedacht. Even kort wat ideeën uit deze
brochure:
- een natte voet door met name aan de buitenzijde van de
hoofdverdedigingslijn meer water of moeras te creëren;
- de route van de hoofdverdedigingslijn moet herkenbaar gemaakt
worden door een asfaltpad met aan beide zijden een strook
klinkers;
- een acces zoals een dijk, moet gemarkeerd worden door een bredere
watergang langs zo'n acces binnen de verboden kringen (1000
meter);
- nieuwe toevoegingen binnen de Stellingcontour moeten in een
zogenoemde 'veldeenheid' (omvang als een fort met wal er omheen)
worden geplaatst;
- zes plekken ('landschappelijke ensembles') zijn geschikt om lopend
of fietsend een 'klein rondje Stelling' te doen, namelijk IJmuiden,
Spaarndam, Diemerdam/IJburg, Botshol e.o., Uitermeer e.o. en
Krommeniedijk - Spijkerboor.
Tenslotte de bescherming. Een groot deel van de forten zou vrij
toegankelijk moeten zijn om het fort zichtbaar aan het publiek te
maken en het terrein eromheen te kunnen zien. Daartoe moeten zoveel
mogelijk forten in beheer bij één organisatie
zijn.
Restauratie van de forten kan soms nodig zijn maar de oorspronkelijke
sfeer moet zoveel mogelijk behouden blijven. De loodsen en woningen
zijn goed herbruikbaar. En als die verdwenen zijn is herbouw een
mogelijkheid. [Zoals aan de Assendelver Zeedijk met een loods
(is?) gebeurd.]
Het terrein van de Stelling wordt veelal extensief gebruikt. Voor de
intensief gebruikte delen moet de overheid een actieve, beschermende
rol spelen.
Tot zover de samenvatting. Uiteraard heb ik hier wat aan toe te voegen, lees maar:
Op enkele plaatsen in de brochure lijkt het alsof er gedacht wordt dat het gehele Westfront een dubbele verdedigingslijn had. Op een kaart staat ook ten noorden van Fort bij Veldhuis een lijn naar Uitgeest aangegeven. Die linie was wel gepland maar nooit dubbel uitgevoerd maar naar het oosten verlegd (zie Fort benoorden Uitgeest). Of tracht men de westzijde van de inundaties aan te geven?
Ik kan me goed vinden in de gedachten die in de brochure aan bod
komen. De praktische uitwerking zie ik op een aantal punten echter
niet helemaal zitten. Persoonlijk vind ik de voorgestelde
toevoegingen om de Stelling zichtbaarder te maken nogal, eeeh,
wollig. Met nieuwe termen worden nieuwe redenen gezocht om nieuwe
elementen te bedenken die weinig met de oude Stelling te maken
hebben. Dat kan een hele goede, bewuste keuze zijn maar er moet een
bord bij staan om uit te leggen waarom die sloot op deze plek plots
zo breed is. Net zo onzichtbaar als de forten dus.
Dan denk ik: pak een oude militaire kaart (ARA 3.09.19, inv. 40) en
haal daar inspiratie uit. Tijdens een mobilisatie en werkelijk
gebruik zouden er nog veel meer werken zichtbaar zijn voor de
bevolking. Richt dan een aarden veldbatterij of een luisterpost in
als zichtbaar element. Doe er iets praktisch mee - zoals een bushokje
- of plaats er een beeld van een soldaat. Of, meer realistisch, maak
een metaalconstructie in de berm van de weg die sterk op een
prikkeldraadversperring lijkt. Met een paar nieuwe betonnen
wegbermversperringen om het tegen aanrijdingen te beschermen, gna
gna. Het gaat mij er niet om dat er een militaristische sfeer wordt
geschapen maar dat er een idee van het tijdsbeeld kan worden
gegeven.
Ik heb al eens geopperd om gewoon met borden - oei wat simpel - aan te geven
dat iemand de Stelling in- of uitgaat. Dus bijvoorbeeld de nieuwe fietsbrug
over de A4 met 'Welkom in de Stelling van Amsterdam' erop, met uiteraard 'www.stelling-amsterdam.nl'
eronder! :-))) En om degene die nooit de Stelling in- of uit gaat, zou inspiratie
gehaald kunnen worden van de borden die vroeger in Berlijn stonden: 'You are
entering the American sector'.
Een asfaltpad met klinkers heb ik wel vaker gezien dus echt duidelijk lijkt
me dat niet. Het is wel goed tegen verdwalen als je de fietstocht doet. Maar
waarom geen extra bewegwijzering? Met daarop verwijzingen naar de forten: linksaf
'Fort bij Veldhuis', rechtsaf 'Fort aan Den Ham'.
Tot zover de bespreking van de brochure. Ik hoop binnenkort het hele rapport te lezen.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/werk-inundatie/>
RIJKSARCHIEF DEN HAAG
Toevallig moest ik laatst twee dagen bij een organisatie werken die
gevestigd is in de Koninklijke Bibliotheek te Den Haag. Op dinsdag is
het naastgelegen Rijksarchief tot 21.00 uur open en na werktijd heb
ik daar nog wat in de papieren en fiches gesnuffeld. Het was druk, ik
kwam zelfs twee bekende fortologen tegen. Maar we zaten niet in
elkaars vaarwater.
Ik was eigenlijk op zoek naar formele papieren over de Militaire
Boomkwekerij. Daarover vond ik niets en ook niet het contract van
het Fort bij
Vijfhuizen waarin de boomkwekerij vast was opgenomen. Wel vond ik
(opnieuw) de bouwtekening van het zendgebouw van het 'Zendstation in
de Haarlemmermeer'. Mogelijk was dit voor het radioverkeer van de
Luchtvaartafdeling op het Vliegkamp
Schiphol. Maar omdat er op de tekening geen kabel van buitenaf
staat aangegeven is het ook mogelijk dat het alleen een radiobaken
voor de navigatie was.
Bestudering van de afdruk van de bouwtekening leverde op dat het
terrein nog op een moderne kaart te herkennen is. Een aantal dagen
later ben ik even gaan kijken en toen bleek dat de woning nog bestaat
maar dat het zendstation en zendgebouw gesloopt zijn. Het terrein
wordt nu gebruikt voor opslag van bouwmaterialen.
Iets anders kwam aan het licht bij bestudering van een stafkaart uit circa 1910. Dhr. Van Kerkum had me op deze kaart gewezen en zelfs bovenop de stapel gelegd! Op die kaart stonden verschillende batterijen voor kanonnen tussen de forten aangegeven. Alle bekende locaties van bestaande en gesloopte nevenbatterijen vielen exact samen met die locaties. Maar er waren meer veldbatterijen dan de nu bekende nevenbatterijen. Blijkbaar werden niet alle veldbatterijen van een permanent werk voorzien, vast een geldkwestie.
Tenslotte was er in een brief van augustus 1917 sprake van een
hulplandingsterrein, ter verbetering van de kustverdediging, dat in
de Haarlemmermeerpolder nabij het Fort
bij Heemstede moest komen. Of het er ook van gekomen is?
Kortom, ik vind in de archieven in het ARA alleen nog maar
kruimeltjes die meer vragen oproepen dan beantwoorden. Er zijn nog
meer kleine feitjes zoals jaartallen gevonden en verwerkt in de
website.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/vijfhuizen-kwekerij/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/vijfhuizen/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/schiphol-vliegkamp/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/heemstede/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/nevenbatterij/>
GENIE-ARCHIEF KOLONEL SIX KAZERNE (2)
Van het Rijksarchief in Den Haag ontving ik het bericht dat het
'Rijst Archief' in goede handen is. Het archief is nu in bewerking
bij het Centraal Archieven Depot (CAD) van Defensie en komt daarna
gedeeltelijk naar het Algemeen Rijksarchief (ARA), vanaf 2002
Nationaal Archief (NA) - indien aan allerlei archivaris-eisen is
voldaan. Het deel tot en met 1951, over de Stelling van Amsterdam en
de Nieuwe Hollandse Waterlinie, komt als zelfstandig archief. Dat
zal waarschijnlijk in het eerste kwartaal van 2002 gaan gebeuren.
Het deel van 1952 en later wordt door de Centrale Archief
Selectiedienst te Winschoten verwerkt en opgenomen in een archief
over de Dienst Gebouwen, Werken en Terreinen.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/adam-six/>
<http://www.archief.nl/>
<http://www.mindef.nl/intern/dgwt/addgwt.htm>
OVERIG
- In een rapport uit 1986 staat "een van de forten is lange tijd
gebruikt door de Nederlandse Munt". Wie weet welke dat is en
gedurende welke periode?
- Op 1 november waren er dit jaar net zo veel bezoekers op de website
geweest als in geheel 2000. Elke bezoeker gedurende de laatste twee
maanden van dit jaar is dus "winst".
Met vriendelijke groet,
René Ros