Lunetten, bunkers en crisisbeheersing - Stadtverteidigung Amsterdam

Stadtverteidigung

Schellingwoude

"Een betonnen versperringsmuur, welke zoowel de Wiergouw als de Waterlandsche Zeedijk afsluit. Schildwacht: een WM.man groen uniform met 2 gekruischte ankers op de epaulet."
("Wiergouw" is Liergouw?)

 Locatie

Slochterbrug

Aan weerszijden van het Noordhollands Kanaal (Amsterdam) waren, ter hoogte van Slochterbrug, de dijken met weg afgesloten met een tankmuur. In 1946 was de tankmuur op de oostelijke dijk al gedeeltelijk vernield. Aan de oostzijde van het kanaal was het Sectorpark Ilpendam, Afd. Munitie.
Anno 2007 is geen enkel restant te herkennen alhoewel bij de westelijke locatie een eigenaardige verzakking van het wegdek te zien is.

 Locatie west
 Locatie oost

Kadoelerbreek

Een kleine bunker voor mitrailleur op de fundering van de schoorsteen van het oude stoomgemaal in de Kadoelerbreek aan de Landsmeerderdijk in Amsterdam-Noord.

 Locatie

Hembrug

Op de noordoever van het Noordzee Kanaal bij Zaandam staat een kleine Duitse bunker met een Tobruk erin. Deze bunker stond aan de westzijde van de inmiddels gesloopte Hemspoorbrug.

 Locatie

Spaarndammerdijk

Bouw verdedigingswerken vanaf maart 1944.

Haarlemmerweg

De Haarlemmerweg was afgesloten met een tankmuur ter hoogte van de tweede molen vanuit Amsterdam - nu ter hoogte van de Anton Struikstraat. Ten zuiden hiervan waren bestaande sloten gebruikt als anti-tank gracht. Ten noorden liep een geheel nieuw gegraven anti-tankgracht met loopgraven door de toenmalige IJ-polders, nu het Westelijk Havengebied.

In november 2018 is onder de weg een betonmassa aangetroffen. Dit was waarschijnlijk een van de twee mitrailleur-opstellingen (tobruk?). Voor zover bekend is deze niet gesloopt en ondergronds nog aanwezig.

 Locatie

Osdorperweg

De Osdorperweg, welke een anti-tankgracht doorsneed, was afgesloten (met een tankmuur). De gracht liep ter plekke van de huidige Ookmeer weg van Osdorperban tot ten oosten van de Osdorperweg.

 Locatie

Amstelveenseweg

Aan weerszijden van de Amstelveense weg (Amsterdam) waren in de ringdijk (nu snelweg A10 en spoorweg) gebouwd: een dubbele mitrailleur kazemat, een woonschuilplaats en tankmuren. In 1955 waren de tankmuren geheel gesloopt en de andere werken gedeeltelijk vernield.

 Locatie

Hartsveldsebrug

De ringvaart van de polder Watergraafsmeer vormde een barrière. De rijksweg Amsterdam - DIemen - Amersfoort werd er met een tankmuur en bunkers afgesloten.
Een schootsveld van circa 200 meter werd gecreëerd door het slopen van vele woningen in Diemen.

Locatie eerder ook onderdeel van Patriotten (Hartsveldsebrug).

 Locatie

Bereitschaftsraum Middenweg

Een 'Bereitschaftsraum' (wachtlokaal) is gelegen aan de Middenweg, enkele honderden meters achter de Hartsveldsebrug, tegenover nummers 456-460. Het gebouw is laag en heeft een groene houten deur en de ramen zijn afgesloten met groene houten planken. Een gemeentelijk monument (Amsterdam) sinds 2003.

 Locatie

Eisenbahnsperre Spoorweg Amsterdam - Amersfoort

Tot kort na 1992 stonden aan de spoorlijn Amsterdam - Amersfoort bij Diemen acht massief betonnen cilinders onder aan het talud. Naar schatting waren de cilinders 1,5 meter hoog en met een diameter van 80 centimeter.
Deze cilinders waren door de Duitse bezetter als versperringen langs de spoorlijn neergezet om dekking aan soldaten te verschaffen.
De versperring is zeldzaam en staat inmiddels in het Oorlogsmuseum Overloon.

Eisenbahnsperre Spoorweg Amsterdam - Duivendrecht

Nabij de Oosterringvaart van de Watergraafsmeer was in de spoorweg een Eisenbahnsperre aangebracht. Van de dikke betonnen muur zijn de beide delen aan weerszijden van de spoordijk zijn nog aanwezig. Wel is het deel boven het niveau van de spoordijk gesloopt.

 Locatie

Stützpunkte Museumplein

Verteidigungsstab

De Verteidigungsstab, staf ter verdediging van Amsterdam, was gevestigd in villa's aan de oostzijde van het Museumplein te Amsterdam. In juli 1944 stond het onder leiding van Major Buddick en Hauptman Läss.
Ook de Kommandatur, Quartieramt, Feldgendarmerie, K.T.D.(?) en Beauftrager für die Stadt Amsterdam waren er gevestigd.

De staf had daar de beschikking over vier bunkers (E,F,G,H) met op drie luchtdoelgeschut en ernaast drie antennes. De Ortskommandantuur was in een nabijgelegen villa (N) gevestigd.
Het gehele zuidelijke deel van het Museumplein vormde een Stützpunkte en was met prikkeldraad afgezet en met camouflagenetten afgedekte loopgraven tussen de bunkers. Binnen dit gebied ook nog drie bunkers (A, B, D) die de op het Museumplein aanlopende wegen bestreken. Naast bunker D was het Kameradschaftshaus "Erika", na de oorlog de CADI - Club "Prinses Irene".
Los buiten het terrein waren nog twee bunkers (C en niet afgebeeld P) met dezelfde functie, een schuilplaats (O, zie hieronder), een schuilbunker met schietsleuven in de Tenierstraat (K) en een schuilplaats tussen de woningen op de noordoost-hoek Tenierstraat - Joh.Vermeerstraat (niet op kaart). En in de Joh. Vermeerstraat zelf twee gedeeltelijk ondergrondse onderkomens voor auto's (L,M). (Beschreven situatie op 12 april 1944).
Na de oorlog werden de bunkers door de Bescherming Bevolking ongeschikt geacht als openbare schuilkelder.

 Locatie

Bunker Van Miereveldstraat

Achter een dependance van het Sweelinck College, aan de Gabriel Metsustraat hoek Van Miereveldstraat, staat een kleine bunker (O, zie hierboven). Mogelijk werd deze bunker al in 1938 gebouwd voor het Duitse consulaat (nu het gebouw van het Amerikaans consulaat) voor de stroomvoorziening of communicatie. Het verzet (Bureau Inlichtingen Londen) omschrijft het in 1943 als "betonnen schuilplaats met scherfvanger".

 Locatie

Stützpunkte Rembrandtplein

Stützpunkte Koloniaal Instituut

Tegenwoordig Tropenmuseum.

Stützpunkte Emmalaan/Koningslaan

Stützpunkte Marine-etablissement Kattenburg

Kattenburgerstraat

Verspreidt langs de Kattenburgerstraat te Amsterdam, tegen de muur van het Marine-etablissement Kattenburg, lagen drie mitrailleursbunkers voor de nabijverdediging van het complex. Deze bunkers waren in juli 1946 nog niet gesloopt.
Het complex vormde een Stützpunkte in de verdediging van Amsterdam. Vanwege de strategische ligging en goede mogelijkheden tot verdediging zou het het 'reduit' vormen.

 Locatie

Inundaties

Polders

De onderstaande polders zijn door de Duitse bezetter vanaf 7-3-1944 geïnundeerd en speelden waarschijnlijk, gezien de ligging, geen rol in de Vordere Wasserstellung maar wel in het Stadtverteidigung Amsterdam.

Broekermeer
Lutkemeerpolder (alleen oostelijk deel)
Osdorperpolder
Spieringhornerpolder
Westzanerpolder
Zaandammerpolder (alleen oostelijk deel)

Tevens zouden alle polders ten zuidoosten van Amsterdam tussen de Amstel en Gaasp geïnundeerd worden. Uiteindelijk is dat alleen met het oostelijke deel gebeurd maar niet bekend is welke polders dat waren. Wel zijn in het gebied de volgende noodwaterkeringen aangelegd:

kade langs achterzijde woningen oostzijde Kerklaan bij Oud-Diemen
kade dwars door Venserpolder
indijkingen bij Vechtwaterleidingen
indijkingen bovenlanden Bijlmermeerpolder

Sprengschachte

Op de volgende locaties waren springputten aangebracht om met explosieven zogenoemde springcoupures in de waterkeringen te maken en daardoor water in de polder in te laten.

polders zuid van het Noordzeekanaal
ringdijk Haarlemmermeerpolder (bij Hillegom?)
Waterlandse Zeedijk bij Durgerdam (aanwezig op 23 augustus 1944)
Noorder IJpolder
polders ten zuiden van Amsterdam en ten oosten van de Amstel
Assendelverdijk bij Nauerna