Kazernes, magazijnen en infrastructuur - Amsterdam

Militair Terrein Zeeburg

(Zeedijkpolder, IJ-eiland, Schietterrein Zeeburg)

Tevens:

Kamp Zeeburg

Locatie:

Het eiland Zeeburg is een kunstmatig eiland, een onregelmatige vierhoek, gelegen voor de afsluitdijk in het IJ.

Doel:

Schietbanen en hangars marinevliegkamp (tot 1940), Faciliteiten voor Fliegerhorst Schellingwoude (1940-1945), Militair terrein voor verschillende doeleinden (na 1945).

Personeel:

Regiment Intendancetroepen (1954); Cmd. Kamp Zeeburg Lt.Kol. M.H.G. ten Cate (1954)
Zie Fortwachter Betlehem, Soldaat Van Dam, Soldaat Frans, Sergeant A.M. de Jong en Sergeant Van der Stad.

Historie:

Zie Historische kalender.

Omschrijving:

1874 - 1940

Haaks op de Afsluitdijk in het IJ, tussen het dijkdorp Schellingwoude en de dam van het Merwedekanaal (nu: Amsterdam-Rijnkanaal), werd een strekdam van 4300 meter lengte aangelegd. Hiermee wilde Rijkswaterstaat het dichtslibben van de vaargeul tussen het IJmeer en de Oranje-sluizen zo veel mogelijk voorkomen. Door de aanleg van een tweede strekdam van 1500 meter werd een wateroppervlak van 100 ha gevormd waarin baggerspecie opgeslagen kon worden. Hierdoor ontstond in de loop der jaren een steeds groter droog terrein dat grotendeels Rijkseigendom was.

Vanaf tenminste 1910 waren er overdekte schietbanen aan de zuidzijde waar nu de Amsterdamsebrug ligt, ter vervanging van het Exercitieveld aan St. Anthoniesdijk.
Behalve een overdekte standplaats voor de schutters werd er ook een wachterswoning (nog aanwezig), een houten schuilloods, een plaatijzeren schijvenloods (zie de hoge bergloods van het Fort bij Vijfhuizen) en een privaatgebouw gebouwd.
De schietbanen werden gebruikt voor het oefenen van het garnizoen in Amsterdam en andere troepen zoals tijdens de Eerste Wereldoorlog gelegerd op het Entos terrein: "Marsch en schieten op Zeeburg". In een schietloods stond deze tekst op een wand:
"God schiep de mens en de dieren,
Maar wie, voor de duivel!, schiep de officieren?"

Uit een krantenartikel uit 1920 blijkt dat men ook schietoefeningen hield op schietschijven die dreven in de Zuiderzee.

Vanaf 1916 tot na 1948 was het Marinevliegkamp Schellingwoude aan de noordzijde gevestigd. Ook heeft de Koninklijke Marine er een zendinstallatie (morse) gehad.

1940 - 1945

In mei 1940 werd het 'Schietterrein Zeebrug' aan de Duitse bezetter overgedragen bestaande uit 1 privaatgebouw, 1 woning en 3 bergloodsen - wat overeenkomt met hetgeen in 1910 was gebouwd.
Op 31 mei 1940 begon onder leiding van de Duitse luitenant Klutein de inrichting van een vliegtuigbasis en huisvesting van ca. 500 manschappen.
Er werd een Befehlsstand bunker gebouwd met observatieopeningen naar het oosten, met zicht op het (verlichte?) start- en landingsgebied van ca. 2,5 bij 2,5 km op het Buiten-IJ.

Aan de noordzijde waren in 1944 en 1945 drie of meer grote gecamoufleerde hangars aanwezig, bedoelt voor de watervliegtuigen die op het Fliegerhorst Schellingwoude waren gestationeerd.
Bij de twee Nederlandse hangars zijn na 8 november 1942 een aantal (legerings?) gebouwen geplaatst in Heimatschutz-stijl.
Op 13 mei 1945 werden Rainer Beck en Bruno Dörfer, twee Duitse deserteurs die naar hun eenheid waren teruggekeerd, door een Duits vuurpeleton, met Canadees goedvinden, geëxecuteerd.

Als Luftwaffe-commandant van het Seeflugplatz is majoor Pössel bekend. Ook wordt ene Graupmann als arts genoemd.

Na 1945

In 1946 is er aan de IJdijk sprake van verschillende gebouwen: keuken/eetzalen, badhuis en kantine. En in 1948 is er sprake van een "Kantonnementsziekenverblijf Zeeburg", een "Kaderschool Zeeburg" en een "Garnizoenspatrouille". Zeer waarschijnlijk is dit hergebruik van de Duitse gebouwen bij de Nederlandse hangars. De Kaderschool Zeeburg was een opleiding voor infanterie officieren en onderofficieren die in februari 1948 naar Harderwijk is verhuisd (per 1 maart 1948 als Infanterieschool).
Het Kantonnementsziekenhuis is, wegens een tekort aan ziekenhuizen in Amsterdam, in de jaren 1950 en 1960 ook gebruikt voor burgers. Maar als je 'op Zeeburg lag' had je het niet best.

Van 1954 tot januari 1961 was de brandblusschool van de Koninklijke Marine op het eiland gevestigd. Met onder andere "een roestig bruggedeelte van een oude torpedojager". Hierna heeft Bescherming Bevolking de faciliteiten gebruikt als oefenterrein.
De antennes van de Marine Inlichtingen Dienst (MARID) stonden hier opgesteld terwijl de kantoren op het Marine-etablissement Kattenburg stonden.
In 1959 was de overdekte standplaats van de schietbaan uit 1910 nog aanwezig, pal naast de nieuwe Zuiderzeeweg, maar in vervallen staat. De kogelvanger was waarschijnlijk in circa 1940 gevlakt.

Rond 1960 bestond de gedachte om de Marine-etablissement Kattenburg in Amsterdam naar deze locatie te verplaatsen.
Vanaf december 1960 was het Regiment Van Heutsz gelegerd in de barakken bij het Marinevliegkamp. De westelijke hangar was onder andere filmzaal. Vanaf ca. 1964 was er ook een barakkenkamp in de noordwesthoek aan de IJdijk.
Rond dezelfde tijd sloeg de Gemeentepolitie Amsterdam opgevoerde brommers op het eiland op. Door gebrek aan bewaking konden onderdelen eenvoudig teruggehaald worden.
Ook de Universiteit van Amsterdam had aan de Zuider IJdijk (west) laboratoria voor plantenfysiologie en hersenonderzoek.

Van 1977 tot 1982 werd de Rioolwaterzuiveringsinrichting Oost aangelegd. Daarvoor werden, op de Cantine na, alle gebouwen van Kamp Zeeburg gesloopt.

De toegang tot het eiland vanuit Amsterdam was vanuit het zuiden, over de twee sluiskolken in het Merwedekanaal. In 1960 werden de sluizen overbodig en werd er een sluiskolk gesloopt en een stuw geplaatst waardoor er geen verbinding meer mogelijk was. De stuw is in 2000 verwijdert. De laatste sluiskolk, het oudste restant van het Merwedekanaal in Amsterdam, zal gedeeltelijk worden gesloopt. Alleen de westelijke sluismuur zal in de kade achterblijven.

Van de oorspronkelijke bebouwing was in 2006 nog op het terrein aanwezig:

• Wachterswoning
• Duitse commando-bunker (zgn. Gefechtsstand für Fliegerhorstkommandant)
• Duitse bergplaats (bunker) bij de wachterswoning
• Duitse schuilbunker
• Onbekend ondergronds object met vierkant ijzeren luik, waarschijnlijk niet van een bunker
• Enkele (delen van) wegen zijn nog te herkennen

Het toegangshek dat vanaf 1958, na de aanleg van de Zuiderzeeweg, de toegang tot het toenmalige militaire terrein vormde is in 2006 gesloopt.

Zie ook Duitse Werken.
Zie ook Marinevliegkamp Schellingwoude voor informatie over vliegtuigen.
Zie Militair Zeeburg.

Omgeving:

De originele situatie rond het eiland is behouden met uitzondering van het aanleggen van diverse bruggen en tunnels. Ook het gebruik is sterk gewijzigd. Er bestaan plannen voor woningbouw als onderdeel van IJburg.

Eigenaar:

-

Gebruiker:

Diversen

Gebruik:

Jachthavens, Woningbouw

Monument status:

Geen