Mensen

Soldaat Jordaan

Naam voluit:

Leendert Jurriaan Jordaan (Leo)

Geboren:

30 december 1885, Amsterdam (Noord-Holland)

Overleden:

21 april 1980, Zelhem (Gelderland)

Levensloop:

Leendert Jurriaan Jordaan werd geboren uit het huwelijk van Leendert Jurriaan Jordaan (1855-1890), van beroep smid, en Anna Christina Cornelia Wallbrink (1853-1937). Vier jaar later werd zijn zus Anna Christina geboren (*21-09-1889).

Hij bezocht de Gemeentelijke Kweekschool voor Onderwijzers in Amsterdam maar maakte in 1901 de overstap naar de Rijksacademie van Beeldende Kunsten. Een karikatuur over een medeleerling was de aanleiding om voor het tijdschrift Eigen Haard te tekenen. Hij specialiseerde zich vervolgens op de politieke prent en tekende voor Rotterdams politiek-literaire spotblad 'De Ware Jacob' (1904-1910), 'De Nederlandsche Spectator' (1907-1908), 'De Notenkraker' (1909-1927) en 'De Wereld' (1911-1913).

Ter vervulling van zijn militieplicht werd hij op 14 maart 1905 ingelijfd bij het 7de Regiment Infanterie (4-III-7RI) voor de eerste opkomst van een jaar. Om onbekende redenen kreeg hij al op 30 november 1905 gewoon verlof dat duurde tot het gebruikelijke groot verlof op 30 maart 1906. Zodoende heeft hij slechts acht maanden gediend.
In september 1908 en 1912 kwam hij terug in dienst voor herhalingsoefeningen. De laatste week van zijn herhalingsoefening in 1912 viel samen met de grootschalige najaarsoefening rond Uithoorn (zie Fortmanoeuvres 1912) zodat het aannemelijk is dat hij daaraan heeft deelgenomen.
Op 1 augustus 1913 werd hij overgeplaatst naar het 22e Bataljon Landweer Infanterie (LWI).

"F - Is 't Fort, dat je in een jaar wel leert kennen." uit "Militair A.B.C." Met de twee verdiepingen en de kenmerkende keelkazemat is er geen twijfel dat het Fort bij Spijkerboor is getekend. (Tekening: archief Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, z.d.)

Op verzoek van het wekelijkse tijdschrift 'Het Leven' maakte hij in najaar 1911 een karikatuur van zes tekeningen over het vanaf de weg naakt zichtbaar zijn van oud-minister Abraham Kuyper in een hotel in Brussel. Deze strip verscheen vervolgens wekelijks tot mei 1940 behalve tijdens zijn mobilisatie. Hij promoveerde bij diverse tijdschriften als opvolger van Albert Kahn en Johan Brakensiek.
Een aantal anonieme filmbeschouwingen in 1912 en 1913 worden aan Jordaan toegeschreven en daarmee was hij de eerste serieuze filmjournalist in Nederland.

In juli 1914 kwam hij voor een zesdaagse herhalingsoefening terug in dienst om vervolgens per 1 augustus met het 22e Bataljon Landweer Infanterie gemobiliseerd te worden vanwege de Eerste Wereldoorlog. Uit diverse stukken, waaronder een namenlijst van februari 1915, blijkt dat hij gelegerd was op het Fort bij Spijkerboor. Hij werd ook ingezet bij militaire hulp aan de watersnoodramp van 1916, gezien zijn artikel 'De watersnood en de Veldgrijzen' in tijdschrift Het Leven.
Hij moest zijn normale werk beperken maar tijdens zijn vrije tijd op het fort en met verlof schreef en tekende hij met een kritische bril over het soldatenleven. Hij maakte onder andere tekeningen van militairen tijdens de watersnoodramp.

Er is een concepttekst bekend waarin de uitgever van 'Het Leven' aan de Minister van Oorlog schrijft dat Jordaan met de gewone verloven te weinig tijd voor zijn werk heeft en "dat het belang van hunnen onderneming het lang voortduren van dezen toestand niet langer gedoogt en dat zij voor de noodzakelijkheid zijn gesteld den tegenwoordige functionaris, tenzij hij over den noodzakelijke tijd kan beschikken, te ontslaan en te vervangen door een andere medewerker".
Dit verzoek werd of nooit verstuurd of er werd geen gevolg aan gegeven omdat hij pas op 5 juli 1916 met gewoon verlof ging. Formeel werd hij op 29 oktober 1919 gedemobiliseerd.

Op 4 augustus 1925 trad hij in Haarlem in het huwelijk met Johanna Theodora Visser (*1887). Zij overleed op 16 augustus 1945. Vervolgens hertrouwde hij op 4 februari 1948 met Maria Johanna Antoinetta Everts. Uit beide huwelijken kwamen geen kinderen voort.

In 1923 begon Jordaan de rubriek Bioscopy in 'Het Leven' en later in 'De Groene Amsterdammer'. Van 1931 tot 1961, onderbroken door de bezettingsjaren, hield hij een wekelijks Filmpraatje voor de AVRO-radio.
Bovendien schreef hij zelf artikelen en speelde hij viool hetgeen hij ook gedaan zou hebben bij een orkest dat live-muziek bij geluidloze films verzorgde.
Hij had nauwelijks tijd voor contacten en had een neiging zichzelf af te sluiten maar werd beminnelijk gevonden.
In 1936 maakte Jordaan een spotprent over plannen voor 'zijn' Fort bij Spijkerboor waarin hij in kleine letters aangeeft herinneringen aan het fort te hebben.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog maakte hij een serie spotprenten die na de oorlog werden uitgegeven als 'Nachtmerrie over Nederland. Een herinneringsalbum'.

Spotprent uit 1936 over plannen voor Fort bij Spijkerboor. (Tekening: collectie Atlas van Stolk)

Jordaan werd op zijn 70ste verjaardag (29 december 1955) benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Zijn werk als cartoonist en filmcriticus zal daarmee geëerd zijn en niet zijn militaire carrière...
In 1961 verhuisde hij naar Zelhem (Gelderland) en leefde er een teruggetrokken leven tot hij in 1980 overleed. Hij liet een verzameling van ongeveer 2.300 tekeningen na.

Bron:

Biografisch Woordenboek van Nederland, controlelijsten Koninklijke Landmacht bij Nationaal Archief, archief L.J. Jordaan bij Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (met dank aan Otto Bodemeijer en Wim de Natris).