Al in de eerste dagen van augustus 1914, toen de mobilisatie van de Eerste Wereldoorlog begon, ontstond er een 'Commissie voor de verspreiding van lectuur voor de militairen in de Stelling Amsterdam'. De vrijwilligers die deze commissie vormden wilden de gemobiliseerde soldaten voorzien van boeken, kranten en spelen. Tegen de verveling en ter bevordering van de kennis van de soldaten. Daarom werden er behalve romans en reisverhalen ook populair-wetenschappelijk boeken en leerboeken verspreidt. Vooral leerkrachten onder de opgeroepen soldaten zouden belangstelling hebben voor de leerboeken om deze, zo verwachtte men, in lessen te gebruiken.
Alle boeken en kranten werden door het publiek ingeleverd om onder de forten en andere legeringsplaatsen te verdelen. Maar ook bedrijven droegen bij, zo was er een dagblad dat dagelijks 250 exemplaren van hun krant beschikbaar stelde. Ook werd opgeroepen om de eigen krant per veldpost door te sturen.
|
| Gebouw De Kolk aan de Nieuwe Zijds Voorburgwal te Amsterdam. (Foto: © René Ros, 2003) |
De gymzaal van het Gymnasium aan de Weteringschans 29 werd gebruikt voor het inzamelen, verpakken en verzenden van de boeken. Tijdens de zomervakantie kon het publiek de hele dag terecht. Maar toen de leerlingen weer op school waren was inlevering alleen tussen 12 en 1 uur en tussen 4 en 6 uur mogelijk. Vanaf 5 januari 1915 zat de commissie in een pand aan de Nieuwe Zijds Voorburgwal 23 (Gebouw De Kolk?).
Een aantal vrijwilligers verspreidden de boeken met hun eigen auto. Zo reden er in de beginperiode eens per week vijf auto's naar de forten. Maar er werd ook vrij vervoer geregeld bij de spoorwegen, trams en boten. Dat was hard nodig want vanwege het grote succes vroegen ook legeronderdelen buiten de Stelling tot langs de grenzen om boeken.
Ondanks de grote inzet van vrijwilligers was er ongeveer 20 gulden per week aan kosten. Donaties van het publiek droegen deze kosten. Met een gift van 100 gulden gaf H.M. Koningin-Moeder (Emma) ook morele steun aan de commissie. Ook de ere-leden van de commissie zorgden voor steun: burgemeester Roëll en Stelling commandant Ophorst.
Zodra de bibliotheken van de forten goed gevuld waren, werden de activiteiten van de commissie minder. De kranten bleven echter verspreidt worden. Hierdoor werden de soldaten binnen twee dagen van het laatste nieuws voorzien. Met de leerboeken zijn inderdaad lessen gegeven, zoals in de Engelse taal. En de soldaten lazen elkaar uit de kranten voor.
Ook andere initiatieven kwamen uit de burgerij voort. Zo werd Mary Fleischmann in Haarlem snel 'soldatenmoeder' door leiding te geven aan een groep burgers die voor de inzameling en verspreiding van sigaren, zeep, handdoeken e.d. zorgde.
Een ander voorbeeld uit Haarlem is het 'Comité voor Ontwikkeling en Ontspanning voor de Gemobiliseerde Troepen, Afdeling voor de Forten in Haarlem'. Dit comite richtte bijvoorbeeld een zwemplaats aan de Mooie Nel bij Spaarndam in. Gedurende de gehele mobilisatie werd er 40.000 keer een bezoek aan gebracht.
Ook verzorgde het comite cursussen in de forten en kazernes. Echter, omdat 'de kursussen niet tot den dienst behoorden' ging wachtlopen, oefening en straf uitzitten altijd voor. Op 27 november 1914 schrijft de Stellingcommandant dat de fortcommandanten weinig gelukkig zijn met de tijdstippen en freqenties van de cursussen. Immers, tussen 8.30 en 16.00 moest 5 uur worden besteed aan militaire oefeningen waaronder gymnastiek, schermen en openluchtspelen.
Het comite organiseerde ook diverse feestavonden, waaronder die in de forten IJmuiden, Penningsveer en Vijfhuizen. Het 150ste feest was op 18 december 1915 en de laatste was op 20 februari 1919.
|
| Leden van de Militaire Commissie tot Ontwikkeling en Ontspanning van de Gemobiliseerde Troepen te Amsterdam. (Bron: Herinneringsalbum 1916, collectie René G.A. Ros) |
Ook bestond er een 'Militaire Commissie tot Ontwikkeling en Ontspanning van de Gemobiliseerde Troepen te Amsterdam'. In augustus 1916 bestond deze commissie uit 1e Luitenant P.J.G. Lagaay (voorzitter), G. van Weerdenburg (secretaris), Kapitein Th.J. Wijnoldy Daniëls (ere-voorzitter), 1e Luitenant G. Reygers (ere-lid), Louis Davids jr. (artistiek leider) en Willem Lohoff (muzikaal leider).
