Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 179

Nieuwsbrief Website Stelling van Amsterdam, nummer 179
Thema: Expeditie Oldebroek
(6de jaargang, 19 december 2004)

Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>

Deze nieuwsbrief is, met meer verwijzingen en illustraties, ook te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook informatie te vinden over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en het archief.

Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan geïnteresseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Voorwoord
• Beknopte geschiedenis
• Expeditie Oldebroek
• Oefenkazematten
• Oefeningskoepel
• Artillerie Museum
• Bezoekerscentrum (vervolg)
• Overig

Voorwoord

Zeer geachte lezers,

Je gaat eens een dagje op stap en begint een kort verslag te schrijven. Alhoewel je dan niet in veel detail treedt blijkt er toch zoveel te vertellen dat de tekst lang wordt en in brokken verdeeld moet worden. En voordat je het weet is de hele nieuwsbrief gevuld met één onderwerp en moet je het een thema-nummer noemen.

Welkom bij het thema-nummer 'Expeditie Oldebroek'!

Hoogachtend,

René Ros
Inspecteur-Generaal van de Stelling van Amsterdam

P.S. Sorry Fred, je 'coming-out' en het toekennen van bovenstaande titel moet wachten tot de volgende nieuwsbrief.

Beknopte geschiedenis

In 1878 is de Oldebroekse Heide in gebruik genomen als oefenterrein voor het leger, het Artillerieschietkamp (ASK) Oldebroek. De dracht van de kanonnen was te groot geworden voor de oefenterreinen in het westen van het land. Noodgedwongen nam men een heide buiten de verdedigingslinies in gebruik.
De eerste schoten zijn gelost door het 1e Regiment Vestingartillerie en dat was destijds in de Oranje-Nassau Kazerne te Amsterdam gelegerd - het eerste verband met Amsterdam.
Oorspronkelijk was de 'Artillerie Schiet School' (1878-1922) er gevestigd, sinds 1993 heet het 'Artillerie Opleidings Centrum'. Op het terrein is ook de Legerplaats bij Oldebroek gevestigd waar de gebouwen voor manschappen, materieel en paarden stonden en staan.
<http://www.artillerie.nl/>
<http://www.artillerie.nl/documents/History/
De%20geschiedenis%20van%20de%20Legerplaats%20bij%20Oldebroek.htm>

Om de Vestingartillerie te oefenen in het vuren van het 6 cm Hefkoepel kanon werd er op het ASK een oefeningskoepel geplaatst. Het bouwjaar is helaas nog onbekend. Waarschijnlijk was het met dunnere wanden uitgerust dan de echte hefkoepelgebouwen op de forten van de Stelling. Het was immers alleen bedoelt om granaten te verschieten, en niet om te ontvangen. Wellicht zelfs geen metalen koepel.
In de beeldbank van het Gemeentearchief Amsterdam zijn fraaie foto's uit 1900 van Jacob Olie te vinden van soldaten die op het Weesperpoortstation (toen vlakbij de Oranje-Nassau Kazerne) op de trein naar Oldebroek stappen. Ook de website 'Kampementen & Legerplaatsen & Kazernes' heeft fraaie oude ansichtkaarten.
<http://gemeentearchief.amsterdam.nl/archieven/beeldbank/> (zoek op 'Weesperpoortstation', 'Oldebroek' en 'Oldenbroek')
<http://www.legerplaats.nl/>

In de jaren 1930 werden de 6 cm Kazemat kanonnen uit de forten van de Stelling gehaald om in de nieuwe VIS Kanonkazematten geplaatst te worden. Dichtbij in de kazematten bij Zijkanaal B en Slotertocht, maar ook verder weg in de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
Ook met dat kanon moest met scherp geoefend worden. En ook moest een ventilatiesysteem beproefd worden, met echte rook en gassen. Daarvoor werd een oefenkazemat gebouwd met muren van 15 cm dikte, behalve de frontmuur (zie tekening links). Die muur kreeg een geheel normaal schietgat en aanaarding. In 1934 werd er voor 740 gulden fondsen aangevraagd en de kazemat gebouwd.
Rond 1936 is er nog een oefenkazemat gebouwd. En wel voor het 5 cm No.2 kanon dat vanaf dat jaar in de brugkazematten werd geplaatst. Ervoor hadden enkele 6 cm Hefkoepel kanonnen in die kazematten gestaan.
Over het hergebruik van Stelling geschut is eerder in Nieuwsbrief 157 geschreven.

Expeditie Oldebroek

In juli 2002 ben ik al eens op het op het ASK geweest om het kamp van de Stichting Historie Koninklijke Nederlandse Veldartillerie te bezoeken (foto rechts). Het uitzicht vanaf 'De Knobbel', over de smalle maar lange heide, is magnifiek en legendarisch. Beslist een van de mooiste uitzichtpunten van Nederland, maar niet openbaar.

Bij dat bezoek was het niet mogelijk om de oefenkazematten te bezoeken. "Schrijf maar een verzoek aan de commandant."
Hopend dat een schrijven namens de nieuwe stichting beter zou werken dan als particuliere idioot, is dat schrijven pas dit najaar verstuurd. Kort daarna kon een afspraak gemaakt worden, de eerste gelegenheid was 15 december.

Zodoende verzamelden we om 10.00 bij de poort van de Legerplaats bij Oldebroek. Want behalve Hans Baas en schrijver dezes, namens Stichting Mega, waren nog enkele andere geïnteresseerden uitgenodigd om tot een gecombineerd bezoek te komen: David Ross (regio Noord-Brabant), Michel van Best (regio Wereld) en Henk Mulder (regio 't Harde). Verhinderd waren Anne Visser (overleden) en Jaap de Zee (rugklachten).

Na een bak koffie in het bureau Veiligheid - met uitzicht over de heide alwaar een houwitser met proefnemingen bezig was - stapten we in twee legergroene Mercedes G 4x4 terreinwagens (foto links). Per radio werd door onze begeleiders gemeld dat we het schietterrein inreden.

Oefenkazematten

Aan de noordzijde van de heide staan in de rand van het bos, de twee oefenkazematten uit de jaren 1930. We stapten uit en realiseerden ons dat we nu rechts de houwitser hoorden schieten en links de inslagen zagen. We zaten net buiten het schootsveld maar werden gevraagd op te letten dat we onze voeten niet op een blindganger zouden plaatsen...
Dan de twee kazematten: stukken kleiner dan de echte kazematten. Maar nog met aanaarding en zelfs met de houten schotten om de deuren en het schietgat vrij te houden. De Rivier-kazemat bestaat uit twee ruimten waarvan een de geschutruimte is. De schietgatplaat is nog aanwezig evenals de loopkatrail aan het dak en een doorvoerluik aan de achterzijde. De toegangsdeur is verroest maar gaat nog open (foto rechtsboven).

Aan de andere kant van de zandweg ligt de kleinere VIS-kazemat. Deze heeft maar één ruimte met buiten een nis voor de munitie (foto rechtsonder). Deze kazemat is in slechtere staat door betonrot. De buizen van de luchtverversing lopen echter nog steeds buitenom de kazemat. Binnen staat nog het ronde onderstuk voor het 6 cm Kazemat kanon (foto links). In de keelkazematten van verschillende forten zie je daar alleen nog de bouten van in de vloer.

Het Legermuseum Delft is onlangs ook komen kijken omdat ze wel het kanon hebben, maar geen onderstuk. Ze willen dit onderstuk wegnemen. Succes ermee maar neem een paar tonnen kruipolie en cola mee om de roest op te lossen.
In het schietterrein staat een hele historische collectie tanks en pantserwagens, onder andere M4 Sherman en M47 Patton tanks. Ook daar komt het Legermuseum nog wel eens onderdelen ophalen.

Oefeningskoepel

Hotsend en klotsend (foto links) reden we verder naar de Noordweg, nog steeds op het afgesloten schietterrein. Volgens welingelichte bronnen zou daar een heuvel liggen met de Oefeningskoepel. De heuvel vonden we, met een stenen trap. Maar vergeleken met een historische foto was de heuvel veel te hoog (ca. 4 meter) alhoewel de doorsnede met 11 meter wel aardig klopte. Bovenop lag een grindbetonnen plaat van 3,1 bij 2,85 meter waarop een mast gestaan heeft. Met prikstokken konden we in het geheel geen ander beton voelen. Zou de heuvel nog opgehoogd zijn?
Niet geheel overtuigd van de locatie reden we terug naar het bureau Veiligheid. Onderweg zagen we nog een verdachte heuvel en om het af te leren prikten we die ook helemaal stuk. Uiteraard zonder succes.

We namen afscheid van onze gastheren en reden binnendoor naar het Bovenkamp waar het Nederlands Artillerie Museum is gevestigd. Maar daar waren we eigenlijk veel te vroeg. Prompt werd er op de mobiele telefoon gebeld. Er was net een adjudant aangekomen en die wist een andere plek voor de oefeningskoepel.
Dus wij terug en omdat het vlakbij de asfaltweg voor alle voertuigen ligt, bleven we in de eigen auto. De aangewezen plek had ook een kunstmatige heuvel met een trap naar boven (foto rechts). Bovenop lag een krater maar ook hier was helemaal niets met de prikstok te voelen. Wederom namen we afscheid van onze gastheren.

Artillerie Museum

Het bezoek was behalve leuk ook leerzaam. Kijken wat er in het veld is en of de huidige theorie klopt. Wat betreft de oefeningskoepel klopt dat volgens ons dus niet. Nu eerst maar archiefonderzoek doen en zoeken naar een goede kaart met de precieze locatie.
Een dag eerder vond John Verbeek† het oorspronkelijke bestek voor de oefeningskoepel maar daar is nog geen kopie van beschikbaar.
De pagina over de Legerplaats bij Oldebroek is inmiddels ingevuld en zal in de toekomst verder aangevuld gaan worden. Voor zover het een relatie met de Stelling heeft...
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/oldebroek/>

Na een lunch ging een deel van de groep naar het Nederlands Artillerie Museum dat in een paar van de oudste gebouwen van de legerplaats is gevestigd. Een behoorlijke verzameling die fraai is tentoon gesteld. Zo is er een deel van een Stelling keelkazemat nagebouwd, inclusief houten deuren, panorama-schildering en tabellen. En natuurlijk met een echt 10 cm Kazemat kanon (zie foto).
Het museum kost, zonder veteranenpas en zo, 2,25 euro en is ook een goede aanleiding om over het kazerne terrein te rijden. Gewoon met legitimatie als museumbezoeker melden bij de poort.
De legerplaats zelf heeft ook museale gebouwen. En er staan tussen de gebouwen zelfs nog een aantal stenen drinkbakken voor de paarden.
<http://www.artillerie.nl/nam_intro.html>

Omdat er op bijna elke kazerne een museum is, kan je eenvoudig bijna elke kazerne in Nederland op.
<http://members1.chello.nl/~h.knoppers/musea.html>

Bezoekerscentrum (B-watch)

Tot maart 2005 in elke nieuwsbrief een stukje over het bezoekerscentrum. Dan is het een jaar geleden dat ik een voorstel over het bezoekerscentrum deed. Ook als er weer niets te melden is...

Je kan het hele voorstel lezen of downloaden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/diversen/bezoekerscentrum/>

Overig

- 'Uitstel besluit gevangenis' op Hembrugterrein <http://www.hdc-i.nl/a.php?/Pagina/0,7106,15-1-4714--2334107-1322-723605-,00> (CS)

- 'KNRM helpt brandweer bij ramp Forteiland' <http://www.hdc-i.nl/a.php?/Pagina/0,7101,11-1-6520--2328787-1488--,00> (CS)

- 'Bommenzoekers in Heerenduinen' <http://www.hdc-i.nl/a.php?/Pagina/0,7101,11-1-6520--2333123-1488--,00> (CS)

- 'Politie onderzoekt lek naar IJC' van rapport Forteiland <http://www.hdc-i.nl/a.php?/Pagina/0,7101,11-1-6520--2336211-1488--,00> (CS)

- 'Plan voor minder schade Geniedijk' <http://www.hdc-i.nl/a.php?/Pagina/0,7101,11-1-6522--2333359-1488--,00> (CS)

- 'Herstelling levert hekken op' op de Bomvrije kazerne in Muiden. Met een losse opmerking over de Westbatterij ! <http://www.muider.nl/nieuws/nieuwsbericht.asp?Recid=1237>

- De Stichting Stelling van Amsterdam heeft een nieuwe Stelling Koerier (nr. 14) uitgegeven, precies vijf jaar na de vorige. Met een moderne opmaak en veel website verwijzingen. 700 personen hebben een exemplaar toegezonden gekregen, anderen zullen even bij de stichting navraag moeten doen. <http://www.stelling-van-amsterdam.nl/>

- Er zijn in november en december een aantal nieuwe Stelling-generaals benoemd middels een oorkonde. In totaal zijn er nu 31 generaals. <http://www.stelling-van-amsterdam.nl/paspoort/generaal/>

Met nieuwsberichten gesignaleerd door Co Stronck (CS).