Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 209

Nieuwsbrief Website Stelling van Amsterdam, nummer 209
Thema: boekbesprekingen
(7de jaargang, 3 juli 2005)

Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>

Deze nieuwsbrief is, met meer verwijzingen en illustraties, ook te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook informatie te vinden over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en het archief.

Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan geïnteresseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Voorwoord
• Boek De bezette stad
• Boek Amstelland

Voorwoord

O, waarom? Waarom geven uitgevers boeken in het voorjaar uit? Wordt het lekker weer om buiten iets te doen, moeten we zweet gaan zitten druppen boven hun mooie nieuwe boeken! Geef mij maar een boek op een winteravond.

Toch heb ik in een verduisterde werkkamer twee boeken zitten lezen waarvan de besprekingen deze thema-nieuwsbrief vormen. Een recensent wil ik mezelf zeker niet noemen...

Binnen enkele dagen volgt een normale, volle nieuwsbrief nummer 210.

Boek De bezette stad

"In de krant stond een recensie van een boek dat alle oorlogsplekken in Amsterdam beschrijft, met een uitvouwkaart.
Ik heb het vanmiddag even ingezien, bij een boekhandel aan het Koningsplein. Ik heb het nog niet gekocht, ik werd namelijk onderbroken in mijn gepeins terwijl ik het boek inzag, de boekenmeneer vond dat ik lang genoeg gelezen had."

Aldus de Amsterdammer Gerlof Langerijs enige tijd geleden. En het probleem is begrijpelijk met 270 bladzijden informatie over Amsterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het boek "De bezette stad. Plattegrond van Amsterdam 1940-1945" van Bianca Stigter is een naslagwerk over het Amsterdamse decor van de oorlog. Wat mij verbaasde is dat de stad destijds veel kleiner was maar meer inwoners had dan tegenwoordig. In 1940 woonden 800.000 mensen in het centrum en de eerste uitbreidingswijken. Ongeveer 10% van hen moest tijdens de oorlog om verschillende redenen onderduiken.

Het boek begint met acht algemene hoofdstukken waarna per postcode vele adressen volgen. Adressen waar iets was gehuisvest of gebeurde doordat het oorlog was. Waar de Duitse militaire en civiele organisaties zaten zoals Organization Todt (bunkers bouwen), de Rustunginspektion (hefkoepels slopen) en Warnzentrale (luchtverdediging, zie foto). Waar het verzet, de illegal pers en de onderduikers verborgen zaten of opgepakt werden. Waar de Joden werden opgehaald, verzameld, op transport gingen en soms ontsnapten en onderdoken. Waar bommen en bommenwerpers neerstortte.
En de auteur moest grenzen stellen, niet alles kon erin. Sommige feiten zijn ook niet meer bekend. En uiteraard is het incompleet en wellicht incorrect. Maar de auteur verdiend een compliment voor het verzamelen van de informatie. Zeker zij die bekend zijn in Amsterdam zullen zich verbazen. Over de huidige boekhandel aan het Koningsplein is blijkbaar niets noemenswaardig te melden.

Wat betreft het militair erfgoed geeft het boek weinig aanvullingen - in een aantal gevallen merk ik duidelijk dat we dezelfde bronnen hebben gebruikt. Het geeft wel een beter inzicht in de Stutzpunkte en enkele bunkers. Maar een aantal nog aanwezige bunkers ontbreken in het boek. Wel geeft het de nodige informatie over gebruik door de Wehrmacht van oorspronkelijk Nederlandse kazernes en magazijnen.

Het boek is in de boekhandel te verkrijgen. Online onder andere bij bruna.nl:
<http://www.bruna.nl/is-bin/INTERSHOP.enfinity/eCS/Store/-/-/-/
DisplayProductInformation-Start?ProductSKU=9025349889&PartnerID=354>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/duits/>

Boek Amstelland

Bij uitgeverij Matrijs verschijnt binnenkort het boek 'Amstelland. Land van water en veen'. Het boek is een van de zestien projecten van het project Toekomst Amstelland waarin de betreffende gemeenten samenwerken. Voor de goede orde, Amstelland is de zogenoemde Amstelscheg, het stuk groen dat tussen Amstelveen en Amsterdam-Zuidoost naar het centrum van Amsterdam steekt. Al in 1935 werd dit bedacht zodat elke inwoner op maximaal 4 kilometer van de frisse buitenlucht zou wonen.
In Amstelland ligt een deel van de Stelling, het veenrivierengebied van het zuidoostfront, van grofweg Fort Waver-Amstel tot en met Fort bij Nigtevecht. Je zou het boek kunnen beschouwen als een detailuitwerking van het hoofdstuk 'Landschap, natuur en water' in het Stelling-boek uit 2003.
<http://www.toekomstamstelland.nl/>

De Stelling is wat ze is door tijdens de bouw gebruik te maken van het terrein en erin op te gaan. Sindsdien is ze zelf deel van het landschap en dat komt ook in het boek naar voren. De huidige landinrichting- en gebruiksvraagstukken blijken sterk overeen te komen. Een speciaal hoofdstuk 'Water als wapen' schenkt voldoende aandacht aan de kastelen en waterlinies in Amstelland.
Maar ook beschrijft het boek hoe het 'omgekeerde landschap' van lage weilanden met hoogliggende rivieren is ontstaan. Ik heb het een Italiaan laatst proberen uit te leggen en hij had gelijk, we zijn een raar volk. Desalniettemin is het een verbazingwekkend verhaal dat je meer inzicht geeft in het gebied - en het Nederlandse volk.

Al in november vorig jaar had ik contact met een van de auteurs over de BWO-sluizen. De damsluizen die vaak toegeschreven worden aan de Stelling maar eigenlijk een Koude Oorlog-relict zijn. Aangelegd in het kader van de wet Bescherming Waterstaatswerken in Oorlogstijd (1952-1992) konden de damsluizen de boezemwateren afsluiten om, bij dijkdoorbraak door oorlogsgeweld, het ongecontroleerd vollopen van polders te voorkomen. Een principe dat ook in Wilnis handig uitkwam en waarvan Hoogheemraadschap Rijnland onlangs heeft aangegeven weer als noodsysteem in ere te zullen herstellen. Ook het draaiend houden van windmolens en ander noodvoorzieningen werden via deze wet betaald.
De auteurs hadden nog veel meer willen schrijven maar het is gelukt om precies genoeg over de BWO-sluizen te vertellen. Maar vrijwel nergens een hint van de locaties. Wel zal degene die zich altijd afvroeg waar die betonnen kades met stoplichten langs de ringvaart bij Aalsmeer voor dienden, een foto van een balgstuw verhelderend vinden.

Vond ik het een leuk boek? Jazeker, mede omdat ik het gebied als zeeverkennertje doorkruist heb. Heb ik dan echt niets te klagen? Natuurlijk wel, problemen zien en maken is mijn vak!
Dat de buskruitfabriek te Ouderkerk - nu nota bene Stellingpark genoemd - geheel gerestaureerd zou zijn, terwijl het voor een flink deel is gesloopt, is mijn inziens een tranentrekker. Dat het grote nieuwe kantoor al sinds de oplevering nog grotendeels leeg staat maakt het extra wrang - tenzij je juist van leedvermaak houdt.
Geheel begrijpelijk doch vermakelijk is dat het als boerderij gecamoufleerde munitiemagazijn 'Naaldzicht' uit circa 1921 niet genoemd wordt. Zou de camouflage nog steeds werken!? Door het boek denk ik nu dat de naam te maken heeft met de vorm van de ertegenover gelegen banpaal.

Amstelland. Land van water en veen, 140 pagina's, met "cultuur- doe- en dwaalkaart", €19,95
<http://www.matrijs.com/titelpag.asp?recnumb=90-5345-260-5>

Door het boek zijn er toch een aantal locaties van BWO-sluizen bij mij bekend geworden of bevestigd. Een overzicht van deze BWO-sluizen is - totdat de hoogheemraden anderzins verzoeken - te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/kleine-werken/bwo/>

Informatie over Naaldzicht en andere magazijnen vind je op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/kleine-werken/magazijnen/>