Rond de bebouwing van Amsterdam was door de Duitse bezetter (Wehrmacht) een verdedigingslinie ingericht. Tevens waren er rond de stad en haar twee vliegvelden, vele luchtafweerbatterijen.
Veel in opdracht van de Duitse bezetter gebouwde objecten zijn gesloopt en het is onmogelijk een compleet overzicht te geven. De nadruk ligt op nog bestaande werken en de belangrijkste gesloopte werken.
Dit Stadtverteidigung sloot aan op de Vordere Wasserstellung, de werken rond Fliegerhorst Schiphol en lag achter de Küstenverteidigung. Zie ook Tulpkazerne.
* nog (deels) aanwezig in herkenbare of
gerestaureerde toestand.
? aanwezigheid nog niet nagegaan
Rond Amsterdam was vanaf 1943 in korte tijd door de Duitse bezetter een verdedigingslinie van anti-tankgrachten, anti-tankmuren en bunkers aangelegd (aussere Verteidigung). Het doel was om een onverhoedse vijandelijke aanval te voorkomen, waarschijnlijk vanwege de haveninstallaties, magazijnen, stafkwartieren en luchthavens in Amsterdam. Ook tegen een mogelijk opstand van de bevolking werden voorbereidingen genomen (innere Verteidigung).
De werkzaamheden door aannemers en Wehrmacht stonden (in zomer 1943) onder leiding van SS Stormführer Fricke. Zijn kantoor was in het Ortskommandantuur bij het Museumplein gevestigd. De feitelijke verdediging was in handen van een Kampfkommandant.
Toen er nog sprake was van een invasie van Engeland, was in mei 1940 het grootste aantal Duitsers in Amsterdam gevestigd: 14.500. Later werd dat aantal verlaagd tot bijvoorbeeld 9.600 in december 1940. In 1944 zouden er nog maar 6.000 aanwezig zijn geweest.
In een aantal gevallen werden politieke gevangenen als arbeiders ingezet bij de aanleg van de linie.
De verdediging van de stad moest gevoerd worden door ongeschoolde Luftwaffetroepen, Marine-infanterie en mogelijk vanaf zomer 1943 aangevuld door Panzereenheden. Op een kaart van onbekende datum is er sprake van de volgende eenheden die de verdediging op zich zouden moeten nemen: Feldluftpark 5/III, 4. Baulehr Kompanie der II. Baulehr Abteilung, Landesschützen-Bataillone der Luftwaffe en Luftgauverwaltung.
Amsterdam werd een 'Festen Platz', een tot de laatste kogel te verdedigen gebied.
Luchfoto's uit 1944 tonen bijvoorbeeld anti-tankgrachten en loopgraven in de omgeving van het huidige Station Sloterdijk. Om een vrij schootsveld te creëren werden onder andere in juni 1944 alle bomen en struiken van het Beatrixpark (toen Diepenbrockpark) gerooid. Omdat een deel van de Amstel de verdedigingslijn vormde moesten villa's aan de Amsteldijk gesloopt worden. Ook het botenhuis van Nereus (Amsteldijk 130) moest gesloopt worden.
De meeste Duitse verdedigingswerken zijn al voor juli 1946 gesloopt.
Bronnen:
- collectie Instituut voor Militaire Geschiedenis, Koninklijke Landmacht
- Archief Bureau Registratie Verdedigingswerken bij CAD Ministerie van Defensie
Met informatie van René Dolfsma en Michel van Best.
Foto's: © René Ros tenzij anders aangegeven.
