Mensen

Sergeant A.M. de Jong

Alias:

Frank van Waes

Naam voluit:

Adrianus Michiel de Jong (Adriaan)

Geboren:

29 maart 1888, Nieuw-Vossemeer (Noord-Brabant)

Overleden:

18 oktober 1943, Blaricum (Noord-Holland)

Levensloop:

Het gezin van Melchior de Jong (*20 december 1855 Nieuw-Vossemeer, †4-3-1935 Eindhoven) en Pieternella Johanna Hazen (*4 juli 1858 Tholen, †23-1-1922 Delft) bestond uit zes kinderen; twee dochters en vier zoons. Adriaan was de jongste en werd op 29 maart 1888 geboren.
De ouders waren op 29 oktober 1880 te Nieuw-Vossemeer getrouwd. Rond 1908 woonden ze aan de Turfmarkt 24 in Delft.

Het militieregister van de gemeente Delft, vermoedelijk voor het jaar 1908 wanneer hij 20 jaar werd, vermeldt Adriaan's naam maar niet of hij is aangewezen of afgewezen voor de militieplicht. Er wordt beweerd dat hij werd uitgeloot.

Adriaan was inmiddels schoolmeester in Amsterdam toen hij op 29-jarige leeftijd als oudere lichting op 5 juli 1917 alsnog werd gemobiliseerd. Hij begon zijn militaire carrière in het barakkenkamp op het Entos-terrein in Amsterdam, vermoedelijk bij het Depot VIIe Infanterie Brigade. De manschappen deden schietoefeningen op de schietbaan op het Militair Terrein Zeeburg.

Al snel begon Adriaan de militaire logica, machtsmisbruik, misstanden en andere belevenissen te beschrijven en deze werden onder het pseudoniem 'Frank van Waes' in het socialistische blad Het Volk gepubliceerd als 'Notities van een Landstormman'. In 1917 werden de notities gebundeld in een gelijknamig boek uitgebracht dat in 1969 zijn derde herdruk zag.

De legerleiding, en vooral zij die herkenbaar waren in de notities, hadden grote moeite met deze 'gezags ondermijnende stokerij' en men probeerde de schrijver te vinden. Onschuldigen werden gestraft of overgeplaatst maar die hadden daar meestal weinig problemen mee.
Het middenkader en de manschappen wisten wie de schrijver was maar vonden de notities fantastisch. Ze leverden zelfs materiaal aan en in de kazernes werden de notities voorgelezen of opgeprikt.
Dit alles beschrijft Adriaan zelf in het boek 'Frank van Wezels Roemruchte Jaren' dat hij in 1928 over de periode uitbracht (21 herdrukken).

Na het Entos-terrein werd Adriaan overgeplaatst naar de officiers opleiding in Harderwijk. Een kolonel deed verwoede pogingen de schrijver te achterhalen maar moest meerdere malen voor de krijgsraad in het stof bijten. Op de volgende legeringsplaatsen bedachten de officieren zich wel drie keer voordat ze dat ook gingen proberen. Ze deden daarom eerder poeslief tegen de verdachte om niet 'te schande' te worden gezet in de notities.

"Pas hadden ze bij het fort nog een heel magazijn leeggehaald, koffiebonen en thee en vlees en suiker en erwten en bonen en meel, enfin, de heele rataplan ... En de schildwacht had natuurlijk niks gehoord of gezien ... Looie pijpen, samen delen natuurlijk, maar geen spoortje van een bewijssie, tegen niemand ... en toch moesten ze de boel met paard en wagen weggehaald hebben ..."

Exacte locaties worden nauwelijks in de notities genoemd. Maar na Harderwijk ging Adriaan een paar maanden naar het veldleger in de omgeving van Oudenbosch. De oorlogsbestemming was 'Hollandsch Diep' waar hij tijdens een korte dreigende periode ook heeft gezeten.
Toen het weer rustig was naar een 'stad in het Noorden' en in 1918 eindigend bij het veldleger in het 'Hart van Holland'.
De laatste twee maanden had hij een 'ziekte' met een eenvoudig baantje in het archief van een hospitaal. Hij mocht het terrein verlaten en huurde zelfs een eigen kamer waarnaar vrouw en kind overkwamen. In die twee maanden kreeg hij de gelegenheid om 'Frank van Wezels Roemruchte Jaren' te schrijven.

Alhoewel hij zijn eerste essay in 1912 en zijn eerste roman in 1916 schreef, verscheen vanaf 1920 een indrukwekkend oeuvre van romans. De serie 'Merijntje Gijzens jeugd en jonge jaren' is daar de bekendste van. Ook schreef hij de teksten voor het eerste succesvolle stripverhaal in Nederland: 'De wereldreis van Bulletje en Boonestaak'.

In 1943 woonde Adriaan aan de Professor van Reeslaan 12 te Blaricum. De achterbuurman van Matthijssenhoutweg 27 was Albert Nijland, Heerbanleider van de Weerbaarheidsafdeling (WA) van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). Op 16 maart voerde het Blaricumse verzet op deze buurman een niet fatale aanslag uit.
In die periode voerde de Duitse bezetter heimelijke liquidaties als represailles uit. Deze zogenoemde Sibertanne-Aktion werd op dat moment uitgevoerd door Sonderkommando-Feldmeijer.
Op de avond van 18 oktober reed Willy Lages (Sicherheitsdienst Amsterdam) de SS-ers D. Bernhard, L.Th. van Gog en mogelijk ook Maarten Kuiper naar het huis van Adriaan die na een misleidend gesprek bij het afscheid in de deuropening van zijn huis werd doodgeschoten.
Na de oorlog ontsnapte Van Gog uit Kamp Da Costastraat (zie Bewaringskampen Politieke Delinquenten) en vluchtte naar Spanje waar hij in 1948 werd opgespoord. Maarten Kuiper werd in 1948 geëxecuteerd op 'Fort Bijlmer'.

Adriaan's stoffelijke resten werden op 21 oktober 1943 op het Crematorium Velsen te Driehuis gecremeerd en op 17 januari 1995 boven de Noordzee verstrooid.
Anno 2014 zijn er straten naar hem vernoemd in Amsterdam, Blaricum, Delft, Etten-Leur, Hellevoetsluis, Hengelo, Ridderkerk, Sommelsdijk, Spijkenisse, Uithoorn, Zegge en Zoetermeer.

Bron

'Notities van een Landstormman' en 'Frank van Wezels Roemruchte Jaren' (A.M. de Jong), Fout en niet goed (Koos Groen), STIWOT, Gooi- en Eemlander (Edward de Vries Lentsch) en diverse genealogie en literatuur websites.

Foto's:

publiek domein en collectie Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam