Tijdens de Koude Oorlog (1946-1991) zijn in en rond Amsterdam door diverse instanties vele schuilplaatsen (schuilkelders) gebouwd.
De Dienst Publieke Werken van de gemeente Amsterdam heeft een vijftigtal openbare schuilplaatsen aangelegd.
Deze pagina's geven informatie over de locaties en de achtergrond van deze openbare schuilplaatsen.
Zie Bescherming Bevolking voor een overzicht van de commandoposten in de regio Amsterdam en Bedrijfsschuilplaatsen voor schuilplaatsen van bedrijven en instellingen.
Aanwezigheid van schuilplaatsen onbekend tenzij aangeduidt met:
* met zekerheid nog aanwezig.
+ met zekerheid gesloopt
Na 1945 begon de Koude Oorlog, waarbij aanvankelijk de angst bestond voor een grootschalige oorlog met conventionele wapens. Rond de jaren 1955 onstond een reële dreiging van atoomwapens. Maar door de wederzijdse afschrikking werd een oorlog met conventionele bommen waarschijnlijker.
Om in geval van een luchtalarm burgers die zich op straat bevonden een schuilgelegenheid te bieden werden met name vanaf 1960 aanzienlijke aantallen openbare schuilplaatsen ingericht.
Burgers moesten thuis voor een schuilgelegenheid met voedsel zorgen (o.a. Besluit Schuilplaatsen bij bouw van woningen 1954). Bedrijven en instellingen moesten zorgen voor bedrijfsschuilplaatsen voor hun personeel.
De openbare schuilplaatsen zouden tijdens de 1e Paraatheidsfase, na de Waarschuwingsfase, voor gebruik gereed gemaakt worden.
Door de komst van Russische middellange afstandsraketten werd het gevaar van nucleaire fall-out de reden om tussen 1978 en 1982 een aantal massaschuilplaatsen in heel Nederland te bouwen.
Men ging uit van een capaciteit in openbare schuilplaatsen voor 5% van de bevolking van een plaats. De schuilplaatsen werden bij voorkeur bij verkeersknooppunten en andere gebieden met veel passanten ingericht.
Om kosten te besparen werden de schuilplaatsen zo veel mogelijk in combinatie met nieuwbouw van gebouwen of bruggen aangelegd maar met wanddiktes van circa 20 cm. En meestal kregen ze een functie in vredestijd als bergruimte of voetgangerstunnel. De subsidieregeling van het Rijk hiervoor heeft tot 1994 bestaan.
Door de gemeente Amsterdam werd, in samenwerking met de Bescherming Bevolking, het Schuilplaatsenplan 1952/1953 opgesteld en later vervangen door het Schuilplaatsenplan 1959. Gebruikmakend van nieuwbouwplannen werd er afgeweken van die plannen, van enkele schuilplaatsen is zelfs tijdens de bouwprocedure afgezien. De meeste geplande schuilplaatsen zijn nooit gebouwd en met ruim 2% is de capaciteit van 5% in Amsterdam nooit bereikt.
De schuilplaatsen werden betaald middels een Rijksbijdrage. In geval van bouw in niet-overheids gebouwen - in enkele gevallen zelfs op voordracht van de eigenaar - werd een huurcontract voor 25 jaar afgesloten met een huurprijs van 1 gulden per jaar. De eigenaar had vrij gebruik van de schuilplaats in vredestijd.
Medio 1985 is de Bescherming Bevolking opgeheven. De meeste huurcontracten voor de schuilplaatsen eindigden tussen 1980 en 1990 en zijn niet verlengd of de oorlogsfunctie werd al eerder opgeheven.
Zie ook Thema-nieuwsbrief 'Openbare Schuilplaatsen in Amsterdam'.
Archiefonderzoek: René Ros
Veldonderzoek: Marcel Hessels en René Ros
Bronnen:
ongeïnventariseerd archief Dienst Bescherming Bevolking in het Stadsarchief Amsterdam:
- overzichten uit 1964, 1978 en 1985
- dossiers per locatie
- boek 'Als de Hemel valt. Bescherming Bevolking tussen fantasie en werkelijkheid.'
