De Stelling van Amsterdam - Documenten

Eindkeuring Pantserkoepel Fort by Spykerboor

Hieronder volgt het verslag van de eindkeuring van de pantserkoepel van het Fort bij Spijkerboor uit 1913. De schrijfstijl, taal en opmaak zijn zoveel mogelijk behouden. De afbeeldingen behoren niet tot het originele verslag.

De in het verslag genoemde "beschryving van de manoeuvre" voor het "uit en weder in den koepel brengen" van de vuurmonden is in 1998 (?) nog gebruikt door de Koninklijke Marine. Toen restauratie van de vuurmonden ter plekke niet mogelijk bleek werden de vuurmonden uit de koepel gehaald en in Den Helder gerestaureerd.

Koepel

De geschutskoepel van het Fort bij Spijkerboor met de vuurmonden in de vredes-stand van 3 graden naar beneden.
(Foto: © René Ros, 2006)

Commissie voor de eindkeuring
Van den pantserkoepel van 10,5 cM.
Voor het fort by Spykerboor.

VERSLAG betreffende de eindkeuringen van een pantserkoepel voor 2 kanonnen van 10,5 cM. , geleverd door de firma Fried Krupp-Grusonwerk te Magdeburg-Buckau en opgesteld te fort by Spykerboor.

Opgemaakt ingevolge aanschrijving van het Departement van Oorlog dd. 28 Januari 1913 Ve Afd.No 54.

De eindkeuring van den koepel had plaats op 25, 26 en 27 Augustus 1913, in tegenwoordigheid van een der Directeuren en van een Ingenieur der Fried Krupp. A.G.Grusonwerk, overeenkomstig het programma, dat werd goedgekeurd by bovengenoemde aanschryving.
Daarby werden de navolgende uitkomsten verkregen:

A. betreffende de opstelling:

De opstelling van den koepel was overeenkomstig de beschryving in het contract en de daarin verbindend verklaarde teekeningen.

De draaiingsas van den koepel bleek vertikaal;
De koepel had eene gecentreerde opstelling binnen het voorpantser;
De maximum-elevatie en declinatie bedragen, by elk kanon respectievelijk 25° en 3° ;
De schootsvlakken der vuurmonden en de richtvlakken van den op nul gestelden periscoop, reserve-periscoop en het koepelvizier waren onderling evenwydig;
De op de schyf van den periscoop en op de elevatiebogen der affuiten aangebrachte verdeelingen waren juist, en de nulpunten op de goede plaats gesteld.
Echter werd de periscoop door het plaatsen en weder afnemen ± 3 % ontregeld. Hoewel de miswyzing door den monteur, door eenig wringen, werd weggenomen, is eene verbetering, waardoor de doode gang van het toestel wordt weggenomen, noodig; hiertoe zal de periscoop worden opgezonden.
De reserve periscoop was niet voorzien van de in % verdeelde glasplaat. In deze leemte zou worden voorzien.

B. Betreffende de gangbaarheid der bewegingswerktuigen:

De gangbaarheid der verschillende bewegingswerktuigen werd eigenhandig beproefd door een of meer leden der Commissie en daarby goed bevonden.
By het bepalen van de tyden, noodig voor de verschillende manoeuvres, werden deze uitgevoerd door miliciens der Vesting - Artillerie, die tydens de keuring eenigermate waren geoefend in de behandeling der werktuigen.

Het volledig ronddraaien van den koepel door 2 man vorderde 35 seconden, het onmiddellyk daarop ronddraaien in tegengestelden zin 37 seconden.
Het draaien van den koepel met behulp van de inrichting voor fyne beweging kon zeer langzaam diensvolgens het geven van de zydelingsche richting zeer nauwkeurig geschieden;
Het wyzigen van de elevatie over een hoek van 25 ° vorderde 10 seconden
Het aanzetten en vrymaken van de koepelrem vond snel en gemakkelijk plaats. De geremde koepel kon niet worden gedraaid door draaien aan de toestellen voor de zydelingsche beweging.
Het rechter "munitiehystoestel" met een huls van vergelijkbaar kaliber.
(Foto: © René Ros, 2006)

Het aanvoeren van 6 ladingen van de bergplaats op de tusschenverdieping naar de koepelverdieping met behulp van een der munitiehyschtoestellen geschiedde door 3 man in 50 seconden: het onmiddellijk daarop aanvoeren dezer ladingen met behulp van de andere lift duurde 55 seconden.
Het bedienen van den ventilator geschiedde door 2 man, die geregeld werden afgelost. De ventilator werkte goed. Voor eene goede ventilatie is het daarby noodig de koepelverdieping van de galery af te sluiten met de daarvoor aangebrachte deuren en ijzeren platen, en krachtig aan den ventilator te draaien. Het geruisch was in den koepel niet hinderlyk.

C. Betreffende de inrichting tot het vervangen der vuurmonden.

Het uit en weder in den koepel brengen geschiedde met den rechtervuurmond nadat hieruit 1 schot was afgegeven, en werd onder leiding van een monteur der fabriek, uitgevoerd door genoemden monteur en 2 werklieden van de fabriek, bygestaan door 2 miliciens van de Vesting - Artillerie. De vuurmond werd neergelaten tot in de tusschenverdieping en daarna weder in battery gebracht.
De manoeuvre verliep zonder bezwaar; zy duurde ruim 5 uur. Hierby wordt opgemerkt dat tengevolge van enkele wyzigingen van het benoodigde materieel en gereedschap, ook het fabriekspersoneel onvolledig geoefend was in de manoeuvre.
Er was geen tyd beschikbaar om de manoeuvre met den anderen vuurmond te herhalen hetgeen bovendien - in verband met de eenvoudigheid der manoeuvre en de doelmatigheid van het gereedschap - eene herhaling niet noodig werd geacht.
Nadat de vuurmond weder in battery was gebracht, zyn daaruit nog 3 schoten gedaan, en werden vervolgens de juiste opstelling van den vuurmond en de gangbaarheid van de bewegingstoestellen voor den koepel en voor den vuurmond opnieuw onderzocht en goed bevonden.
De door de fabriek toegezonden beschryving van de manoeuvre en van de daarby benoodigde gereedschap, benevens de daar by gevoegde teekening, zouden door een nieuw stel worden vervangen, in verband met de daarin aangebrachte veranderingen.

D. Betreffende de schietproef

  Met eene oefeningsgranaat, van het normale projectielgewicht van 18 kg., en de normale buskruitlading werden uit elken vuurmond 4 schoten gedaan, waaronder een salvo.
  By alle schoten bedroeg, in verband met de ligging van den kogelvanger, de elevatie - 3°.
  By het afgeven der schoten is geen enkel bezwaar voorgekomen ten aanzien van eenig deel van den koepel.

De affuitremmen werkten naar behooren; de terugloop bedroeg ± 22 cM., de vuurmond werd na het schot goed in battery gebracht, lekken van de remcylinders kwam niet voor;
By 4 schoten was de koepelrem aangetrokken, by 2 hiervan werd de koepel niet, by 2 andere 2 respectievelijk 3 % uit de richting gedraaid; by een dezer schoten was de rem echter niet styf genoeg aangetrokken.
By 2 schoten was de rem buiten werking; de koepel werd daarby 3 % uit de richting gedraaid. By het salvo was de rem eveneens los. De zydelingsche richting onderging geene verandering.
De koepel stond zeer rustig tydens de schoten en het salvo.
De draaiinrichting voor den koepel onderging geen nadeligen invloed.
De elevatie der vuurmonden veranderde niet door het schot.

Na het eerste schot, waarby vryveel rook werd ontwikkeld wegens het inwendig gevet zyn van den vuurmond voorby de buskruitkamer, terwyl een zwakke wind op de schietgaten stond, werd eenig bezwaar van rook in den koepel ondervonden. De rook kwam binnen door en langs het kanon, waaruit niet was geschoten en dat open stond (om als spreekbuis naar buiten te dienen); bovendien waren de deuren van de koepelverdieping toen niet gesloten.

Luchtpomp

By de verdere schoten werd, by krachtig draaien aan den ventilator en afgesloten koepelverdieping, in de koepelverdieping geen bezwaar van den rook ondervonden. Evenwel dienen de ledige hulzen snel door de valkokers te worden afgevoerd. Het plaatsen van eene prop op de walmende huls om deze af te sluiten is dan niet noodig; het is zelfs beter dit natelaten, aangezien daardoor meer tyd noodig is dan voor het in den valkoker plaatsen van de huls.
By aanwezigheid van eene voltallige bediening in den koepel is geregeld werken met den ventilator, met slechts kleine pauzen, bepaald noodig tot het onderhouden van eene behoorlyke ventilatie.
By de aan te brengen electrische installatie is er op gerekend dat de ventilator electrisch bewogen wordt.
Na de schietproef werden de opstelling van den koepel, die van de kanonnen in de koepel en de gangbaarheid van de bewegingswerktuigen opnieuw onderzocht.
Daarby werden de zelfde goede uitkomsten verkregen als voor het vuren. Het geheel ronddraaien van den koepel geschiedde thans zelfs in gemiddeld 30 seconden.

Ten slotte had nog een onderzoek plaats naar de doelmatigheid van de algemene inrichting van den koepel, waarby het navolgende bleek.

Kanonnen

Tussen de twee kanonnen is plaats voor de koepelcommandant welke de beschikking had over o.a. een periscoop en richttafel.
(Foto: © René Ros, 2006)

  De algemene inrichting van den koepel en het gebruik van de bedieningswerktuigen gaven geene aanleiding tot byzondere opmerkingen. Het bedienen van de vuurmonden (zonder inbegrip van den ventilator) kan geschieden door een koepelcommandant, per kanon 1 stukscommandant en 2 man in de koepelverdieping en voor beide kanonnen te zamen 2 man in de tusschenverdieping.
  De munitiehystoestellen, voor het aanvoeren van de ladingen van de tusschen - naar de koepelverdieping, werkten gemakkelyk en, dank zy de schelinrichtingen eene zelfwerkende rem, ook veilig. Echter bleek het wenschelyk de aan den koepelrand bevestigde houten banen, waartegen eene in de transportketting geplaatste lading (patroon) met den bodem moet steunen, te kort om steeds van eene goede plaatsing der lading verzekerd te zyn; deze banen zullen daarom voor zoveel noodig worden verlengd.
  Ook het aanvoeren van munitie van de beneden naar de tusschenverdieping vond zonder bezwaar plaats, zoowel met behulp van den daartoe ingerichten hyschbeugel als van hand tot hand. Eene kleine verbetering van de bevestiging der neerslaande treede van de onderste ladder, in den opgeslagen stand, bleek noodig en is alsnog aangebracht.
  Het afvoeren van de ledige hulzen geschiedde, nadat van een der valkokers de wryving van de inrichting tot het breken van den val der hulzen opnieuw was geregeld, naar behooren.
  Op verzoek van de Commissie zullen de beide luiken in de vloer der koepelverdieping en het luik in de tusschenverdieping worden voorzien van eene zelfwerkende inrichting, waardoor het geopende luik langzaam dichtvalt en zulks ten einde te voorkomen dat een ongeval zoude kunnen gebeuren door het laten openstaan van een luik.
  De verlichting van de binnenruimte van den koepel geschiedde by keuring door middel van petroleumlampen en kaarslantaarns; deze bleven by het schieten aan.
Deze wyze van verlichten zou niet voldoende kunnen worden genoemd, is echter slechts van tydelyken aard.
  De voor den koepel aangegeven electrische verlichting zal, evenwel, vooral in dien de binnenruimte is witgeverfd, zonder twyfel voldoende zyn.
  De inrichtingen tot het oliën en smeren van de verschillende werktuigen, voor het onderhoud en het gangbaar houden, waren doelmatig en in voldoende aantal aangebracht.
  De gereedschappen, verwisselstukken en de losse bybehoorende onderdeelen werden nagezien en in orde bevonden.

Op grond van de by de keuring verkregen uitkomsten werd de koepel door de Commissie goedgekeurd, met inachtneming van de aanvaarde verplichting der Firma Fried. Krupp-Gruson-werk tot het aanbrengen van de hierboven vermelde verbeteringen onderscheidenlyk van den periscoop, den reserveperiscoop, van de houten baan tot steun van de ladingen by het plaatsen in den munitiehyschtoestel en van de 3 luiken.

Amsterdam
's-Gravenhage
Beverwyk

September 1913.

(Bron: Noordhollands Archief, met dank aan J. M. van Doorn, Kudelstaart)