Mensen

Gevangene Vonk

Naam voluit:

Klaas Vonk

Geboren:

29 mei 1928, Oostzaan (Noord-Holland)

Overleden:

8 september 2019 Zaandam (Noord-Holland)

Levensloop:

Klaas werd op 29 mei 1928 geboren als tweede zoon van Aart Vonk (1903-1984) en Eefje de Boer (1905-1992). Zijn vader werkte als grondarbeider onder andere in de Wieringermeerpolder. Daarnaast hield het gezin, zoals gebruikelijk in Oostzaan, schapen, kippen en eenden. Een armoedig bestaan maar er was geen honger en voor Klaas was het "een onbezorgde jeugd".

Van 1937 tot 1942 bezocht Klaas de lagere school in Oostzaan. Op 14-jarige leeftijd verliet hij de school om bij Bruynzeel in Zaandam te gaan werken bij de productie van deuren.

Klaas was 12-jaar toen de Tweede Wereldoorlog voor Nederland begon. Hij werkte bij een buurman waar hij het timmervak leerde. Ze maakten onder andere houten prullaria voor de Duitse bezetter zoals klapstoelen en kalenderhouders.

Op 8 september 1948 kwam hij onder de wapenen bij het 7de Regiment Infanterie in Vught. Van 15 januari tot en met eind maart 1949 volgde in Chaam de Indische gevechtsopleiding bij het 424 Infanterie Bataljon Ondersteuningscompagnie. Ze leerden om eerst iemand dood te schieten en daarna een waarschuwingsschot te geven.

Na het inschepingsverlof van 10 dagen bleef Klaas op 7 april 1949 thuis omdat hij geen bezetter in Nederlands-Indië (nu Indonesië) wilde zijn. Hij was aanvankelijk niet vindbaar voor de Marechaussee Brigade Amsterdam (zie Marechaussee Kazerne Watergraafsmeer) maar op 4 januari 1950 meldde hij zich en werd overgebracht naar een barakkenkamp voor Indië-weigeraars te Schoonhoven. Hier werd hij onder druk gezet om wel naar Indië te gaan, onder andere door een dominee.
Ondertussen was in december 1949 de Indonesische onafhankelijkheid door Nederland erkent.

Een deel van het barakkenkamp in Schoonhoven. (Foto: collectie René G.A. Ros)

Op 3 februari 1950 werden 86 Indië-weigeraars, één voor één naar een vrachtwagen gebracht die hen naar de boot in Rotterdam zou brengen. Het enthousiaste geluid uit de vrachtwagen bleken later M.P.-soldaten te zijn.
Na drie keer het bevel tot instappen te weigeren, werd Klaas naar de kantine gebracht. Die dag zou de vrachtwagen niet rijden omdat niemand was ingestapt.
Het was 5 april 1950 toen Klaas uit dienst werd ontslagen en naar een gewone gevangenis in Den Haag ging (Casuariestraat?).

Klaas werd op 3 mei 1950 met elf andere Indië-weigeraars veroordeeld door de Krijgsraad te Velde te Den Haag.
Tegen hem werd 2,5 jaar celstraf geëist, maar hij kreeg een gevangenisstraf van 1 jaar en 2 maanden. De anderen kregen gevangenisstraffen tot 7 jaar.

Op 10 mei 1950 werd Klaas overgebracht naar het Fort bij Spijkerboor. Ze sliepen in metalen bedden en ieder had één plank in de kast. Voor de dagelijkse wasbeurt was een kom in elk lokaal en op vrijdag moest er gedoucht worden.

Op het fort heerste meer vrijheid, de gevangenen konden zich vrij over het fort bewegen. Het terreplein fungeerde als sportveld en op zondagochtend maakten de gevangenen een wandeling van 10 kilometer.
's Ochtends werd in een barak gewerkt, zoals tapijten knopen. De gevangenen werden ook buiten het fort te werk gesteld, zoals voor het rooien van aardappels.

Klaas werd op 2 november overgeplaatst naar de barakken van de strafgevangenis Banckenbosch (nu Bankenbos) bij Veenhuizen (Drenthe).
Op 4 april 1951 om zes uur 's ochtends werd Klaas de poort van Banckenbosch uitgezet en ging per bus, trein en fiets naar Oostzaan waar zijn thuiskomst werd gevierd.

Klaas ging aan het werk in de veeteelt. Vanaf 1956 werkte hij als bouwvakker o.a. in de Bijlmermeer.
In 1957 trouwde hij met Eefje Schaap met wie hij een zoon en dochter kreeg.
Hij kreeg in 1986 gezondheidsproblemen en moest uiteindelijk stoppen met werken. Op 8 september 2019 is hij op 91-jarige leeftijd overleden.

Spijt van het weigeren naar Indië te gaan had Klaas niet. Integendeel, volgens hem ging het de mannen die wel gegaan zijn later slechter. Wel stak het dat de landverraders een mildere detentie hebben gehad.

Andere ons bekende Indië-weigeraars (overleden of naam eerder gepubliceerd) die op Fort bij Spijkerboor gevangen hebben gezeten:
Willem Eijzinga
Rokus Hartog
Henk Heitlager
Hans Hogerhuis
Jan Jansema (1925-1964)
Jan Dirk Kopjes Nieman (1929-?)
Jan Kramer
Hans Krijt
Jan van Luijn
Jan Arnoldus Maassen (1929-?)
Jan Mulders
Floris Dirk Reek
Feibo de Roo (1927-2013)
Cornelis Rothfusz (1917-1994)
Jan Derk Smit (1928-?)
Jan Speelman
Frederik Tepper (1926-?)
Jan Willem Wevers (1923-?)
Jan de Wit (1928-2008)

Zie ook Gevangene Kopjes Nieman.

Bron:

K. Vonk; diverse krantenartikelen uit de periode 1980-2000; uittreksel van het Ministerie van Defensie; inschrijvingsregister Stafgevangenis Spijkerboor