Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 434

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
18de jaargang, nummer 434, 20 april 2016

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Dienstberichten
• Dagexcursie Stelling van Amsterdam 2016
• De gesloopte Coupure in de St. Aagtendijk
• Verborgen in de Colijnstraat
• Stelling van Antwerpen
• Klokhuis over StvA

Inleiding

Beste lezer,

Het eerste artikel gaat over de jaarlijks dagexcursie waarvoor de inschrijving weer is gestart. Vervolgens over de sloop en beloofde herbouw van een provinciaal monument.
Ook een artikel over weer een gesloopte schuilplaats uit de Koude Oorlog en een verslagje over het collega nationaal reduit van onze zuiderburen. En tenslotte over de nieuwe aflevering over de Stelling van Amsterdam door het kindertelevisieprogramma Het Klokhuis.

De afgelopen periode is veel tijd besteedt aan een thema-nieuwsbrief en de verhuizing van de bibliotheek - daarover uiteraard later meer. Ook eindelijk weer eens naar de studiezaal van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie geweest maar ook dat moet nog uitgewerkt worden. En binnenkort wordt er een nieuwe server in gebruik genomen die in een datacentrum in Amsterdam gaat komen.

Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2016/nieuwsbrief-434/
Overig kort nieuws op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/

De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 18 mei verschijnen. Bijdragen graag ruim van tevoren toezenden.

Veel plezier!
René Ros
https://doccentrum.stelling-amsterdam.nl/

Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.

Dienstberichten

- Pieter Hermanus Cruijff (1879-1943), de overgrootvader van de onlangs overleden voetballegende Johan, werd op 6 maart 1899 ingelijfd bij het 7de Regiment Infanterie te Amsterdam. Het is aannemelijk dat hij als 35-jarige in 1914 bij het bijbehorende 22e of 23e Bataljon Landweer Infanterie in een van de Stelling-forten zat, zoals zijn jaargenoot Theo Thijssen.
De betovergrootvader en grootvader van Johan waren vrijgesteld van de dienstplicht wegens respectievelijk 'eenig wettige zoon' en 'broederdienst' (meerdere oudere broers al in dienst).
Theo Thijssen

- Oproep: wie kan helpen met het verplaatsen van het hardsteen (tot ca. 1200 kg. p.st.) van de Damsluis in de Slotertocht binnen het terrein van Fort bij Uithoorn? We zoeken daarvoor een vrachtwagen met hijskraan en een onkostenvergoeding is mogelijk.

Dagexcursie Stelling van Amsterdam 2016

Op zaterdag 4 juni as. zal voor de vijftiende keer de geheel verzorgde, unieke dagexcursie naar een deel van de Stelling van Amsterdam plaatsvinden. Deze keer bezoeken we de Geniedijk Haarlemmermeer met de forten daarin.

We bezoeken Fort bij Aalsmeer, Voorpositie bij Cruquius, Fort bij Vijfhuizen, Fort bij Hoofddorp en de Batterij aan de Sloterweg. Het is de laatste mogelijkheid om het Fort bij Hoofddorp te zien voordat de renovatie begint.
De dag begint om 9.30 uur bij treinstation Hoofddorp en duurt tot ongeveer 16.30 uur, na een wandeling over de Geniedijk.

U bent van harte welkom om deel te nemen en u kunt zich vanaf heden aanmelden! En neem gerust een familielid, kennis of collega mee.
Het aantal deelnemers is beperkt en door voorinschrijving door donateurs is een deel van de plaatsen al geboekt. Meer informatie is te vinden op de webpagina over de dagexcursie en daar kunt u zich ook aanmelden.

Dagexcursie Stelling van Amsterdam

De gesloopte Coupure in de St. Aagtendijk

Tekst: René Ros.
Foto: Martin Hilgers.
Met dank aan: Martin Hilgers.

Via het Stelling Forum meldde Martin Hilgers op 10 april dat de 'Coupure in de St. Aagtendijk voor de spoorweg Beverwijk - Uitgeest' geheel is gesloopt.
De spoorweg Haarlem - Uitgeest mocht van het Ministerie van Oorlog niet op een spoordijk door het inundatiegebied lopen om een vijand geen schuilgelegenheid te bieden. De coupure is een damsluis die de verlaagde spoorweg door de St. Aagtendijk - een inundatiekade - voerde en bestond uit twee wanden met sponningen voor schotbalken.
Dit provinciale monument zou echter niet gesloopt maar verplaatst worden. Op 15 april ontvingen we de onderstaande reactie van de provincie Noord-Holland.

"Als gevolg van de aanleg van twee nieuwe opstelsporen, naast de bestaande hoofdsporen in het kader van het Bereikbaarheids Offensief Randstad kon de coupuremuur van baksteen en natuursteen niet op deze plek gehandhaafd blijven.
In overleg tussen gemeente (die het bevoegd gezag heeft voor het wel of niet verlenen van toestemming) en ProRail is een plan gemaakt in 2013 om de muur te verplaatsen naar een nabijgelegen plek.

Op 19 november 2015 is er door de gemeente Beverwijk een omgevingsvergunning verleend voor het verplaatsen van de bakstenen/natuurstenen coupuremuur. Het is de bedoeling om de coupuremuur op een plek ongeveer 10 meter verder terug te bouwen. Dit zal nog voor het eind van het jaar gebeuren
Bij het verlenen van deze omgevingsvergunning is de provincie Noord-Holland door de gemeente Beverwijk om advies gevraagd. In het advies aan de gemeente staat dat betreurd wordt dat de muur op deze plek niet gehandhaafd kan blijven. Vanwege bereikbaarheidsmotieven heeft de provincie Noord-Holland desondanks positief geadviseerd onder de voorwaarde dat de muur herplaatst gaat worden en de oorspronkelijke bouwmaterialen hergebruikt zouden worden.

Nu de werkzaamheden zijn aangevangen blijkt dat de bakstenen voor een deel niet hergebruikt kunnen worden omdat deze teveel beschadigd zijn. In overleg met de aannemer en Prorail is nu afgesproken dat de oorspronkelijke natuurstenen en zoveel als mogelijk de oorspronkelijke bakstenen zullen worden hergebruikt, aangevuld met nieuwe bakstenen in hetzelfde formaat en kleur. De manier van het opnieuw metselen van de muur zal op dezelfde wijze geschieden als oorspronkelijk (kruisverband).
Het is de bedoeling van de provincie dat in samenwerking met de gemeente bij de herbouwde coupuremuur een informatiepaneel met foto’s zal komen waarop wordt uitgelegd wordt wat de functie van deze coupure was en geprobeerd zal worden om er ook een schotbalkhuisje te bouwen waar schotbalken kunnen worden opgeslagen.

De coupure zal als gewijzigd provinciaal monument op de provinciale monumentenlijst blijven staan."

Enkele vragen die vervolgens gesteld kunnen worden zijn:
Welke onafhankelijke instantie heeft de bouwkundige staat beoordeeld? Waarom kan een hele boerderij wel verplaatst worden? Waarom zijn de gewijzigde plannen niet voor de sloop gecommuniceerd? Was de sloopwijze wel de juiste om zoveel mogelijk oorspronkelijke bakstenen te behouden? Is deze situatie in de toekomst te voorkomen?

Bericht op Stelling Forum
Voorzieningen St. Aagtendijk
Verlaging van de Spoorweg Beverwijk - Uitgeest

Verborgen in de Colijnstraat

Tekst: René Ros.
Met dank aan: Gerlof Langerijs.

Onzichtbaar liggen in vele kelders schuilplaatsen uit de Koude Oorlog verborgen. Nooit bedoeld om te gebruiken en ook nooit gebruikt, behalve als fietsenstalling en opslag. Zo ook een schuilplaats in Amsterdam-West.

Onder de P.J. Troelstraschool aan de Colijnstraat was bij de bouw in 1960 een openbare schuilplaats voor 150 personen in de kelder opgenomen. De school zelf is een van tien H-scholen in Nieuw-West uit de wederopbouwtijd waarvan een paar een beschermde status hebben.
Met de sloop van deze school gaat ook de schuilplaats verloren. Op het nippertje kon een bezoek gebracht worden en de schuilplaats in 35 foto's vastgelegd worden.
Alle stalen deuren en luiken tussen de drie ruimten en de centrale hal waren nog aanwezig. Vanuit de stookkelder was een toegang en ook een trap van buiten af. De ventilatiebuizen waren ook nog aanwezig met twee handbediende buitenluchtventilatoren.

Op de vloer lagen twee kleine, vrijwel nieuwe koolstoffilters voor de luchtventilatoren en deze mochten mee genomen worden voor de collectie. Als kleine, tastbare herinnering aan weer een verdwenen schuilplaats...

Openbare Schuilplaatsen Amsterdam
Schuilplaats Colijnstraat
De H-school: gezonde basisschool en buurtcentrum
Amsterdamse H-School op Wikipedia

Stelling van Antwerpen

Tekst: René Ros.
Met dank aan: Hans Vermeulen (o.a. Maginot Linie).

Voor mijn werk als zzp-er ben ik begonnen aan een project voor de Antwerpse vestiging van een klant. De eerste korte vergadering gaf de gelegenheid om die middag met Hans Vermeulen een tweetal forten van Antwerpen te bewandelen.
Het gaat om Fort 2 (Fort Wommelgem) en Fort 3 (Fort Borsbeek) van de Brialmont-ring rond de Vlaamse hoofdstad dat als nationaal reduit heeft gediend. Eerder had ik met Stichting Herstelling Fort 8 (Fort Hoboken) mogen bezoeken.
Qua vorm en gebouwen zijn ze te vergelijken met Fort bij Rijnauwen en Fort bij Vechten die ook flankbatterijen en reduits hebben.

De Belgen hebben een lager inkomen per persoon dan de Nederlanders en dat is te merken zodra je de grens over gaat. Of het is een kwestie van prioriteiten maar dan heeft de openbare ruimte niet de hoogste prioriteit.
Wellicht heeft dat geld een rol gespeeld om niet in nieuwbouw te investeren maar oude gebouwen zoals forten te hergebruiken? Te beginnen met het Belgische leger dat veel forten heeft hergebruikt. Dat de forten dichtbij de stad liggen zal ook bijgedragen hebben en bovendien zijn de forten groot genoeg voor nieuwe loodsen.

Fort 2 ligt tegen een woonwijk en de ruimten worden door de gemeente en diverse instellingen nuttig gebruikt. Het interieur van het reduit ziet er keurig uit maar het exterieur geeft het toch een vervallen indruk. Langs de bomvrije officierskazerne en rond het reduit kan je vrij wandelen behalve het deel dat overdekt is alsof het een werkplaats is geweest. De poterne tussen het poortgebouw en het reduit is indrukwekkend lang en is nog verlengd met een houten stellage om vallende bakstenen op te vangen.
Een deel van de gracht is gedempt voor sportvelden. Het merendeel van het terrein is afgezet met hekken en niet toegankelijk. Volgens de borden is er een gidsenploeg actief en zal je met een rondleiding vermoedelijk meer van het fort kunnen zien.

Fort 3 is een heel ander verhaal. Alhoewel het vliegveld van Antwerpen vergelijkbaar is met dat van ons Lelystad, ligt het fort wel net voor de enige, korte landingsbaan. De aanvlieglichten staan op het fort en zelfs op de gebouwen en de baan kan niet verder verlengd worden zonder het fort aan te tasten. Van het reduit zijn alle buitenmuren weg en zelfs is een kwart van het gebouw gesloopt. Het waait er dus lekker door en de begane grond staat vol met water.
De rest van het terrein toont de keelzijde naar de caponnière en de flankbatterijen (halfcaponnières) in de wal. Op een van de flankbatterijen zagen we het restant waar in een later stadium nog een pantserkoepel is geplaatst.
Op het grote binnenterrein zijn ook diverse loodsen waarvan een enkele duidelijk voor voertuigen maar andere hebben schuifdeuren als hangars. Bovendien loopt er een brede weg van het fortterrein naar het vliegveld...

De forten zijn indrukwekkend groot maar altijd wel met een aantasting zoals een doorbraak of erger. Een beetje vervallen en niet strak aangeveegd zodat het een authentieke uitstraling heeft. Zeker de moeite waard om er ook eens een paar te bezoeken.
Opmerkelijk is dat het nationale reduit van België geen historische website (meer) heeft zoals de Stelling van Amsterdam...

Stelling van Antwerpen op Wikipedia
'Antwerpen' in Nieuwsbrief 64 (2002)

Klokhuis over het werelderfgoed

Tekst: René Ros.

Op 5 maart jl. was er een dag van het kindertelevisieprogramma Het Klokhuis (NTR) naar aanleiding van een serie programma's die in samenwerking met Stichting Werelderfgoed.nl werden samengesteld. De serie van 10 programma's gaat over het werelderfgoed in ons koninkrijk en wordt vanaf 9 maart elke woensdag uitgezonden.

Negen jaar geleden heb ik de uitstekende Klokhuis aflevering over de Stelling van Amsterdam uit 1998 aan de provincie Noord-Holland laten zien. Ik heb toen gesuggereerd om te kijken of daar eens een nieuwe versie van gemaakt kan worden. Hoe dat verder gelopen is weet ik niet, maar er is een nieuwe aflevering verschenen.

De Klokhuisdag vond plaats in het meest recente werelderfgoed van Nederland, de Van Nelle Fabriek in Rotterdam. In een hal ter grootte van een halve begane grond werden 6400 kinderen en hun ouders verwelkomd. De dag begon met een welkomstwoord door burgemeester Aboutaleb en daarna minister Schippers en presentatrice Nienke De la Rive Box. De aflevering over de Molens van Kinderdijk werd voorvertoond en had de gebruikelijke combinatie van serieuze informatie en absurde intermezzo's. Overigens had burgemeester Aboutaled later een vrolijke blik van herkenning toen hem herinnert werd dat hij in juli 2005 de Zeehoeve van Stichting Herstelling had geopend.

In het midden van de hal waren allerlei activiteiten zoals op de foto met Klokhuis-presentatoren en site-specifieke activiteiten zoals het 'bordspel' Soldaat in de Stelling. Langs de buitenwand had elk werelderfgoed een eigen stand.
De provincie had een aantal informatiepanelen en een tafel met folders. Enthousiast stonden twee provincie-medewerkers de verzamelwoede van de kinderen naar stempels en koekjes te bevredigen. Maar ook de vragen van de ouders te beantwoorden. En ze moesten bovendien netwerken met werelderfgoed-betrokkenen. Omdat ze anders geen pauze hadden heb ik geholpen met de folders en de koekjes...

Op 13 april jl. werd de aflevering over de Stelling uitgezonden op televisie. In de aflevering van 1998 werd veel rustiger en minder gepraat dan in de nieuwe aflevering. De nieuwe aflevering springt ook van het ene fort naar het andere.
Er zat één vergissing in de oude aflevering en in de nieuwe een aantal meer zoals de waterhoogte van de inundatie, de Vestingwet bepaalde niet zoveel als gesuggereerd wordt en er is wel degelijk geschoten. Begrippen als nationaal reduit en accessen komen helemaal niet aan bod.
Maar het werkte om de belangstelling te wekken onder de kijkers aangezien er een flinke piek in de webbezoekers was.

Het Klokhuis over Werelderfgoed in Nederland
Aflevering Stelling van Amsterdam op Uitzending Gemist