Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 373

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
13de jaargang, nummer 373, 27 juli 2011

Een nieuwsbrief over de website Stelling van Amsterdam met informatie over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Dienstberichten
• Boeken over verdedigingswerken
• Bezoekerscentrum nr. 1 - Muiden
• Festival op de Bres - Diemen, Muiden, Weesp
• Stelling gekwetter
• Actieplan Informatieborden
• Serious game deze zomer op de Stelling van Amsterdam
• Houd de spion!

Inleiding

Beste lezer,

Tijdens de vakantie toch nog een nieuwsbrief. Wederom openend met enkele dienstberichten over de website. En mocht iemand nog een boek zoeken voor tijdens de vakantie, zie artikel nr.2.
Uiteraard aandacht aan het eerste bezoekerscentrum van de Stelling, passend bij de rol van deze nieuwsbrief. Maar ook aandacht aan festival Op de Bres, Stellingnieuws op de sociale media en nieuwe informatieborden in het veld. Tenslotte twee artikelen over het nieuwe jeugdspel om de spion te zoeken, voor alle leeftijden?

Even voor de helderheid: aankondiging 'Festival Op de Bres', lanceringen 'Spion in de Stelling' en 'Spionage aan de Linie', vaartochten op de Vecht, project Liniedijken, natuurboulevard, Waterschild en (publieks)opening bezoekerscentrum ontbraken helaas in een editie van deze nieuwsbrief omdat (pers)berichten erover te laat of helemaal niet zijn ontvangen.

Een fijne zomervakantie gewenst of, als je dit na terugkeer leest, hopelijk heb je een fijne zomervakantie gehad. Begin september zal blijken of de website en de nieuwsbrief in gewijzigde vorm blijven bestaan. Of dat beide de versnipperaar in gaan en René een andere uitdaging gaat zoeken.

Bekijk deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2011/nieuwsbrief-373/
Overig kort nieuws op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/nieuw/
Reageren kan door op de e-mail te antwoorden of het contact-formulier te gebruiken.

Het is niet bekend wanneer de volgende nieuwsbrief zal verschijnen.

Hoogachtend,
Majoor b.d. Kees van Hall

Dienstberichten

Tekst: René Ros.

Op een zwaar besneeuwde novemberdag heb ik met mevrouw Sluis-Eckhart gesproken. Haar vader heeft op Fort bij Velsen gediend en in haar familiearchief zijn o.a. pagina's van een soldatenzakboekje aanwezig.
Uit overlevering wist ze veel te vertellen. Maar in de stamboeken van de Vesting Artillerie en Landweer Artillerie, in Den Haag, werd onlangs ook de nodige informatie gevonden. Door combineren kon een nieuwe biografie over Kanonnier Eckhart aan de website worden toegevoegd.
Biografie Kanonnier Eckhart

Op de vorige nieuwsbrief kwamen maar liefst twee reacties binnen, beide over de ontijzeringsinrichtingen en beide van gidsen. De ene was vooral verontwaardigd dat bezoekers tegen gidsen werden opgezet. Toegegeven, er had ook een boodschap aan de gidsen bij mogen staan.
De andere gaf toe dat hun gidsen altijd over regenwater hebben gesproken en vroeg waar de bronbuis op hun fort is.
In dit verband is de informatie over het drinkwater in deze webpagina interessant:
Technisch Voorschrift betreffende de bewoning van het Fort aan de Drecht

Na de dagexcursie half mei heb ik, met veel dank aan de betrokkenen, leuke dingen gezien en gefotografeerd: Noodhospitaal (VIBO-kelder) Dordrecht, Vesting Klundert, Fort Bovensluis, Fort Sabina Henrica, Fort de Hel, Vesting Willemstad, Fort bij Spijkerboor, Kasteel van Breda, Fort aan de Nekkerweg, Fort aan de Middenweg, Fort aan de Jisperweg, Fort bij Veldhuis, Fort Uitermeer, Fort bij Nigtevecht, Vesting Weesp, Fort benoorden Purmerend, Fort bij Uithoorn, Fort Waver-Amstel, Fort bij Abcoude, Fort Kijkduin en Fort op de Harssens. Hierdoor konden een aantal foto's op de website vernieuwd worden.
Tevens een fietstocht in de Vesting Amsterdam. Daar zijn door sloop van het betreffende pand de Koude Oorlog schuilplaatsen verdwenen: van 'de Archiefdienst' aan de Amsteldijk en laboratorium UvA aan de Plantage Muidergracht.
Overzicht Openbare Schuilplaatsen Amsterdam

Wat lezen tijdens de vakantie? Download en lees dan eens mijn pennenvrucht dat in het tijdschrift Erfgoed van Industrie en Techniek verscheen. Het handelt over de verdediging van Amsterdam door de eeuwen heen. Ik ben erg content met het artikel.
'Verdedigingswerken van Amsterdam door de eeuwen heen'

Boeken over verdedigingswerken

Het maakt niet uit of je serieus geïnteresseerd bent in Nederlandse of Duitse verdedigingswerken, 19de of 20ste eeuw; er horen toch minstens drie degelijke boeken van Rudi Rolf† in je boekenkast. Meestal liggend want om de dikte te beperken komt de hoogte zelden overeen met een gemiddelde plank!

Onlangs is het boek 'Festungsbauten der Monarchie' verschenen over de geschiedenis van de Oostenrijkse en Oostenrijks-Hongaarse vestingbouw vanaf Napoleon tot aan de Eerste Wereldoorlog.
Met bovendien Nederlandse connecties: de torens van Linz als model voor de Nederlandse torenforten, het Fort IJmuiden met de enig overgebleven pantserkazemat in de wereld, de caponnière van Fort bij Hoofddorp zoals ook toegepast in Oostenrijk-Hongarije en de bijdrage van kolonel Voorduyn aan het Oostenrijkse modelfort van 1890.

Hét standaardwerk voor iedereen is het eerder verschenen 'A Dictionary on Modern Fortification', een geïllustreerd lexicon van 464 pagina's met vele termen en hun betekenis.
Indien Duitse bunkers je interesse hebben horen 'Atlantic Wall Typology' en 'Duitse bunkers in Nederland' ernaast te staan.
Ga je helemaal op in de Nederlandse forten dan vertelt 'Torens, Wallen en Koepels' je over de vele ontwerpen voor forten en het gedachtenproces erachter. Met een apart hoofdstuk over de Stelling van Amsterdam.

Prof.dr. Rudi Rolf† (1947) is kunsthistoricus en was werkzaam in het universitair onderwijs. Vanaf midden-70er jaren richtte hij zich op de fortificaties. Allereerst op de Atlantikwall met 'Duitse bunkers in Nederland' (1979) en later ook op de oudere vestingbouwkunst in Europa. De boeken van 2004 en later zijn door de auteur zelf uitgegeven in Middelburg, waar hij met zijn vrouw woont.

In nauwe samenwerking met Rudi Rolf† zijn sinds kort zijn recente boeken te koop via de website Forten Info. Een aantal zijn ook via de Stelling website te koop. De provisie draagt bij aan de kosten van die websites.

Boeken van Rudi Rolf† op Forten Info
Stelling Boeken

Bezoekerscentrum nr. 1

Tekst: Majoor b.d. Kees van Hall (officier 2e Genie Commandement), Jan Troelstra (soldaat 7de Regiment Infanterie).
Met dank aan: diverse bezoekers.

In een bruin café op de Zeedijk in Amsterdam:
"Hé majoor! U heb ik een tijd niet gezien!"
"Dag Jan, wat doe jij hier?"
"U weet dat de Lemmerboot al een tijdje niet meer vaart dus ben ik met de trein naar Amsterdam gekomen. Gelukkig kon ik wel een stuk varen, namelijk met een mooi, oud schip van IJburg naar Pampus. Wat is het daar ten goede veranderd!"
"Toevallig was ik daar op 8 juli toen het bezoekerscentrum werd geopend."
"Ha, ze hebben over een bezoekerscentrum bijna net zo lang gedaan als de hele Stelling bouwen! En u liep daar tussen de hoge piefen? Was het wel gezellig?"
"Het was een alleraardigst evenement en gezellig met vele bekenden, soldaten, vliegtuigen en een magiër. Uitermate goed georganiseerd, dat kan je wel aan ze overlaten. Gedeputeerde Geldhof heeft met wat vuurwerk het bezoekerscentrum geopend."

"Ook stond ik naast René toen hij gewaarschuwd werd om niet over kleinigheden en keuzes te gaan zeuren."
"U meent het! Hoe halen ze..."
"Ho ho, Jan, ze hebben wel een punt."
"Over keuzes moet je kunnen discussieren. Wel is hij een ongelooflijke zeikerd over de feiten. Maar wat zijn kleinigheden?"
"Dat is precies wat ik me ook afvraag, Jan."
"Kleinigheden zijn 'rond 1573' en 'kringwet'. Maar volgens mij hoorde ik in een film dat de Stelling in 1900 gereed kwam. En is de Namenlijst StvA niet gebruikt."
"Dat zijn volgens mij geen kleinigheden."
"Gezegd wordt dat we granaten zouden gebruiken om de kringenwetwoningen aan flarden te schieten. En dat 6cm L/25 geschut een looplengte van 2,5 m heeft terwijl het 6x25=150 cm is. En de tabel 'bewapening' op René's website is niet helemaal goed gelezen."

"Stop maar Jan, vertel eens wat er in het bezoekerscentrum is te zien. Dan kan ik ondertussen een biertje drinken..."
"Nou majoor, even dacht ik dat een schijtfilm vertoond werd!"
"Proest! Bedankt, daar ging mijn eerste biertje over de bar! Hoezo???"
"Grapje, de vele zwaluwen zijn geen computeranimatie en er zat wat vogelpoep op een scherm in de westelijke koepelschacht.
Zonder gekheid, het was een heel leuke 360 graden film met mooie beelden zoals panorama foto's. De robuuste commentaarstem van Jack Wouterse past er goed bij en ratelde aan één stuk door. Het is een zeer informatief verhaal en een goed begin van een wandeling door het fort. Ook het verband met de industriële revolutie werd goed duidelijk gemaakt.
Er is geen looproute aangegeven dus ik verdwaalde wat in de sfeervolle 17 lokalen van het bezoekerscentrum. Elk lokaal gaat over een deelonderwerp en toont dat op verschillende manieren. Soms met een filmpje met een leuk spel. Zoals het verdelen van het eten aan de soldaten, op een aanraakscherm in de kookpot.
In andere gevallen zijn het verlichte foto's met een stukje tekst én een stemcomputer over een eh... stelling. Een van de lokalen gaat over de monumenten op de Lijst van het Werelderfgoed (keurig!). In een lokaal over de VOC-tijd, scheepskamelen en zo, wordt de film op het ruwe plafond geprojecteerd. Je kan in kussens 'voor Pampus liggen' om te film te zien. Ik heb het maar niet gedaan, op mijn leeftijd er uit opstaan ziet er heel gek uit!
Soms moet je even in het donker zoeken naar de grote zwarte knop of het kastje om de sleutel in te draaien zodat de voorstelling of spel start."

"Je klinkt enthousiast Jan, je bent al drie biertjes én een kopstootje aan het kletsen. Er worden veel nieuwerwetse zaken gebruikt?"
"Zeker majoor! En de kabels zijn keurig onder een nieuwe vloer weggewerkt. Het is zeker geen museum met oude voorwerpen, meer een belevenis, maar wel afhankelijk van de techniek. Het is heel mooi en innovatief gedaan.
Vandaag waren twee lokalen wegens werkzaamheden buiten gebruik. Ook reageerden een aantal spellen niet op de sleutel, lag een stemcomputer plat. Een film stopte kort na het begin en er was niets meer te zien. In de oostelijke koepelschacht zou nog iets komen en er zijn dus nog een paar kinderziekten. Ga zeker later een keer kijken majoor!"

"Ben je nog naar de 'Geest uit het verleden' in de contrescarpkoffer geweest?"
"Heel grappig majoor, u weet best dat ik niet tegen dat soort dingen kan."
"Ik ben er wel even heen gelopen, ik had een zaklantaarn bij me. Je kent de korporaal nog wel die in november 1916 over boord viel?"
"Zeker majoor, ik heb een aantal keer tegen hem gevoetbald."
"Nou, die eeuwig rondzwemmende geest kan je echt ontmoeten! Proost!"

Fort aan het Pampus
Opgave der Bewapening 1910
'De verdronken korporaal van Pampus' in Nieuwsbrief 250
Namenlijst Stelling van Amsterdam
Stichting Forteiland Pampus
Veerdienst IJburg-Pampus
Stelling van Amsterdam op Panaromaworld

Festival op de Bres

Tekst: Sylvia Beliën (programmabureau Stelling van Amsterdam, provincie Noord-Holland).
Foto: Kenneth Stamp.
Met dank aan: Cultuurcompagnie Noord-Holland.

De eerste editie van festival Op de Bres, die plaatsvond op de Stelling van Amsterdam, was een succes. Ondanks het wisselvallige weer trokken ruim 3.300 bezoekers tussen 10 en 13 juni naar Fort aan de Ossenmarkt in Weesp, Fort Uitermeer, Fort aan het Pampus, het Muider Muizenfort, de Westbatterij in Muiden en Kustbatterij bij Diemerdam.
Cultuurcompagnie Noord-Holland (voorheen Cultureel Erfgoed Noord-Holland) polste tijdens het festival 109 bezoekers. 41% van de ondervraagden gaf aan nog niet eerder een fort van de Stelling te hebben bezocht en 90% beoordeelden de activiteiten en hun bezoek 'goed tot uitstekend'.

Een bijzonder onderdeel van het festival was de familievoorstelling 'Strijd van de Westmeester'. Vier jonge theatermakers bereidden zich drie maanden voor door de buurt in te trekken op zoek naar verhalen van buurtbewoners over de Westbatterij in Muiden.
Het script is gebaseerd op verhalen van de beheerder van het fort die al zo’n 40 jaar betrokken is en omwonenden. Met maar liefst twintig omwonenden (tien volwassenen en vier kinderen als acteur/muzikant en zes personen zijdelings betrokken door bijvoorbeeld te flyeren of door de inzet van een bulldozer) maakten zij een spectaculaire voorstelling voor jong en oud.

Programmabureau Stelling van Amsterdam
Cultuurcompagnie Noord-Holland
Fort aan de Ossenmarkt
Fort Uitermeer
Fort aan het Pampus
Muizenfort
Westbatterij
Kustbatterij bij Diemerdam

Stelling gekwetter

Er bestaat zowel een Twitter als Facebook pagina van de website Stelling van Amsterdam. Op beide verschijnen alle berichten die op het Stelling Forum worden geplaatst.
Iedereen die nog beter op de hoogte wil blijven dan als nieuwsbriefabonnee kan deze pagina's volgen, waaronder de aankondigingen van de nieuwsbrieven maar ook digitale krantenknipsels.

Ook via de al langer bestaande Hyves-pagina kan je de berichten volgen. En je kan je ook nog steeds abonneren op de RSS-newsfeed van het forum.
Maar als geregistreerde gebruiker van het Stelling Forum kan je je per onderwerp abonneren i.p.v. op alle onderwerpen.

Als een van deze kanalen je van dienst kan zijn beter over de Stelling geïnformeerd te worden, dan kan je je er met je Twitter of Facebook account op abonneren.
Als je nieuws wilt bijdragen, plaats dan een bericht op het Stelling Forum en zie ze ook op Hyves, Twitter en Facebook verschijnen.

Forten Amsterdam Facebook
Forten Amsterdam Twitter
Stelling van Amsterdam Hyve
Stelling van Amsterdam Forum RSS

Actieplan Informatieborden

Tekst: Eric ten Brummelhuis (programmabureau Stelling van Amsterdam, provincie Noord-Holland).

Als vervanging van de oude ANWB-borden zijn in 2007 in opdracht van het Programmabureau Stelling van Amsterdam ontwerpen gemaakt voor speciale Stelling informatieborden van cortenstaal. Grote borden voor de forten en damsluizen en kleinere borden voor de wat kleinere onderdelen van de Stelling.
Op zo’n bord wordt algemene informatie gegeven over de Stelling, specifieke informatie over het object en informatie over de eigenaar of beheerder van het object.

Tot nu toe zijn er ongeveer tien van zulke borden geplaatst. Met name in het zuiden van de Stelling en vooral bij forten van Natuurmonumenten.
Geconstateerd wordt dat de plaatsing van de informatieborden moeizamer verloopt dan was voorzien. Als je nu langs de Stelling rijdt zie je een ratje toe aan borden. Bij de waterstaatkundige werken van de Stelling ontbreekt bijna altijd een informatiebord.
Omdat dit voor een structuur en UNESCO werelderfgoed als de Stelling van Amsterdam onwaardig is heeft het programmabureau besloten om de plaatsing van de borden zelf actief op te gaan pakken.

Net als nu blijft de mogelijkheid bestaan om informatie over de eigen organisatie op het bord te zetten. Voor zo’n bord kan men nog steeds 50% subsidie krijgen.
Wanneer men dit niet kan of niet bereid is om zelf aan het bord financieel bij te dragen zal de provincie het bord volledig zelf betalen. Er zal echter dan op het bord geen informatie worden gegeven over de eigenaar en/of beheerder.

Actieplan informatieborden
Programmabureau Stelling van Amsterdam

Serious game deze zomer op de Stelling van Amsterdam

Tekst: persbericht Waag Society d.d. 28-6 jl.
Video: Waag Society.

Op 8 juni werd op Fort bij Spijkerboor “Spion in de Stelling” gelanceerd: een adventure game die Waag Society ontwikkelde in opdracht van de provincie Noord-Holland. Het spel slaat een brug tussen cultureel erfgoed, educatie en innovatieve technologie. Door de inzet van serious gaming maken jongeren op interactieve en bijzondere wijze kennis met de Stelling van Amsterdam en haar forten.

Marleen Stikker (directeur Waag Society) stelt dat games goed kunnen worden ingezet voor educatieve doeleinden: 'Onderzoek van Waag Society naar de effecten van games heeft aangetoond dat het inzetten van spelprincipes in het onderwijs tot meer leerplezier leidt, maar ook tot betere resultaten. Games maken leren actief en bieden nieuwe contexten om kennis te begrijpen en te onthouden.'

Provincie Noord-Holland erkent de educatieve waarde van games en kiest voor deze weg om de Stelling van Amsterdam onder de aandacht van jongeren te brengen. Nanette van Goor (Programmamanager Stelling van Amsterdam): 'Met Spion in de Stelling zoeken we aansluiting bij de belevingswereld van jongeren. We verwachten dat het bezoek aan een van de forten een verrassend element is. Hopelijk nodigt het uit tot een bezoek aan de andere forten'. Tijdens een testmiddag op Fort bij Spijkerboor, bleek dit te werken. Zowel de leerlingen als de docenten vonden de middag spannend, uitdagend en leuk. Laura (12 jaar) vertelt enthousiast: ‘Je kunt echt iets beleven en ontdekken. Superleuk, want je ziet niet elke dag een fort.’

Forteiland Pampus, Muiderslot, de Kustbatterij bij Diemerdam, Fort bij Spijkerboor en Fort bij Krommeniedijk. Meer informatie over Spion in de Stelling is te vinden op www.spionindestelling.nl.

Waag Society ontwikkelt creatieve technologie voor maatschappelijke innovatie. Het instituut doet onderzoek, ontwikkelt concepten, pilots en prototypen en fungeert als intermediair tussen de kunsten, de wetenschap en de media. Hiertoe ontwikkelt Waag Society samenwerkingsvormen met partijen in de culturele, publieke en private sector.

Spion in de Stelling
Blog over lancering 'Spion in de Stelling'
Waag Society

N.B. ReneRos.biz Monumentenadvies heeft een informatieve bijdrage aan het concept geleverd (aanvang project in januari 2009).

Houd de spion!

Tekst: Jan Troelstra (soldaat 7de Regiment Infanterie).

In onze tijd hadden we natuurlijk te maken met spionnen. Ik heb wel eens gehoord dat er een spion werd gearresteerd. Nog vaker ontsnapten ze of ging het om gezeur en spoken. Zoals toen een auto bij het fort stopte en de ouwe buurvrouw een fotocamera dacht te zien.
Allemaal reuze spannend dus ik denk dat het nieuwe spel 'Spion in de Stelling' veel gespeeld zal worden. Dat heet vandaag de dag 'serious gaming' en een 'adventure game'. Vreemd, in de taal van een gevreesde grootmacht.

Er gaan vier forten en een kasteel meedoen en drie zijn al klaar. Bij de toegang staat dan een paal waaruit morsesignalen klinken. Voor een paar forten is het spel nog niet af. De morsecode heb je later nodig om geluiden te horen.
Met een papieren fortdossier ga je dan geheimschriften oplossen en kom je bij een paar kastjes op het fort. Daar moet je die morsecode indrukken. Als die code goed is, luister je mee met soldaten en de spion. En als je je oortjes goed open houdt hoor je kenmerken van de spion die de geheime kaart van de Stelling heeft gestolen.
Op de website (als ouwe boerenzoon snap ik daar niks van) kan je de kenmerken doorgeven en wordt de spion aangehouden als je genoeg hebt. Op de website kunnen jullie ook geluidsfragmenten van andere forten horen.

Wel heb ik altijd gedacht dat postduiven alleen terug naar hun nest vliegen maar volgens dit spel kan je ze ook naar een spion sturen! Geweldig!
En de automatische telefooncentrale moet zeer geheim zijn geweest. We kregen toch pas in de jaren '30 ratelende kiesschijven!?
Natuurlijk is het voor de jongelui van 10-14 jaar reuze leerzaam. Die snotneuzen horen allerlei dingen over het fort. Die ook ik was vergeten, over het geschut, over de fortwachter. Misschien is het dus wel voor alle leeftijden leuk?

Kortom, een leuk spel waarbij ik je vertier en plezier wens met het zoeken naar de spion!

Spion in de Stelling
Op het Stelling Forum vind je ook berichten van de spion.