Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 260

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam, nummer 260
Thema: Overstroming en Inundatie
(9de jaargang, 14 januari 2007)

Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>

Deze nieuwsbrief is, met illustraties, ook te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook informatie te vinden over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en het archief.

Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan ge-interesseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Overstroming van Edam tot Zaandam, Waterland - Zaanstad - Edam-Volendam e.a.
• Inundatie van de Beemster, Beemster

Hierboven staat achter de artikelen, indien van toepassing, welke gemeente het betreft.

Inleiding

"Ha, eindelijk kistdammen, militairen en noodhulp!" Maar of de watermannen en -vrouwen van het Hoogheemraadschap onder de abonnees blij met deze nieuwsbrief zullen zijn? Het gaat wel over water en dijken maar vooral over iets dat ze moeten voorkomen: water dat hoger staat dan het land.

Deze nieuwsbrief gaat over twee van zulke gevallen met verschillende oorzaken: onverhoedse overstroming en bewuste inundatie. Een nieuwsbrief van slechts twee artikelen met weinig tekst maar vooral met foto's. Het is dus echt noodzakelijk om het vervolg van deze nieuwsbrief op de website te bekijken via:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/250-274/nieuwsbrief-260.htm>.

Reageren op deze nieuwsbrief kan op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/
De volgende nieuwsbrief zal op 17 januari verschijnen.

René Ros

Overstroming van Edam tot Zaandam

Met dank aan Joan Rückert, gids Fort bij Spijkerboor.

In de nacht van 13 op 14 januari 1916 brak de verwaarloosde Waterlandse Zeedijk op drie plaatsen door en stroomde het Zuiderzee-water de polders in. Soldaten op de Kustbatterij bij Durgerdam moesten door de hoge waterstand de nacht op het dak doorbrengen. En omdat veel binnendijken het de volgende maand begaven, kwam het gebied van Edam, Purmerend, Zaandam, Durgerdam onder water te staan.
91 jaar geleden stond men dus, midden in een mobilisatie van een inundatiestelling, zelf met de voeten in het water. Vele soldaten hielpen met de dijken versterken en het evacueren van burgers en vee. De soldaten hadden zich vast niet gerealiseerd dat ook dit tot de landsverdediging behoorde.

In het dagboek van de Stelling Commandant wordt de watersnoodramp alleen op 24 januari 1916 genoemd: "Met het oog op terreinwijziging tengevolge watersnood wordt voorgesteld de voorste lijn van weerstand voor wat de Groepen Edam en Purmerend betreft, naar voren te brengen". Tja, de oorlog gaat natuurlijk gewoon door...

Uiteraard besteedde de toenmalige media, voornamelijk ge-illustreerde tijdschriften, uitgebreide aandacht aan deze grote ramp. Het weekblad 'Het Leven' drukte vele foto's af in de uitgaven van januari en februari. Een band met originele exemplaren kwam via een boedelopruiming in het bezit van Joan Rückert. Hieronder volgen een aantal foto's met het originele bijschrift en een korte beschouwing uwer redacteur.

"Reddingswerk van het vee" (25 januari)
Merendeels soldaten op een schuit met koeien die geevacueerd werden. De koeien werden ondergebracht in het abattoir en stadion in Amsterdam. Maar ook op het Entos Terrein in Amsterdam-Noord, tevens barakkenkamp voor soldaten.

"Ophoogen van den dijk met zandzakken" (25 januari)
Warm geklede soldaten zijn op een onbekende binnendijk met hout en zandzakken bezig om de dijk te versterken met een kistdam.

"Aanrijden van zandzakken" (1 februari)
Met door paarden getrokken lorries op smalspoor worden zandzakken aangevoerd om tussen de planken van de kistdam te plaatsen en daarmee de dijk te verhogen.

"De Watersnood en de Veldgrijzen" (1 februari)
Leendert Jurriaan Jordaan (1885-1980) was politiek tekenaar en journalist toen hij als soldaat op Fort bij Spijkerboor kwam. Aan 'Het Leven' droeg hij vaker bij en op 1 februari met het artikel 'De Watersnood en de Veldgrijzen'. Het is zijn verhaal als soldaat over zijn belevenissen tijdens de watersnoodramp.
Dit is een van zijn tekeningen met als onderschrift: "ging de troep, gehuld in de groote overjassen, gewapend met schoppen en lantaarns, in fantastischen optocht op marsch".

Op 23 maart waren de dijkgaten weer dicht, op 1 april begon het uitmalen en begin juli was het gehele gebied weer droog. Centrale aanpak van de waterbeheersing en dijkverhogingen waren gevolgen van de ramp evenals de Zuiderzeewet (1918) met de Afsluitdijk, het IJsselmeer en de polders als resultaat. Maar daardoor het geheel overbodig worden van het Fort aan het Pampus. En de aanleg van een nog aanwezige draineerput met afsluitbare leiding op de Kustbatterij bij Durgerdam om voortaan overtollig water sneller van het eiland te krijgen.

Kustbatterij bij Durgerdam: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/durgerdam/>
Entos Terrein: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/adam-entos/>
Fort bij Spijkerboor: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spijkerboor/>
Vergeten verleden, De Zuiderzeevloed 1916: <http://www.w8.nl/zuiderzeevloed.htm>
Biografie van Jordaan: <http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn2/jordaan>
Watersnoodramp van 1916 op Wikipedia NL: <http://nl.wikipedia.org/wiki/Watersnood_1916>

Inundatie van de Beemster

Foto's: dhr. G. Zwart (1919-2005), met dank aan Gerard Jak.

In de aanloop naar Sinterklaas schreef abonnee Gerard Jak: "Ik ben in het bezit van een aantal foto's over de inundatie en oorlogsomstandigheden in de Beemster". Het ging om een aantal foto's die hij in de jaren 1980 van de fotograaf G. Zwart had gekregen. Navraag leerde dat de fotograaf in 2005 is overleden en zijn nabestaanden graag zien dat zijn foto's gebruikt worden. Gerard Jak besloot de 14 foto's aan uw, dankbare, redacteur over te dragen en zo mee te werken aan bredere openbaarmaking van een serie opmerkelijke foto's. Hieronder zijn de zes meest relevante foto's opgenomen met het originele opschrift van de fotograaf en ook hier een korte beschouwing uwer redacteur.

"Inundatie sluis Zuiddijk, tijdens de oorlog genomen"
De oorzaak van de ellende in de Beemster was het inunderen van de polder, als onderdeel van de Vordere Wasserstellung, door de Duitse bezetter. Het beginpunt van die inundatie was de onlangs gerestaureerde inlaatsluis in de Zuiddijk. Door de drie openingen stroomde in maart 1944 een grote hoeveelheid water de polder in. De oplettende kijker ziet op de foto natuurlijk het stromende water maar ook de windwerken om de schuiven te bedienen, links een stapel houten kastjes ter bescherming van de windwerken en rechts enkele schotbalken. De oever van de inlaatkom is bekleed met basaltblokken.

"Middenweg tussen Zuiderweg+Volgerweg, achtergrond Volgerweg"
Blijkbaar was er ook een weg doorgraven of van een bomkrater 'voorzien'. En, behalve de fiets, zou dit net zo goed een coupure in 1799 kunnen zijn.

"Rijperweg bij M Beemster westkant"
Of de bewoners van onderstaande boerderij er nog konden wonen is niet duidelijk. Maar van de fraaie spiegeling van hun boerderij in het water, zullen ze weinig hebben genoten.

"Zelf gemaakte waterkering voor boerderij Volgerweg"
Een deel van een zelfgemaakte waterkering van grond en hout.

"Wormerweg tussen Zuiderweg +Volgerweg"
Het water stroomt over de Wormerweg heen, tussen de bomen en de telefoonpalen door.

"Fort Spijkerboor"
Een heel bijzondere foto, maar dit fort in het inundatiewater kan niet Fort bij Spijkerboor zijn. Het heeft een normale keelkazemat, een stormdeur is te zien en ook een hefkoepelgebouw. Dan moet het Fort aan de Middenweg zijn of, vanwege de zichtbare woning meer waarschijnlijk, het Fort aan de Jisperweg.

Tenslotte een deelvergroting, van de foto hierboven, met het zichtbare deel van het hoofdgebouw met de keelkazemat, vleugelmuur en luchtkoker. Maar ook rechts de stormdeur.

Tot zover een overzicht van deze bijzondere foto's. De foto's zijn ook in een grotere versie te bekijken op Forten Info: <http://www.forten.info/index.htm?cgi-bin/fotoalbum/emAlbum.cgi?c=show_thumbs;p=Stelling_van_Amsterdam/Beemster_1944>

Vordere Wasserstellung: <http://www.forten.info/catalogus/duits-vorder/>
Fort aan de Middenweg: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/middenweg/>
Fort aan de Jisperweg: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/jisperweg/>
Fort bij Spijkerboor: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spijkerboor/>
Dagboek van een oorlogswinter, in de Beemster: <http://www.historisch-genootschap-beemster.nl/Publicaties/Geschiedenis/dagboek/oorlogswinter.htm>