|
InleidingWie gaat mee met de nieuwe excursie naar de Kustbatterij bij Durgerdam? En er zijn nog een paar plaatsen voor de excursie op 17 mei naar Muiden en Pampus. Verder een stukje over de memorabilia van Fort bij Honswijk. Een experiment om te zien wat kunstmatige intelligentie wel en niet over de StvA weet. Ook zijn er verbeterde versies met toelichting, van de bewapenings- en bezettingsstaten. En tenslotte het tweede artikel over de forten en de nieuwbouwwijk Meerwijk in Uithoorn. Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.
|
Dienstberichten- Voor je gelezen: Mobilisatie Kameraden door G. Mulder (ca. 1930, 2e druk, NL-WpDStvA-C16510). Twee (niet met elkaar!) verloofde Protestantse Friese jongens moeten als soldaat naar de Belgische grens. Tussen de Katholieke Brabantse meiden pieste één naast de pot. Na een intrige van verschillende geloven, braaf en stout, twijfel en vastberadenheid en reizen tussen de twee provincies eindigen de beide kameraden in Rotterdam. De brave twijfelaar netjes getrouwd met zijn verloofde, met de stoute vastberadene als bij hen inwonende vrijgezel. Hoe was het gelopen zonder mobilisatie? - Onlangs is in het Nationaal Archief wederom de 'Algemeene Instructie voor het Inundatie-personeel in de Stelling van Amsterdam' (z.d.) ingezien. Een dik boekje waarvan ik graag een eigen exemplaar zou hebben om rustig helemaal door te nemen. Uit die instructie is veel informatie over de waterpeilen in de database overgenomen, waarover in een toekomstige nieuwsbrief meer. Wel is de tekst van het hoofdstuk 'Werkzaamheden in de verschillende periodes' letterlijk overgenomen (tekstherkenning!) op een aparte en nieuwe Documenten-pagina 'Inundatieperioden'. Nu online te lezen. - Als Documentatiecentrum StvA hebben we op 21 januari jl. het gebruik van X en Meta (Facebook en Instagram) beëindigd, vanwege de problemen die de platformen met vrijheid van meningsuiting, feiten, waarheid, privacy en sociale contacten veroorzaken. We gebruiken alleen nog LinkedIn (bedrijfsprofiel) en Bluesky om nieuws, nieuwsbrief-aankondigingen, collectie-aanwinsten en historische gebeurtenissen op te publiceren. Zie een langer nieuwsbericht via onderstaande link. En kom ook naar Bluesky? - Op maandag 21 april as. is het Tweede Paasdag. Onze bibliotheek is dan gewoon in de middag open. Als je dan wel gelegenheid hebt om langs te komen, bij te praten en materiaal in te zien dan ben je van harte welkom. Wellicht tijdens een fietstocht naar Fort Uitermeer? - Gieren met Google: "Wat is de bijnaam van de Stelling van Amsterdam?" "Het Harnas van de Hoofdstad". (2025) - Reactie: "René, mooie klus geweest het digitaliseren van de bezetting van de Stelling van Amsterdam."
|
Excursie naar de Kustbatterij bij DurgerdamTekst en foto: René Ros. Op zaterdag 28 juni aanstaande organiseren we een aparte excursie naar de Kustbatterij bij Durgerdam. Het is een van de weinige mogelijkheden om met een historische rondleiding de afgelegen kustbatterij met vuurtoren te bezoeken. De boottocht en het schootsveld zijn al een belevenis, het eiland en de gebouwen zijn een ervaring op zich. Aanmelden is gestart!
We verblijven ongeveer anderhalf uur op het eiland, voor een rondleiding en vrij wandelen. Twee eigen gidsen zullen aandacht aan de militaire historie en de natuur schenken. Neem ook zeker een fotocamera mee! De kosten bedragen 25 euro inclusief btw en aanmelden en betalen vooraf is noodzakelijk. Donateurs ontvangen 10% korting. Meld je aan via onderstaande link en je ontvangt daarna een bevestiging met informatie voor de betaling. Aanmelden kan tot en met 20 juni aanstaande, zolang er nog plaatsen op de veerboot zijn. Kustbatterij bij Durgerdam
|
Dagexcursie Stelling van Amsterdam 2025 (H)Tekst: René Ros.
AL 78% VAN DE PLAATSEN GEBOEKT! We beginnen met koffie en thee bij 'Fort H' en maken een wandeling over de oostelijke wallen van Muiden met de vele gebouwen. Ook brengen we een bezoek aan het Waterpaviljoen over de waterlinies, op het terrein van het Muiderslot. We komen van de wandeling bij in Steakhuis Piet de Leeuw, waar een eenvoudige lunch klaar staat. Hierna gaan we per boot naar Fort aan het Pampus waar je met een gids mee kan, daarna vrij kan rondwandelen en we sluiten er af met een borrel met uitzicht over de voormalige Zuiderzee. Daarna nog een bezoek aan de Westbatterij. De dag begint om 10.00 uur en duurt tot ongeveer 17.00 uur. Met enkele auto's kunnen deelnemers opgehaald worden van het treinstation Weesp. Na afloop worden zij uiteraard weer bij het treinstation teruggebracht. Meer informatie is te vinden op de webpagina over de dagexcursie en daar kan je je ook tot en met 9 mei aanmelden. Het aantal deelnemers is beperkt tot 35 en door voorinschrijving door donateurs met introducees is een groot deel van de plaatsen al geboekt. Het aantal kan deze keer niet uitgebreid worden! Dagexcursie Stelling van Amsterdam
|
Buiten de Stelling: commandant Fort bij HonswijkTekst: René Ros. Deze nieuwsbrief gaat noodgedwongen vooral over de Stelling van Amsterdam. 24 Uur per dag is onvoldoende om al het militair erfgoed heden ten dage te volgen. Laat staan om al dat verleden uit te pluizen. Maar we kijken wel eens naar interessante zaken buiten den Amsterdamsche fortengordel. In dit artikel is er aandacht voor een bijzonder graf bij Zeist dat met de Nieuwe Hollandse Waterlinie te maken heeft.
Een penning (zie foto rechts) werd door de bezetting op 2 augustus 1915 uitgebracht ter herinnering aan het eerste bezettingsjaar. Daarna was de lol er blijkbaar af, en in de volgende jaren zijn er geen penningen meer uitgebracht. Bij de reünie in 1934 werd ook een "Fort Honswijk-briefkaart" (zie afbeelding hieronder) uitgegeven, die men vanaf het fort kon versturen en een speciaal dagstempel kreeg. Bij de organisatoren zal een postmedewerker of filatelist betrokken zijn geweest... Een exemplaar in onze collectie is door ene "C.J.B. Couturier" verzonden aan "Heer Inspecteur Posterijen Inspectie, Utrecht".
Captijn overleed vijf jaar na de reünie en werd begraven op de begraafplaats Zeister Bosrust. In het artikel in Decorare was een foto van het graf opgenomen, uit de collectie van het NIMH. Naar aanleiding daarvan werd het graf gezocht en gevonden. Het Reunistenkruis op de staande steen is goed herkenbaar, maar de steen staat nogal schuin en de letters mogen wel weer gewit worden. Grafstenen waar een fort op genoemd wordt zijn zeldzaam en wij worden er extra stil van; van de levens, relaties en herinneringen die achter die woorden schuilgaan. Wellicht kan de huidige bezetting van Fort bij Honswijk ook op de begraafplaats van Zeist wat onderhoud (laten) plegen? En de grafrechten overnemen? Film 'Het feest der kameraadschap' in collectie Beeld en Geluid
|
Wat weet A.I. over de Stelling?Tekst: René Ros, ChatGPT. Na block-chain en crypto is Artificial Intelligence (A.I.), oftewel kunstmatige intelligentie, de hype van het moment. Mag ik je meenemen in een klein experiment om te zien hoe betrouwbaar één vorm van A.I. (Conversational A.I.) is, als we kijken naar een paar eenvoudige vragen over de Stelling van Amsterdam? Op 11 februari 2025 gaf ChatGPT dit als antwoord op de vraag "Wat is de Stelling van Amsterdam?":
De stelling maakte deel uit van de zogenaamde "Waterlinie" *6, die gebruik maakte van het waterrijke landschap *7 om vijandige troepen tegen te houden. Het was een complex systeem van forten, dijken en sluizen, waarmee het mogelijk was om grote delen van het land *8 onder water te zetten en zo de vijandelijke opmars te vertragen *9. Hoewel het oorspronkelijk bedoeld was als een belangrijke verdedigingsmaatregel, werd de Stelling van Amsterdam nooit echt ingezet in een oorlog *10. Toch is het een van de belangrijkste militaire monumenten van Nederland en wordt het tegenwoordig gezien *11 als een UNESCO Werelderfgoed." Als we het bovenstaande antwoord even bekijken, dan zijn dit de opmerkingen die ik kan maken: *1 Goed dat met 'voornamelijk' zogenaamd intelligent aangegeven wordt dat het niet exact is, maar het besluit tot aanleg is van 1881 en de laatste schuilplaatsen werden in 1919 gebouwd. Of tellen de kazematten uit de jaren 1930 nog mee?
En dit moet dus voor ELK onderwerp gelden. Gebruik A.I. voor samenvattingen van je eigen tekst of zo, maar gebruik geen A.I. dat gebaseerd is op de informatie op websites. Websites bevatten onjuistheden en schrijven elkaar over, Wikipedia wordt niet alleen door experts beheerd, Google vindt daarom ook onjuiste informatie maar met ChatGPT vliegt de woordenbrij geheel uit de bocht. ChatGPT maakt een samenvatting van de meest voorkomende woorden over een onderwerp, maar de meerderheid heeft niet altijd gelijk. Het gaat alleen verbeteren als de onderliggende websites verbeteren of er een kwaliteitsranking voor de websites gebruikt gaat worden. Dat eerste zal niet gebeuren en dat laatste is zoals Google een ranking aanhoudt, deels gebaseerd op het aantal verwijzingen naar een webpagina. En vergeet niet dat de meeste kennis nog (handgeschreven) op papier staat en helemaal niet online beschikbaar is. Wel kan het heel handig zijn A.I. op archiefstukken toe te passen, met tekstherkenning als basis voor een (semantische) zoekopdracht of heel misschien een samenvatting. Dat ben ik momenteel aan het uitvoeren met ruim 9.000 foto's van archiefstukken en de teksten van collectie-items. Archiefdiensten kunnen dat op een veel grotere schaal, maar lijken te zorgen dat zoekmachines en A.I.-engines die data niet kunnen gebruiken. Ik denk dat dat verstandig is zodat anderen geen winst kunnen maken met hun werk. Maar gebruik binnen de website van die archiefdiensten zou natuurlijk heel behulpzaam zijn. Maar ook archiefstukken bevatten soms onjuiste informatie.
De menselijke expert is zeker niet foutloos en blijft wat mij betreft de betrouwbaarste en slimste bron. Maar dan moet die wel meer vertrouwen en autoriteit toegekend worden dan A.I. En misschien moet A.I. door informatieverwerkers gebruikt worden vóór het algemene publiek, maar niet dóór het algemene publiek? Onderaan de webpagina van ChatGPT staat "ChatGPT kan fouten maken. Controleer belangrijke informatie". Controleer alle informatie maar, en dan kan je het net zo goed meteen zelf met bijvoorbeeld Google bij elkaar zoeken! Of vraag een expert... ChatGPT (gratis beperkt te gebruiken door 'Afgemeld blijven' te kiezen)
|
Aanvulling digitalisering bewapening en bezettingTekst: René Ros. In de nieuwsbrief van januari hadden we een artikel opgenomen over de digitalisering van de wapens-, bewapening- en bezettingsstaten. We hebben toen PDFs met die gedigitaliseerde bezettingsstaten beschikbaar gesteld. Sindsdien zijn er wat aanvullingen en correcties in gemaakt. Ook zijn er twee andere, kleine bezettingsstaten gevonden en gedigitaliseerd.
Uit het archiefstuk 'Verslag van de Commissie tot herziening van de bewapening der Stelling Amsterdam en der Nieuwe Hollandse Waterlinie, 1912" zijn een paar onbekende en nauwelijks gebruikte typen geschut en affuiten overgenomen in het Wapens-overzicht: Kanon van 10 cM. L/35 Staal Koepel, Kanon van 10 cM. L/35 Staal Kust, Kanon van 10 cM. L/30 Staal en Houwitser van 12 cM. L/14 Licht. Van een paar zijn er alleen enkele proefexemplaren geweest. Ook is uit 'Reglement Geschut en Mitrailleurs opgesteld In Pantserforten' (1928) informatie over de bediening van het geschut zoals functies en aantal manschappen overgenomen. Ook uit de serie boekjes Neêrlands Arsenaal door John Verbeek† is informatie over de bediening van het daarin behandelde geschut overgenomen. Weet jij bronnen over de bediening van ander geschut te vinden, laat ons dat alsjeblieft weten? Verder zijn er wat kleine tekstuele correcties gemaakt en zijn de titels in het wapenbronnen-overzicht opgeschoond. Bij de bezettingsstaten is nu een subtotaal per object toegevoegd, maar dat kan bij stafkwartieren wat verwarrend zijn. Het overzicht van affuiten is nu gegroepeerd per wapentype. En de bezettingsstaat Afzonderlijke Forten is verdeeld in 'Werken aan de Wester-Schelde' en 'Werken aan IJssel, Waal en Maas' met daarbinnen de forten met hun subtotalen. In het Nationaal Archief zijn de bezettingsstaten 'Steling Monden van de Maas en het Haringvliet' (1921) en 'Vesting Holland' (1940) gevonden. Deze hadden respectievelijk zes en vijf pagina's en waren vlot in de database in te voeren. Van de bezettingsstaat 'Steling Monden van de Maas en het Haringvliet' is niet helemaal duidelijk welke erin genoemde batterijen bedoeld worden. Het aantal manschappen is ook niet per eenheid zoals per regiment opgegeven, maar 'globale sterkte' per vak, zodat het minder nauwkeurig is dan andere bezettingsstaten. In totaal komt het op ongeveer 4.700 manschappen in het gebied van Brielle en Hellevoetsluis. Deze bezettingsstaat is gedeeld met de collega's in Hellevoetsluis.
Ook opvallend is dat de stafkwartieren van de groepen, meestal in scholen en soms in een gemeentehuis of woning waren gevestigd. Een uitzondering is het stafkwartier Groep Nieuwersluis van het Oostfront dat op "Slot Loenersloot, Baambrugge" was gevestigd. Dit is de eerste bron die we kennen die dit aangeeft. De vier groepsschuilplaatsen, in het bos naast het slot, waren al langer bekend en moeten onderdeel van het stafkwartier zijn geweest. Tenslotte, bevat de bezettingsstaat nog iets over twee eenheden die we al kennen? Ja, de 11e (Zware) Mitrailleur Compagnie (11MC) die van Fort bij Nigtevecht naar de Moerdijk werd overgeplaatst wordt er genoemd in de groep Kil bij Dordrecht en Moerdijk. Ook voor wat naamkrabbels in Fort benoorden Spaarndam op 17 mei 1940 bevat het nieuwe aanknopingspunten. Thema 'Bijzondere Bezettingsstaat 1914' in Nieuwsbrief 428 (2015)
|
Archieven van de gemeente Uithoorn, plan Meerwijk (2/2)Tekst en foto's: René Ros. Na 2024 zal ook dit jaar het Noord-Hollands Archief in Haarlem weer een aantal maal bezocht worden. Er waren al eerder veel archiefstukken geraadpleegd, maar het laatste bezoek was in 2016 geweest. De wensenlijst was wat lang geworden en er zijn in de loop der tijd ook nieuwe archieven beschikbaar gekomen. Na elk bezoek worden de resultaten verwerkt en, zodra er tijd in de agenda is, een nieuw bezoek gepland. In dit artikel komt de aankoop en herbestemming van Fort aan de Drecht door de gemeente Uithoorn aan bod.
Fort bij De Kwakel kon wel overgenomen worden, maar Domeinen wilde wel wat meer weten dan de "vage plannen" voor recreatiedoeleinden. Op gezamenlijke kosten werd in november 1969 een taxatie uitgevoerd en dat kwam op 200.000 gulden (vergl. 475.000 euro). Op 25 juni 1970 lieten B&W weten, dit bedrag te hoog te vinden en van aankoop af te zien. De directeur Openbare Werken constateerde dat hij niet bij de besluitvorming was betrokken, het er niet mee eens was en vroeg het besluit te herzien. "Dit voormalig fort past landschappelijk en stedebouwkundig gezien prachtig in de woongemeenschap De Kwakel" en er volgt een opsomming van mogelijk nuttig gebruik. In januari 1971 was de conclusie dat het "gemeentelijk belang werd gediend met een verkoop aan de heer Verlaan", volgens ons de tipgever W. Verlaan (ws. Willem Verlaan sr., 1924-1998) uit het eerste artikel. En die verkoop vond ook inderdaad in dat jaar plaats,
In september 1979 was het rapport "Werkprogramma Bestemming Fort aan de Drecht" van de Grontmij gereed, over de gebruiksmogelijkheden van het Fort aan de Drecht. In ieder geval drie jaar later was er niets mee gedaan. De woonwijk Meerwijk was allang gereed, toen 22 jaar later het gerenoveerde Fort aan de Drecht werd opgeleverd. Dat was met een groot feest met minister van Defensie Frank de Grave en - toen - komiek André "Jaap Wijdbeens" van Duin. In 1968 waren vooral recreatiedoeleinden voor het fort geopperd, maar uiteindelijk heeft het toch vooral een sociaal-maatschappelijke functie gekregen. Als een stevig dorpshuis voor de woonwijk Meerwijk, dat er door het fort bijna niet was gekomen! Fort aan de Drecht
|
|
Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven. |
Nieuwsbrief 554
De excursie begint om 12.45 met inschepen op de veerboot, afgemeerd aan de buitenzijde van de schutsluis bij het adres Bert Haanstrakade 1051 in Amsterdam-IJburg. In IJburg geldt betaald parkeren, maar het is goed per fiets en met de tram 26 bereikbaar. Om ongeveer 15.15 worden we weer van het eiland opgehaald en uiterlijk 15.45 zijn we terug in IJburg.
Op zaterdag 17 mei aanstaande zal voor de 25ste keer in 22 jaar de geheel verzorgde, unieke dagexcursie naar een deel van de Stelling van Amsterdam plaatsvinden. We bezoeken deze keer de Vesting Muiden met haar vele gebouwen en het Fort aan het Pampus. 
In het artikel 'De herinneringsmedailles van Fort Honswijk' in het tijdschrift Decorare uit 2020, komen een herinneringspenning en reunistenkruis van Fort bij Honswijk aan bod. We hebben het dan over een fort in de Nieuwe Hollandse Waterlinie, gelegen aan noordzijde van de Lek tussen Nieuwegein en Culemborg.
Commandant Adrianus Captijn (1874-1939, geboren Kaptein en naamswijziging in 1924) lijkt een actieve houding te hebben aangenomen in allerlei activiteiten en werd mede daardoor populair onder zijn manschappen. Gezien de menselijke aard zal hij niet bij álle manschappen geliefd zijn geweest. Maar van geen andere forten zijn dit soort memorabilia en evenementen bekend, laat staan in zo'n omvang.
Een liggende grafsteen bevat de namen van hemzelf, een jong overleden zoon en zijn vrouw. Een staande grafsteen bevat de tekst "In dankbare herinnering gewijd aan onzen oud-commandant van Fort Honswijk Lt. Kolonel A. Captijn Hemelvaartsdag 1939". De steen moet dan op 18 mei 1939 zijn onthuld.
"De Stelling van Amsterdam is een verdedigingslinie die in de 19e eeuw werd aangelegd, voornamelijk tussen 1880 en 1914 *1. Het idee voor de stelling werd bedacht door de Nederlandse regering en het leger, onder leiding van de ingenieur en kolonel Johannes Theodorus Suringar *2. De stelling moest Nederland beschermen tegen een mogelijke aanval *3, vooral vanuit het oosten *4, en het bestond uit een reeks van forten en andere verdedigingswerken die het gebied rond Amsterdam omringden *5.
Al enkele dagen later kwam er een geheel ander, langer antwoord uit, waarin het woord strategisch te pas en te onpas was gebruikt. Sowieso opmerkelijk dat je elke dag een geheel ander antwoord kan krijgen. Op de vraag "In welke gemeenten ligt de Stelling van Amsterdam?" kwamen slechts 10 namen waarbij gemeentelijke herindelingen niet waren meegenomen (Abcoude 2011, Graft-De Rijp 2015, Muiden 2016) en veel gemeenten zoals Edam-Volendam en Heemskerk niet genoemd werden. En zo zijn er wel meer voorbeelden te geven. En klopt het antwoord op "Wat vinden mensen van www.stelling-amsterdam.nl?" met websites over magazijnstellingen als bronnen?
Probeer ChatGPT eens voor jouw eigen expertise-gebied, wat vind jij van die uitkomsten? En wat voor dat ene onderwerp geldt, moet ook voor veel belangrijkere onderwerpen het geval zijn. Waardoor onzin als waarheid wordt gelegitimeerd en waarop meningen en besluiten worden gebaseerd, zoals de hoogte van importtarieven. Dit is erg en wordt steeds erger, zeker als kritiekloos wordt aangenomen dat A.I. correcte informatie oplevert. En er is zeker een verschil met andere Conversational A.I, zo lijkt (het Europese) Mistral betere antwoorden te geven.
De aanvullingen zijn naar aanleiding van extra bronnen die we geraadpleegd hebben. De gewijzigde staten van wapens, bewapening en bezetting zijn vanaf nu te downloaden. Helaas hebben we geen reacties van anderen ontvangen, en vragen ons af of we de enige zijn die zich op deze wijze met bewapening en bezetting bezighouden. Ook zijn er twee andere bezettingsstaten gedigitaliseerd, maar die stellen we nog niet als downloads beschikbaar.
De bezettingsstaat 'Vesting Holland' was een tegenvaller, er worden alleen commandanten en eenheden genoemd en helemaal geen aantal manschappen en hun rangen. Toch is interessant wat er wél en niet in genoemd wordt. Detachementen voor de individuele kanonkazematten worden er in genoemd, behalve die bij de Slotertocht in de Geniedijk Haarlemmermeer. Het kan in de toekomst wel gebruikt worden om te achterhalen in welk gebied een bepaalde eenheid gelegerd was, bijvoorbeeld de afzender van een prentbriefkaart.
In het eerste deel van deze twee artikelen zagen we dat de gemeente Uithoorn niet wist van de beperkingen door de munitieopslag in Fort aan de Drecht. Maar ze wisten wel dat het nog door de Staat werd gebruikt. Dat kregen ze te horen toen ze in januari 1968 aan Domeinen liet weten interesse te hebben in de aankoop van Fort bij De Kwakel en Fort aan de Drecht. In 1969 drong de gemeente Uithoorn wel aan op het spoedig beëindigen van het gebruik en de verkoop aan de gemeente vanwege de toekomstige woonwijk Meerwijk. De munitie-opslag in het fort wordt dan nog nergens genoemd!