Mensen

Ingenieur Kraijenhoff

(Ingenieur Krayenhoff, Generaal Krayenhoff, Generaal Kraijenhoff)

Naam voluit:

Cornelis Rudolphus Theodorus, baron Kraijenhoff (Kees)

Geboren:

2 juni 1758, Nijmegen (Gelderland)

Overleden:

24 november 1840, Nijmegen (Gelderland)

Herbegraven:

18 juli 1914, Nijmegen (Gelderland)

Levensloop:

Kees Kraijenhoff werd op 2 juni 1758 in Nijmegen geboren. Zijn moeder is Clara Jacoba de Man en zijn vader is Cornelis Johannes Kraijenhoff, militair ingenieur. Zoon Kees was de derde van acht kinderen, de anderen waren allen dochters.

Jeugd

In zijn autobiografie spreekt Kraijenhoff alleen van een buitenplaats waar zijn vader hem als klein jongetje de beginselen van de vestingbouwkunde leerde door met een schepje kleine fortificatiën op te werpen.
Hij zou een moeilijk kind geweest zijn die traag was en zich langzaam ontwikkelde.

In 1777 ging hij naar de "Harderwijksche hoogeschool" waar hij kennis maakte met ene Herman Willem Daendels (1762-1818). Na drie jaar, in 1780, studeerde Kraijenhoff af in filosofie. In 1784 gevolgd door geneeskunde waarna hij zich als arts vestigde in Amsterdam. Hij nam daar actief deel aan de diverse kunst- en wetenschappelijke genootschappen.

Op 20 maart 1788 trouwde hij in Harderwijk met Johanna Geertruida van der Plaat (*Grave, †6-11-1827 Grave). Uit dit huwelijk zijn twee zoons voortgekomen: Cornelis Johannes (*21-12-1788) en Johan (29-10-1790). Beide hadden een militaire carriere die begon aan de Militaire School in Zutphen.

Franse Inval

Al snel sloot Kraijenhoff zich, uit ontevredenheid over de situatie in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, aan bij de hervormingsgezinde Patriotten. Vanaf 20 september 1787 zou hij de inundaties en batterijbouw rond Amsterdam tegen het Pruisische leger (zie Patriotten) hebben gecoördineerd maar al op 24 september nam hij ontslag*.
Zijn studiegenoot Daendels had dezelfde voorkeur en was zelfs in 1787 uitgeweken en in Franse dienst getreden. Ze hadden contact gehouden en troffen elkaar weer in Nijmegen nadat deze stad in de nacht van 7 op 8 november 1794 door de Fransen was ingenomen. Kraijenhoff had Amsterdam moeten ontvluchten na medewerking aan een mislukte coupe.

Daendels was inmiddels brigadier-generaal in het Franse leger van Pichegru. Met het leger van Pichegru kwamen de beide mannen over de bevroren rivieren terug in Holland. Kraijenhoff werd toen door Daendels belast met de eervolle maar gevaarlijke opdracht om de Patriottische revolutie in Amsterdam alsnog te laten slagen. Zijn geweldloze missie werd een succes en Kraijenhoff werd de commandant van het Amsterdamse garnizoen. Korte tijd later werd hij vervangen door een Franse generaal maar dat betekende juist het begin van zijn militaire carrière.

Bataafs-Franse Tijd

Na enig aandringen nam hij op 8 maart 1795 het bevel over de Nederlandse garde op zich met de rang van luitenant-kolonel bij de generale staf. Korte tijd later werd hij benoemd tot "adjunct inspecteur-generaal der rivieren" en "adjunct-controleur der Hollandsche fortificatiën". Het gezin Kraijenhoff woont in 1795 korte tijd in Muiden.
Als "kommandant der Bataafsche ingenieurs ter velde" speelde Kraijenhoff een vooraanstaande rol bij de haastige aanleg van de Linie van Noord-Holland (1799) die een Engels-Russische invasiemacht ten noorden van Amsterdam hielp keren. Het Frans-Bataafse legerdeel dat zich op deze waterlinie terug trok stond onder leiding van... Daendels!
Vervolgens legde hij in vredestijd zowel de Linie van Beverwijk (1800) als de Amsterdamse Linie (1805-1810) aan. De laatste is tegenwoordig bekend als de Posten van Kraijenhoff.

Een schilderij van Cornelis Kraijenhoff uit 1810-1813, toegeschreven aan Adriaan de Lelie. (Uit: Panorama Kraijenhoff)

In 1806 werd de Bataafse Republiek het Koninkrijk Holland met Lodewijk Napoleon, de jongste broer van Keizer Napoleon Bonaparte, als koning. Deze staatsvorm-wisseling kon Kraijenhoff niet bekoren. Op het persoonlijke vlak was dat blijkbaar wel het geval en werd Kraijenhoff door de koning benoemd tot zijn adjudant.

Drie jaar later, in mei 1809, benoemde de koning hem tot Minister van Oorlog, maar nog geen jaar later, maart 1810, werd hij eervol ontslagen. De keizer was er achter gekomen dat de Amsterdamse Linie in opdracht van Lodewijk Napoleon werd aangelegd tegen de mogelijke komst van keizerlijke troepen.
Op 1 juli 1810 trad Koning Lodewijk Napoleon, onder druk van broerlief de keizer, af. Het Koninkrijk Holland werd ingelijfd bij het Franse keizerrijk.

Kraijenhoff was in onmin bij de keizer geraakt en wilde uit militaire dienst treden maar zijn vele ontslagaanvragen werden geweigerd. Hij werd op 21 september 1810 benoemd tot inspecteur-generaal der genie in het Franse leger en had daarnaast nog diverse andere functies.
Waaronder het langlopende project om de eerste landelijk dekkende topografische kaart te maken, welke in 1823 werd voltooid. Door het gebruik van het Amsterdams Peil (A.P.) raakte het A.P. buiten de regio Amsterdam bekend.
Dat Keizer Napoleon zijn verdiensten waardeerde blijkt uit de benoeming, in 1811, tot lid van het comité der fortificatiën te Parijs en tot ridder van het Legioen van Eer.

Onafhankelijkheid

Na het verlies van de Slag bij Leipzig door Keizer Napoleon (16-19 oktober 1813) brokkelde het gezag van de Fransen langzaam af en trokken zich geleidelijk terug of werden door Russische Kozakken verdreven.
Kraijenhoff bood de Keizer op 19 november 1813 zijn ontslag aan. Op verzoek van het tijdelijk Algemeen Bestuur in Den Haag nam hij als generaal-majoor het gouverneurschap van Amsterdam op zich.

Op 30 november keert Prins Willem Frederik van Oranje-Nassau bij Scheveningen terug en aanvaardt deze binnen enkele dagen in Amsterdam zijn rol als souverein vorst. Pas na internationale goedkeuring (Congres van Wenen) verklaard hij zichzelf op 15 maart 1815 Koning der Nederlanden.
Kraijenhoff organiseerde ook de belegering in 1813-1814 tegen de Fransen troepen in Naarden. De Franse commandant staakte het verzet toen Keizer Napoleon op 6 april 1814 afstand deed van de troon.

Koninkrijk der Nederlanden

In 1814 werd Kraijenhoff benoemt tot Inspecteur-Generaal der Fortificatiën en van het Korps Ingenieurs, Mineurs en Sappeurs en der Pontonniers. Hij is onder andere betrokken bij de tracébepaling en de aanleg van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
De Koning verheft Kraijenhoff op 16 september 1815 tot baron en in 1818 wordt hem het Grootkruis van de Militaire Willemsorde toegekend.

De versierselen van de Militaire Willemsorde in de expositie van het Vestingmuseum Naarden; bruikleen van G. baron Kraijenhoff. (Foto: © René Ros)

In 1824 was als aanvulling op de Vesting Nijmegen, ten westen van die stad, een fort aangelegd. Het lag op de zuidelijk Waaloever, nabij de Weurtseweg, en was voorzien van een bomvrij reduit.
Aanvankelijk werd het 'Fort Batavia' genoemd maar vanaf 1826 'Fort Kraijenhoff'. Met toestemming van Koning Willem I had generaal Kraijenhoff in dat jaar, op eigen kosten, een grafkelder in het fort laten bouwen.

Helaas eindigde zijn glansrijke carrière met een schandaal. In 1825 was een onderzoek ingesteld naar fraude door genieofficieren bij de aanleg van de Wellington-Barrière in de Zuidelijke Nederlanden (het latere België). Kraijenhoff zou daar bij betrokken zijn geweest en hij werd op non-actief gesteld.
Een jaar later, op 6 november 1827, overleed zijn eerste vrouw. Pas in 1830 werd hij vrijgesproken en ging hij op 10 augustus van dat jaar met pensioen.

Nadagen

Hij vestigde zich weer in zijn geboorteplaats Nijmegen en kocht er een groot huis aan het Bosch. Hij wijdde zich aan studie op het gebied van krijgswetenschap en natuurkunde.

Op 16 juni 1830, net 72 jaar geworden, trouwde hij te Amsterdam met Johanna Schuijt, zijn tweede vrouw. Op 15 Juni 1837 overleed zij. Het werd hem te eenzaam in het grote huis aan het Bosch en hij verkocht het in 1839.

Drie jaar na zijn tweede vrouw stierf Kraijenhoff op 24 november 1840 te Nijmegen "ten gevolge van eene spoedig toenemende borstziekte en bijkomend verval van krachten, in den ouderdom van 82 jaar en bijna 6 maanden."
Hij werd in de grafkelder op het Fort Kraijenhoff bijgezet. Koning Willem II liet er een gedenkteken plaatsen.
Sinds 1896 heeft Nijmegen een Kraijenhoffpark en sinds 1900 een Kraijenhofflaan. Meestal is het ondermaanse bestaan dan volledig beschreven.

Een deel van een tekening uit 1830 van het Fort Kraijenhoff. Niet afgebeeld is de handtekening van 'De Kapitein Eerstaanwezend Ingenieur Kraijenhoff'. (Bron: Nationaal Archief)

Herbegrafenis

Wellicht is het zijn grootste vestingbouwkunde misser, maar zijn Fort Kraijenhoff bleek niet het eeuwige bestaan te hebben.
En dus ook niet de eeuwige rustplaats want op 18 juli 1914 werd hij herbegraven op de begraafplaats Rustoord. De tekst op de grafsteen luidt:

Grafstede van Z. Exc. den Luitenant Generaal
Cornelis Rudolphus Theodorus Baron KRAYENHOFF
Med. en Phil. Doctor Minister van Oorlog
Inspecteur Generaal der fortificatien
Gouverneur van Amsterdam
Grootkruis der Militaire Willemsorde enz.
Geboren te Nijmegen 2 juni 1758
Overleden te Nijmegen 24 November 1840
Begraven in het Fort Krayenhoff
Overgebracht 18 Juli 1914
Auctor abit operis sed tamen exstat opus

(vert. Latijn: De maker van de kunst gaat heen, zijn werk blijft bestaan)

De door Koning Willem II geplaatste grafsteen werd naar het Kraijenhoffpark verplaatst.
Door de Eerste Wereldoorlog werd het fort later gesloopt, maar het is onzeker of dit in de jaren 1920 of in 1931-1932 plaatsvond. Het terrein is nu deel van een industrieterrein en in de rivierkade zit nog een restant van de muur.

Het gedenkteken van Koning Willem II in het Kraijenhoffpark te Nijmegen. (Foto: © Henk Kersten, Stichting Noviomagus.nl)

Cornelis Rudolphus Theodorus Kraijenhoff was de "opperbestuurder van 's Lands fortificatiewerken" maar ook een van de grootste ingenieurs van zijn tijd. De twee grootste veldheren van de 19de-eeuw, Napoleon en de hertog van Wellington erkenden zijn uitstekende bekwaamheden.

Zie ook Thema-nieuwsbrief 'C.R.Th. baron Kraijenhoff'.

Krantenartikelen uit de Provinciaal Geldersche en Nijmeegsche Courant van 1840 en 1914 geleverd door Dhr. E.K. Kam, Numaga;
Biografie C.R.Th. Kraijenhoff van Parlement en Politiek; C.R.T. Kraijenhoff (1758-1840). Fictie en feit. Doctoraalscriptie Nieuwe Geschiedenis voor 1870 van F.J.C.S. van den Bergh;
Cornelis Kraijenhoff [Krayenhoff] 1758-1850. Een loopbaan onder vijf regeervormen van Wilfried Uitterhoeve;
tevens een artikel van Frank van den Bergh in 'Numaga Nijmeegs Katern' 1987, jrg. 1, nr. 4

* Volgens Van den Bergh, niet genoemd door Uitterhoeve.