Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 250

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam, nummer 250
Thema: Forten in digitale kranten
(8ste jaargang, 4 september 2006)

Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>

Deze nieuwsbrief is, met illustraties, ook te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook informatie te vinden over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en het archief.

Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan ge-interesseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Vestingbegrooting 1912, Muiden
• Koninklijk bezoek aan de Stelling
• Sociaal-democratische militairen, Uithoorn
• De verdronken korporaal van Pampus, Muiden
• Mislukte aanval op 't kruithuis aan den Haarlemmerweg, Amsterdam
• Een gevaarlijke vondst, Wormer - Purmerend
• Vermist uit het Fort Penningsveer, Haarlemmerliede
• Hoog bezoek op Fort Spijkerboor, Beemster
• Bericht aan zeevarenden op de Zuiderzee, Amsterdam
• Vestingbegrooting 1921
• De brand in het sectorpark, Haarlemmerliede
• Zandverschuivingen, Haarlemmermeer en Weesp
• Drie jongens door het ijs, een verdronken, Weesp
• De Sleutel der Amsterdamsche Stelling, De Ronde Venen
• De brand op het eiland Pampus, Muiden
• Fort Diemerdam begeerlijk foto-object, Diemen
• Herdenking Mobilisatie 1914, Abcoude

Hierboven staat achter de artikelen, indien van toepassing, welke gemeente het betreft.

Inleiding

Gelijk met de start van de website werd begin 1999 de eerste nieuwsbrief aan 36 personen toegezonden. Deze 250ste nieuwsbrief (en 25ste dit jaar) is aan ruim 500 abonnees verzonden!
De website zelf heeft nu 934 pagina's, is 70 megabyte groot en is dit jaar al 26.000 keer bezocht, met in totaal 267.000 bezoeken. De foto-collectie bevat 16.000 foto's (excl. evenementen, Duits werk e.d.). Tot zover de cijfers, nu de thema-nieuwsbrief waarmee dit dubbele jubileum wordt gevierd.

Enige tijd geleden is de Koninklijke Bibliotheek (K.B.) een pilot-project 'Historische Dagbladen in Beeld' gestart om kranten te digitaliseren en te ontsluiten. Het resultaat is dat op http://kranten.kb.nl/ van een viertal kranten de jaargangen 1918-1945 doorzocht kunnen worden (350.000 pagina's).
Na een oproep bood de "digitale hang-oudere" Ron Erhardt aan om deze database met digitale krantenpagina's te doorzoeken op trefwoorden die we samen vaststelden. Honderden interessante artikelen waren het resultaat.

Vooral veel artikelen over benoemingen, mededelingen voor zeevarenden over schietoefeningen, en de klachten van soldaten in de periode 1914-1918, beraadslagingen in de Tweede Kamer. Deze hebben tot een serie aanvullingen op de website geleidt.
Maar er zijn ook artikelen met meer leesgenoegen waarmee het menselijke verhaal zo veel beter verteld wordt dan de gebruikelijke, zakelijke archiefstukken. Mede omdat de journalisten destijds met een (m.i. leuke) droge humor schreven. Een selectie van de leukste en opmerkelijkste artikelen volgt hieronder in deze jubileum-nieuwsbrief.

De K.B. heeft onlangs geld toegezegd gekregen om op grotere schaal kranten te digitaliseren: 8.000.000 pagina's! Zou Ron dat ook willen doorzoeken? In ieder geval veel dank aan Ron voor het werk dat hij gedaan heeft! Mocht de lezer zelf nog gaan zoeken en andere leuke artikelen in de kranten vinden: een wederdienst wordt altijd gewaardeerd.

Reageren op deze nieuwsbrief kan op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/
De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 11 of 18 september verschijnen.

René Ros

Historische Dagbladen in Beeld: <http://kranten.kb.nl/>
KB start massadigitalisering Nederlandse dagbladen: <http://www.kb.nl/nieuws/2006/digitalisering_kranten.html>

Vestingbegrooting 1912

Bron: Het Centrum, 19-9-1911 (de derde dinsdag van september 1911!)

Het bij de vestingbegrooting 1912 aangevraagde bedrag van f 753.000 is nagenoeg geheel bestemd voor het voltooien van de stelling van Amsterdam.
Voor het maken van werken in de stelling van Amsterdam is uitgetrokken een bedrag van f 638.300.
Hiervan is bestemd: [voor de laatste termijn van Edam, Benoorden Purmerend, Nekkerweg, Spijkerboor, Drecht, Uithoorn, Waver-Amstel en eerste termijn van Middenweg en Jisperweg alsmede] f 40.000 als eerste termijn voor het maken van een fort bij Muiderberg.
Het fort bij Muiderberg is bestemd tot afsluiting van de belangrijke acces langs de Zuiderzee, tot verdediging van den Muiderberg zelf en tot bestrijking van het terrein tot aan Uitermeer. De kosten van dit fort worden op f 832.400 geraamd.
Met de versterking van den Muiderberg wordt de hoofdverdedigingslijn van het zuidoostelijk stellinggedeelte vooruitgebracht in de richting Nigtevecht - Uitermeer - Muiderberg. In verband hiermede kan van een verbetering van de vestingen Weesp en Muiden, zooals aanvankelijk in de bedoeling heeft gelegen, worden afgezien.

N.B. Op de Vestingbegroting 1914 werd 215.000 gulden aangevraagd voor de derde termijn (meestal fundering). Voor 1915 een bedrag van 200.000 gulden voor de vierde termijn (meestal bomvrije gebouwen). Door de mobilisatie voor de Eerste Wereldoorlog op 1 augustus 1914 is de bouw afgebroken en nooit voltooid. Toch is op 15 januari 1915 de hoofdverdedigingslijn vooruitgebracht.
De fortwachterswoning was al eerder gebouwd en bestaat nog. Bovenstaand artikel is voor mij de eerste originele bron die de functie van het fort noemt.

Fort bij Muiderberg: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/muiderberg/>

Koninklijk bezoek aan de Stelling

Koninklijk bezoek aan Amsterdam
Bron: NRC, 24 maart 1914

Met een extra-trein is H.M. de Koningin hedennamiddag te 12 u. 57 m. van Amsterdam naar Uitgeest vertrokken, ten einde met den commandant der stelling van amsterdam, generaal-majoor Ophorst, en den kapitein van den generalen staf Vogel een bezoek te brengen aan het Noordelijk gedeelte der stelling van Amsterdam.
Te Uitgeest werd plaats genomen in de gereedstaande automobielen, waarna eenige forten werden bezocht. Op een der nieuw in aanbouw zijnde forten was H.M. getuige van het maken van betonstortingen, op een der andere forten werd het plaatsen van pantserplaten bijgewoond.
Over Edam en Monnikendam keert H.M. laat in den namiddag naar de hoofdstad terug.
[Waarna een opsomming volgt van genodigden voor aan de koninklijke tafel.]

De Koningin is in de Hoofdstad
Bron: Het Centrum, 25 maart 1914

H.M. de Koningin begaf zich hedenochtend ten half negen per auto naar Sloten, ten einde aldaar de militaire waterleiding der stelling Amsterdam te bezichtigen.
H.M. werd daarbij wederom vergezeld door den stelling-commandant, generaal-majoor Ophorst en diens chef van den staf.
[andere bezoeken te Amsterdam]

N.B. Gezien de bouwperioden zou Koningin Wilhelmina betonstorten hebben kunnen zien op Fort bij Spijkerboor of Fort aan de Jisperweg. Plaatsen van pantserplaten kan alleen op Fort bij Edam geweest zijn -tenzij ook hefkoepels of raamluiken hiermee bedoelt worden- maar dat fort zou al in 1913 opgeleverd zijn. Uit andere bronnen was al bekend dat H.M. eind maart 1914 tweemaal dit laatste fort heeft bezocht.

Fort bij Spijkerboor: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spijkerboor/>
Fort aan de Jisperweg: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/jisperweg/>
Fort bij Edam: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/edam/>
Militaire Drinkwatervoorziening: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/riekerpolder/>
Koningin Wilhelmina: <https://www.stelling-amsterdam.nl/mensen/wilhelmina.htm>

Sociaal-democratische militairen

Bron: Het Volk, 12 november 1914

In Uithoorn werd gisteravond een mobilisatieklub opgericht van partijgenoten, modern georganiseerden en geestverwanten, met 58 personen. Als bestuur werd gekozen Th. Thijsen, voorzitter, fort bij Uithoorn: H. Boender, sekretaris, fort bij Uithoorn: Dingsdag, penningmeester, fort bij de Drecht. De klub: "Mobilisatieklub Uithoorn e.o." Zij stelt zich ten doel huishoudelijke debatavondjes te beleggen en af en toe een openbare vergadering te houden ten einde de propagande voor de S.D.A.P. en de moderne vakbeweging te bevorderen.

N.B. Ook in Abcoude was een mobilisatieklub opgericht voor de omliggende forten, volgens een artikel van 8 januari 1915.

Fort bij Uithoorn: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/uithoorn/>
Fort aan de Drecht : <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/drecht/>

De verdronken korporaal van Pampus

Verdronken
Bron: Het Volk, 1 december 1916
Foto: Stichting Pampus

Het "Hbld." meldt, dat even buiten de haven van Muiden een korporaal, van de bezetting van het fort Pampus, van verlof terugkeerende, verdronken is. De korporaal B. uit Amsterdam, die zich op het achterdek van het schip bevond, sloeg eenklaps over de verschansing in zee. Onmiddellijk stopte de kapitein en stoomde met volle kracht achteruit. Door de duisternis kon deze niets anders doen, dan op het hulpgeroep van den drenkeling afsturen.
De ongelukkige, die door het ijskoude water verkleumd was, had niet meer de kracht de lus, die men hem toewierp en de ladder, welke men onder zijn lichaam schoof, te grijpen. Een zijner makkers had zich reeds te water begeven, om hem te redden. Juist zag hij zijn vriend in de diepte verdwijnen.

Een lijk gevonden
Bron: Het Volk, 22 december 1916

Op het Pampus is het lijk opgevischt van den korporaal van het fort Pampus H.L.B., die den 28en November jl. verdronken is.

Gevonden
Bron: Het Volk, 9 januari 1917

Men deelt ons thans mede, dat het lijk van den in November bij het fort Pampus verdronken korporaal B. door een visscher te IJmuiden is binnengebracht. Zooals men weet, is voor het vinden van het lijk f100 uitgeloofd.

N.B. Op 4 juli 1917 is bij Fort aan het Pampus een lijk van een vermoedelijke scheepsmachinist opgevist. Op 15 juli 1918 zijn bij het eiland drie dames tijdens een zeiltocht verdronken waarover Het Volk kopte met "Ongeluk of misdaad?". Ideetje voor een spannende detective-speurtocht op het eiland???

Fort aan het Pampus: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/pampus/>

Mislukte aanval op 't kruithuis aan den Haarlemmerweg

Bron: NRC, 28 januari 1918

Amsterdam is in den nacht van Zaterdag op Zondag voor een groote ramp behoed. Een vijftal kwajongens, lid van een kleine anarchistische jeugdorganisatie, welke Vrijdagavond vergaderd had, had het plan opgevat een aanslag te doen op het kruithuis op den Haarlemmerweg, om zoo "iets tegen het militairisme te doen".
Door de waakzaamheid van den Slotensche agent Heiligers, die, ondanks de mist, een aantal personen met verdachte handelingen bezig zag, werden de misdadigers in hun werk gestoord.
Bij het naderen van den agent sloegen ze op de vlucht. Achtervolgd door Heiligers, die eenige schoten loste, draafden de misdadigers den Sloterstraatweg af, sloegen den Amstelveenschenweg in en liepen zoo in de handen der Amsterdamsche politie, welke op het schieten en het rumoer waren afgekomen.
Het eerste verhoor werd afgenomen in posthuis Jacob Marisstraat. Hier bleken de arrestanten te zijn: W.H. [Holthaus], 18 jaar oud, electricien van beroep; J.R. [Romijn], 17 jaar, metaaldraaier; J.B. van de W. [Wal] 17 jaar, timmerman; H.V. [Veltman], 20 jaar, fotograaf, en A.M. [Mell], 23 jaar, boekdrukker.
Zij werden, daar zij niets wilden mededeelen, in de cel gezet, waarna een onderzoek bij het kruithuis werd ingesteld.
Na eenig zoeken vond men twee doozen, waarin later bleken te zitten veertig tijdschokkers, welke bij het vervaardigen van granaten worden gebezigd.
Een der arrestanten verklaarde dat de tijdschokkers afkomstig waren uit het munitiemagazijn aan den Haarlemmerweg.
Zondagmorgen werd een onderzoek ingesteld door den inspecteur Bos.
Op het terrein vond men aan de achterzijde van de grote munitieloods een ladder tegen het gebouw staan. Langs dien weg waren de jeugdigen misdadigers op het dak en door het stukslaan van een dakraam naar binnen gekomen. De politiemannen ontdekten, dat een poging was gedaan tot brandstichting.
Op een paar planken lag voorzichtig uitgespreid een bosje houtwol, een paar proppen papier, samengesteld uit een exemplaar van De Vrije Socialist en daarop geplaatst een granaatkartets.
Van dat heele geval liep een papieren lont van circa drie meter lengte naar de deur van het gebouw. De houtwol en het papier waren met petroleum gedrenkt. Bij het einde van de lont vond men twee afgebrande lucifers.
De lont had gebrand, maar was waarschijnlijk door de tocht uitgegaan, waardoor ontzettende verwoestingen zijn voorkomen en wie weet hoeveel menschenlevens gespaard zijn gebleven. Want, was het plan der jeugdige misdadigers gelukt, dan zouden ze niet alleen zelf op slag zijn gedood, maar ook mijlen in de omtrek was geen levend wezen gebleven. Het complex munitiegebouwen was volgeladen met allerlei munitie, voor onmiddellijk gebruik gereed.
Betere bewaking van zulke gebouwen is toch hoogst noodzakelijk.

N.B. Volgens een artikel van 28 mei 1918, waarin de volledige persoonsnamen staan, zijn de vijf daders veroordeelt tot gevangenisstraffen van 12, 10, 8 (2x) en 6 maanden. De hoogste eis was drie jaar.

Sectorpark Halfweg, afd. Munitie: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/halfweg-1800/>

Een gevaarlijke vondst

Bron: Het Volk, 5 februari 1918

Voor eenige dagen werd door een veehouder uit de Wijde Wormer aan het politiebureau te Purmerend een bus gedeponeerd, die afkomstig bleek te zijn van de munitiewerkplaats bij de Hembrug. Op het etiket stond: "Munitiefabriek Hembrug, honderd slagkwikpijlers voor handgranaten". De garnizoenscommandant werd onmiddellijk van de geheimzinnige vondst in kennis gesteld. Het bleek, dat de bus werkelijk slagkwikpijpjes bevatte, die bij verkeerde behandeling uit elkaar had kunnen springen.
Na een ingesteld onderzoek bleek, dat de bus tijdens het transport van het fort Middenweg naar de Hembrug, nabij Purmerend verloren was geraakt.

Artillerie-Inrichtingen: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zaandam-ai/>
Fort aan de Middenweg: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/middenweg/>

Vermist uit het Fort Penningsveer

Bron: Het Vaderland, 27 juni 1919

Uit het fort Penningsveer wordt een groote hoeveelheid lijf- en beddegoed vermist, zonder dat er een spoor van inbraak is te ontdekken.

Fort bij Penningsveer: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/penningsveer/>

Hoog bezoek op Fort Spijkerboor

Bron: Het Vaderland, 29 maart 1920

De heeren Fentener van Vlissingen, voorzitter van het Ned. Genootschap tot zedelijke verbetering van gevangenen, Oudenaller, mr. Kronenburg, kantonrechter te Amsterdam en mr. de Jongh, rechter te Amsterdam, hebben, naar wij vernemen, een bezoek gebracht aan het Fort Spijkerboor.
Dit doet ons groot genoegen. Misschien mogen we ons vleien, dat onze artikelen over Fort Spijkerboor en het stelsel aldaar, niet zonder invloed zijn geweest op dit bezoek.
Wij hopen, dat deze belangstelling mede mag bijdragen tot de zoo gewenschte verbetering in de opsluiting en dat tot dit doel bv. een of beide in de buurt liggende forten bij deze militaire gevangenis getrokken worden.
De lezer zal zich herinneren, dat wij van Fort Spijkerboor een zeer gunstigen indruk kregen en het daarom zoo betreurden, dat dit fort geen ruimte biedt voor observatie en afzonderlijke opsluiting gedurende eenigen tijd, daar wij dit voor de beoordeling van de werkelijke beweegredenen der dienstweigeraars beslist noodzakelijk achtten.

N.B. Er zijn meerdere artikelen en ingezonden brieven die handelen over het regime die de principiele dienstweigeraars - toen een modern begrip - ondergingen. Zowel over het veel te goede regime als over een te hardvochtig regime. In enkele artikelen is sprake van een dienstweigeraar 'Berlage', de architect?

Fort bij Spijkerboor: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spijkerboor/>

Bericht aan zeevarenden op de Zuiderzee

Bron: NRC, 21 mei 1920

Zuiderzee. Zeeburg. Schietoefeningen. - Op 8 en 9 Juni a.s. zullen schietoefeningen gehouden worden vanaf het schietterrein Zeeburg in Z.O. richting op schijven, drijvende in de Zuiderzee.
Aanvang der schietoefeningen 10 uur v.m. en beeindiging 4 uur n.m.
[aanwijzingen over onveilig gebied]
Drie uur voor den aanvang der schietoefeningen zullen roode vlaggen geplaatst worden bij het licht Hoek van 't IJ, op fort Pampus, op Westbatterij Muiden en bij Immetjeshorn.
Het einde der schietoefeningen wordt aangegeven door het wegnemen der vlaggen.

N.B. Nog veel vaker is er sprake van schietoefeningen vanaf het Fort aan het Pampus; soms maandelijks, soms driemaandelijks.

Militair Terrein Zeeburg: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zeeburg/>

Vestingbegrooting 1921

Bron: NRC, 20 november 1920

Verscheidene leden [der Tweede Kamer] hadden er, blijkens het eindverslag over het wetsontwerp tot vaststelling van de begrooting van uitgaven ten behoeve van de voltooiing van het vestingstelsel, dienst 1921, ernstig bezwaar tegen, dat in dezen tijd nog zulk een belangrijk bedrag ten behoeven van de voltooiing van het vestingstelsel wordt aangevraagd. Voorts werd aangedrongen op herziening der Kringenwet, in het belang van Naarden en Utrecht; op verkoop van de voor de landsverdediging vrijwel waardelooze batterijstellingen bij Beverwijk [Linie van Beverwijk] aan de tuinders, in wier tuinen zij zijn gelegen: op slooping van de meeste vestingen en forten, ook in de Stelling van Amsterdam, indien het juist is dat deze verouderd zijn. Gevraag werd of ook het fort te Hoek van Holland als verouderd is te beschouwen.

N.B. In betogen t.e.m. 1940 noemen regering en deskundigen de forten nog zeer goed bruikbaar. Artikelen hierover van na 1945 zijn mij (nog) niet bekend.

Linie van Beverwijk: <https://www.stelling-amsterdam.nl/bunkers/beverwijk/>

De brand in het sectorpark

Bron: Het Vaderland, 9 juni 1922

Bij den brand in de affuitenloods in het Sectorpark te Halfweg zijn ruim 40 affuiten [onderstel voor een vuurwapen] verbrand.
Er was wel een eigen handbrandspuitje, doch dit verkeerde met het daarbij behoorende materiaal niet in een al te goede conditie. De slangen b.v. waren zoo poreus, dat slechts een deel van het opgepompte water het eindpunt bereikte. Met oude lompen moesten al te groote gaten wat bijgelapt worden!
Het eigenaardige is, dat - althans zoo werd verzekerd - op het Sectorpark een groote brandspuit aanwezig was, maar die was... uit elkaar gehaald.

Sectorpark Halfweg, afd. Materieel: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/halfweg/>

Zandverschuivingen

Bron: Het Volk, 4 februari 1925

Op tal van bouwwerken met groote zandophoogingen hebben voor de belanghebbenden onverklaarbare zandverschuivingen plaats gegrepen, doch al die gevallen hebben de bouwlieden niets wijzer gemaakt. Opmerkelijk is daarbij de vrees voor openbaarheid.
Een zeer opmerkelijk geval deed zich voor tijdens den bouw van het fort bij Vijfhuizen in de stelling Amsterdam, toen men in het najaar van 1897 het water in de fortgracht opzette teneinde een denkbeeld te verkrijgen van hetgeen met de op zandbedden te fundeeren wallen en gebouwen van het fort zou gebeuren, indien onderwaterzetting van het omliggende land in tijd van oorlog het grachtpeil zou doen stijgen. De fundamenten der gebouwen waren toen gereed en ten deele met proefbelastingen bezwaard van grooter gewicht dan de te stichten gebouwen.
Voor het aanbrengen van het zandbed was de slappe, uit veen en derrie bestaande bovengrond door graven en baggeren verwijderd tot op de natuurlijke zandplaat. De ophooging met duin- en bergzand was in lagen naar den eisch geschied over ruim 4 M. dikte. Het peil in de fortgracht werd met water uit de ringvaart der Haarlemmermeer in zes dagen tijds langzaam met 2,60 M. verhoogd. In het midden van het terrein trok het water niet hooger dan 1,25 M. op, op het oogenblik dat het die hoogte bereikte stond het peil in de gracht al 6 c.M. lager. Er is dus geen sprake van hydraulische druk geweest.
Doch reeds in de eerste dagen had de verzadiging van het zandbed met water zulk een verschrikkelijke uitwerking op de fundamenten dat, om verdere rampen te voorkomen, het inlaten van water in de fortgracht werd gestaakt. In de toen verloopen zes dagen was een dam met hulpbrug erin ineengestort, waren zware fundamenten gebroken, loodsen verzakt, keeten onbewoonbaar geworden enz. enz. En dit alles enkel tengevolge van het brijachtig worden van het zand door het langzaam daarin trekken van water.
Met heeft ook dit geval, voor zoover dit mogelijk was, stil gehouden. De hier vermelde feiten zijn eerst een twintigtal jaren later bekend geworden door toedoen van Overste Hackstroh, die als ondergeschikt Genie-officier het geval heeft bijgewoond; aanleiding daartoe was de spoorwegramp bij Weesp.
[Hierna volgt een technische beschrijving van het wegzakken van het door regen verzadigde spoorbrugtalud bij Weesp.]

N.B. De spoorwegramp bij Weesp vond plaats op 13 september 1918 en had 41 doden en 42 gewonden tot gevolg. Tot de spoorwegramp in 1963 bij Harmelen was dit het ernstigste spoorongeval van Nederland. Het artikel suggereert dat de ramp voorkomen had kunnen worden als al uit het experiment op Fort bij Vijfhuizen lering was getrokken. De ramp bij Weesp was in 1934 de aanleiding voor de oprichting van Grondmechanica Delft.

Fort bij Vijfhuizen: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/vijfhuizen/>
Constructief ontwerp van Spoorwegen, Deel 1, Inleiding Railbouwkunde: <http://www.rail.tudelft.nl/downloads/CT3041/CT3041_college_1_inleiding.pdf>

Drie jongens door het ijs, een verdronken

Bron: Het Centrum, 2 januari 1928

Gistermiddag halfvier zakte op de Vecht bij Fort Uitermeer een te Bussum wonende knaap door het ijs. Met behulp van een ladder, welke over het ijs geworpen werd, gelukte het, hem uit het water te halen. Bij den sluiswachter H. werd de jongen binnengebracht en van droge kleeren voorzien.
Even later kwamen, naar de Courant meldt, vanuit de richting Weesp twee broertjes aanrijden, de 14-jarige Jan H. en de 12-jarige Frans H., wonende te Weesp. Plotseling zag eerstgenoemde hoe zijn broertje door het ijs zakte. Hij wilde hem grijpen, doch geraakte daarbij zelf in het wak. Met groote inspanning gelukte het den knaap weer met het hoofd boven te komen, onmiddellijk daarop geraakte hij bewusteloos, maar voelde nog, hoe hem een lus over het hoofd geworpen werd. Zijn broertje Frans was inmiddels onder het ijs verdwenen.
De cafehouder B. had van den wal af de hulpkreten van de knapen gehoord en was met eenige omstanders toegesneld, aan welke spoedige hulp het te danken was, dan Jan H. nog bijtijds op het droge kon worden gebracht. Hij werd bij den fortwachter, den heer P.M. Wolsing, binnengedragen, alwaar kunstmatige ademhaling werd toegepast, met het gevolg, dat hij eenigen tijd later weer tot bewustzijn kwam.
Van het fort werd naar het zich te Weesp bevindende fort getelefoneerd, waardoor de rijkspolitie alhier gewaarschuwd kon worden, welke per Roode Kruis-auto, waarin zich burgemeester Bletz van Weesperkarspel, op wiens grondgebied het ongeval zich had afgespeeld, en dr. Wartena bevonden, naar Uitermeer reed. Intusschen had men alle pogingen in het werk gesteld, door dreggen als anderzins, om Frans H. boven het ijsoppervlak te brengen, hetgeen echter niet mocht gelukken. Na anderhalf uur zag men zich genoodzaakt de pogingen op te geven. Morgenochtend vroeg zal, met behulp van een visscher, die de stroomingen in de Vecht nauwkeurig kent, opnieuw naar het lijkje gedregd worden.
Nadat Jan H. op het fort van droge kleeren was voorzien, werd hij per Roode Kruisauto naar zijn woning in de Verl. Nieuwstraat te Weesp vervoerd. Aan de ouders werd eerst later medegedeeld, welk tragisch lot het jongste broertje getroffen had.

N.B. Andere gevonden artikelen over het Fort Uitermeer zijn vooral uit de jaren 1927 en 1928. Zij handelen over de aanleg van de provinciale weg en over hommeles in het gebruik van de militaire sluis voor beurtschippers.

Fort Uitermeer: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/uitermeer/>

De Sleutel der Amsterdamsche Stelling

Bron: Het Volk, 8 november 1931

Het gebeurde op het fort Botshol.
U weet natuurlijk weer niet waar dat ligt!
Doet er ook niet toe. Jan en Alleman hoeft dat ook niet te weten.
Maar dáár gebeurde het.
Het is nu niet bepaald 'n algemeen bekend feit, dat spreekt, maar de menschen, die met de hoogere bevelvoering van ons leger te velde in de moeilijke mobilisatiedagen beland waren - dat het fort Botshol, liggende in de toenmalige kringstelling van Amsterdam vrijwel als de sleutel van de Amsterdamsche stelling moest worden beschouwd. Het komt er nu zoo gezegd, niet meer op aan.
Onze 12 K.M. breede onderaardsche traan- en stinkgasgordels hebben heden ten dage die stelsels alweer vervangen. Wij hebben verder een tweeden, 8 K.M. breeden gordel van Philips treitergassen No. X kort en No. XII.... Doch waartoe die, toch altijd nog ietwat gevaarlijke, militaire geheimen hier verder bekend te maken? Ter zake dus.

De Zuidelijke kringstelling van links naar rechts aflezende, hadden we daar, het was in 1915, 't vrijwel ontoegankelijke Aalsmeer, het woest-sterke Kudelstaart, vervolgens een fort dat ik geheim blijf houden, dan het absoluut onneembare fort Uithoorn met deszelfs corpulenten gezelligen commandant. Verder Oostwaarts lag de forteren Waver-amstel, onder bevel van den Dun, grimmig en onbestormbaar, als naaste buur van het sombere en zwaar versterkte fort Botshol, het neusje van den zalm, kilometers ver den einder bestrijkend. Dan volgden Winkel, Abcoude, enzoovoorts....
Botshol, de sleutel van de Amsterdamsche stelling, was natuurlijk aan onsoluut betrouwbare voor niets en niemand terugdeinzende keurtroepen overgelaten. De dienst was er trouwens geen sinecure en het fort zelf mocht er óók wezen!

Als je je hand opstak, raakte je het meters dikke betongewelf van deze moderne forteres, die tot en met hefkoepels bezat. Botshol werd ook wel het intellectueel centrum van de stelling het Zuiderfront genoemd, min of meer in verband met de culinaire talenten van den kok, eene Manus van der Heyden, terecht beroemd om zijn snert waar de lepel recht overeind in staan kon, z'n klapstukscheppingen en een rijke verscheidenheid van ratjetoe-jachtschotels. Die voeding was nòòdig! Want de dienst was nu en dan stram.

Nachtoefeningen deden de bezetting (vaker dan haar lief was) hals over kop door de poternes strompelen, om, nog maar half wakker, in 'n minimum van tijd op de posten te kunnen zijn, ter afweer van schijnaanvallen; er moest met lichtkogels gepeuterd worden in 't holst van den nacht en er werd meer dan men in 't algemeen oirbaar achtte gealarmeerd. Maar dat alles was noodgi want viel Botshol, dan was de hèèle stelling van Amsterdam eveneens verloren!
(Deze dingen, ik zei het reeds, weet niet de eerste de beste).

Wat niet weg nam, dat deze onneembare veste den Koning der Verveling de kroon van het hoofd had kunnen rukken. Het was een erlant vervelend, niet-om-te-harden in de long run. Wanneer dan ook de oefeningen in het krijgsbedrijf eens 'n oogenblikje op zolder stonden, het gerikketik van mitrailleurs, het geknetter van geweervuur, en de doffe dreunslagen der kanonnen zich eens 'n tijdje niet meer deden hooren, grijnsde de barbaarsche verveling de jonge officieren somswijlen geweldig aan. Men raakte ten slotte uitgepraat en een eeuwig en altijd spelletjes te doen met 's duivels prentenboek als hulpmiddel, begon op den duur een heele toer te worden. Het was er soms taaier dan taai, om tooveren te leeren!

Dan kwam de zwakheid des vleezes wel eens om den hoek kijken, een zwakheid die omgekeerd evenredig mocht heeten aan de belangrijkheid van de stelling en de jeugd der daar op post liggende, kalt gestelde krijgslieden.
Dan ebde de conversatie weg, dan zei er onverwachts iemand, zachtjes en als voor zichzelf sprekend: "Zeg, lui, als nu eens heengingen en vanavond eens....? Wat?"
Zoo'n eerste balloneetje ging dan gemeenlijk niet op. Een der kameraden viel hem dan in de rede en, zei: "Kom nou, let nou op, vervelende loeres, je zit potdome den stuk te meleeren! Wie geeft!"
En dan zuchtten ze alle vier maar weer eens .... en gingen vroeg naar kooi als het eeuwige gekaart hen de keel uithing.
Aan het eind echter van een absoluut kruitzwakke, bijna simpelloos vredige werk werd het gevaarlijke onderwerp weer eens angesneden.

"Als we nou's, d'r is hier toch geen sikkepit te doen, vanavond de trouwe stalen rossen beklommen enne.... 'n hapje vertier gingen slurpen in de hoofdstad des rijks, die we tot nog toe zoo schitterend hebben verdedigd?" stelde 'n jonge onverlaat voor, "Zouen we niet 's 'n slippertje wagen?"
Allen waren opeens alert en keken elkaar speurend in de oogen.... het was zéér verleidelijk deze laagheid.
"Tsja???" zei er een "dat zou wel héél héél jolig zijn, maar laat er nou juist eens wat gebeuren, dan zijn we de sigaar. Weg promosie, weg alle verdere vreugde des levens, dan zijn we flambé!!!"
De jongste 2e luit., Constan, had ernstige bedenkingen. "Heeren, la-we even wél zijn.... Maar wij zijn aangesteld om eventueele verschrikkingen van Teutonen [stam uit noorden van Duitsland en Denemarken, red.] te voorkomen, we zijn verantwoordelijk. En je zult het altijd zien, juist als je denkt er gebeurt niets, dan krijg je beroerigheid en gebeurt er wat. Stel dat je thuis komt en de vijand zit in 't fort. Wat dan?"

"Feitelijk heeft vriend Constan gelijk", zei de fortcommandant, "maar we wouen ook niet allemaal gaan. Niet waar heeren? Als we nu 's met z'n vieren dat slippertje opknapten en onzen vriend Constan, als zijnde de knapste, de meest belovende en blijkbaar ook de meest vaderlandlievende en trouwste dezer centurio's met de verantwoordelijke bewaking belastten???"
"Nee maar, die is goed. Dat is al héél gemeen", riposteerde de jonge 2e luitenant. "Ons opperhoofd, de kapitein en commandant heeft wijs gesproken, machtige mannen; laten we ons stipt houden aan zijn voorstel", riep een ander en ondanks het gebrom van hun kameraad Constan, werd aldus besloten.
"Ergo heeren, we maken vanavond ons slipper. Wiwwes? Zuwwes?"
"Top! Lawes!" stemde men in en toen tegen half 10 de maan 'n flauw schijnsel over de grauwgrijze velden en plassen begon te weven, reden vier jonge kwanten in vroolijken hout langs de Amstelboorden op Groot Mokum aan. Uit hun portemonnaies puilde de zich op angstwekkende wijze geaccumuleerende, gespaarde soldij van vele in-zure weken, weken vol plichtsbesef en trouw, genieten in het onneembare fort Botshol!

Zij bezochten natuurlijk diverse melksalons, troffen het zelfs, dat de Madame van een dier inrichtingen haar 25-jarig bestaansfeest vierde en vrij melk schonk. Kortom, het werd laat, zéér laat, vroeg zelfs. De terugtocht had zelfs plaats toen de maan 'n bleek dun plakzegeltje leek en het Oosten reeds flauwtjes begon te gloren.

Ondanks het vrije melk-oorlam liep alles goed af, tombades bleven uit, wel werd er nog al wat gezongen. Maar toen men de linie naderde waren de vier heertjes weer muisstil, de lichte verhevenheden der hefkoepels staken reeds als flauwe silhouetten boven den schemerigen morgendauw uit en men naderde de fortgrachten, toen de eerste luitenant die voorop reed, plotseling een lichten kreet slaakte!
Even later waren zij alle vier van hun rijwielen afgestapt en keken...
"Wat is er, wat schreeuw je toch? Zie je wat?" vroeg de kapitein. ..............
"Wa..wa..wat is dat?" stamelde de voorman.

N.B. Het 'fort Botshol' heeft nooit bomvrije gebouwen gehad en dit verhaal moet dan ook fictief-ironisch zijn of als 'ergste droom' een discipline-opvoedend doel hebben gehad.

Fort in de Botshol: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/botshol/>

De brand op het eiland Pampus

Bron: Het Volk, 14 januari 1932
Foto: Stichting Jan van der Heyde

Voor het eerst met de Jan van der Heyden het zeegat uit.

Men meldt ons uit Amsterdam:
Het bericht, dat Fort Pampus in brand stond klonk alarmerend genoeg, te meer omdat het gerucht de ronde deed, dat in den kelder van het fort een hoeveelheid kruit in voorraad is.
Eenige minuten nadat de Amsterdamsche brandweer was gealarmeerd, verliet de Jan van der Heyden haar ligplaats aan de Nieuwe Achtergracht.
Het scheepje lag reeds te schutten, toen wij bij de Oranjesluizen aankwamen, in de hoop, van daar iets van den brand te kunnen waarnemen en een middel te vinden om Pampus te benaderen. Pampus was echter in het geheel niet zichtbaar, en de eenige en bijna ideale mogelijkheid om naar Pampus te komen was de Jan van der Heyden zelf, die zich gereed maakte om met den grootsten spoed naar het tooneel van den brand te stevenen.
Het was de eerste maal, dat de Jan van der Heyden sedert haar indienststelling bij de brandweer het zeegat uitging. De andere drijvende motorspuit van Amsterdam de Jason, is grooter en forscher gebouwd en maakt den indruk zeewaardiger te zijn dan de Jan, die betrekkelijk klein en laag gebouwd is, niet voorzien van een reeling en nauwe gangboorden opzij, geheel gebouwd voor binnenwater. Maar gistermiddag heeft zij haar zeewaardigheid ten volle bewezen, al is zij dan ook niet het ideale vaartuig, om een zeereis mee te doen.
Korten tijd nadat de Oranjesluizen verlaten waren, kon men ter hoogte van Pampus een rookwolk waarnemen, en even later zag men den gloed van vuur tusschen het rookgordijn door. Dichterbij gekomen, kon men ook duidelijk de vlammen onderscheiden, die op veiligen afstand bleken te zijn van de beide huisjes op het eiland, waar de militaire bezetting met haar gezinnen woont. Aan boord van de Jan van der Heyden werden de slangen voor den dag gehaald en gedeeltelijk uitgelegd, terwijl ook het waterkanon gereed werd gemaakt.
Tegen vier uur meerden we aan den steiger van Pampus.
De brandende loods, die aan den Westelijken kant van het eiland ligt, leverde geen gevaar op voor de beide woonhuizen, en in het geheel niet voor het fort, welks betonnen koepel zich op ongeveer tachtig meter afstand van de plaats van den brand boven de grond verheft. Toch werden van boord van de Jan van der Heyden twee slangen uitgelegd en ruim een uur lang werd met twee stralen water gegeven om de ruine van de inmiddels geheel ingestorte loods te blusschen en de laatste overblijfselen van het vuur te "verdrinken".
De tot den grond toe afgebrande loods mat 20 bij 7 meter en diende, behalve tot het opslaan van levensmiddelen, voor het bergen van hout, touw, kalk en olie, waarin het vuur gretig voedsel vond. Tegen half zes was het werk voor de Jan van de Heyden geëindigd en keerde zij naar Amsterdam terug. Het straaltje van de pomp van de Pampus, de boot, die den dienst onderhoudt tusschen Pampus en Muiden, bleef nog eenigen tijd doorspuiten om de overblijfselen nat te houden.

De vermoedelijke oorzaak
De militaire bezetting op het eiland vermoedt, dat de brand is ontstaan doordat vonken uit den schoorsteen van een der beide huisjes op het dak van de loods terecht zijn gekomen.

Fort aan het Pampus: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/pampus/>
Stichting Jan van der Heyde beheert de originele blusboot: <http://www.janvanderheyde.nl/>

Fort Diemerdam begeerlijk foto-object

Bron: Het Vaderland, 18 juli 1939

Duitsche betrapt; film in beslag genomen.
Zondagmiddag bemerkte de fortwachter van het Fort Diemerdam, in het buurtschap Over-Diemen gelegen, dat iemand bezig was, in de onmiddellijke nabijheid van het fort foto-opnemingen te maken. Hij waarschuwde telefonisch de politie te Diemen en een der gemeente-veldwachters begaf zich per fiets naar het einde van den Over-Diemerweg. De fotograaf bleek een inwoner van Amsterdam te zijn, met een Duitschen naam. Volgens zijn verklaringen zou hij niet het fort, maar slechts de omgeving hebben willen fotografeeren. De politie heeft het fototoestel met de bijbehoorende film in beslag genomen, teneinde nader te doen onderzoeken welke opnamen in werkelijkheid gemaakt zijn.
Reeds eenige malen eerder bleken fotografen belang in het fort Diemerdam te stellen. De laatste maal, nu ruim twee maanden geleden, werd een Duitscher betrapt, die als hengelaar in een roeiboot bezig was het fort te fotografeeren. Een der aldaar gelegerde militairen heeft toen den man aan zijn superieuren overgegeven.

Kustbatterij bij Diemerdam: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/diemerdam/>

Herdenking Mobilisatie 1914

Bron: NRC, 22 juli 1939

De bijeenkomst van oudgedemobiliseerden behoorende tot de bezetting van het fort aan De Winkel bij Abcoude zal plaats vinden op Zondag 6 augustus a.s. te Abcoude. Er hebben zich verschillende deelnemers aangemeld, zoodat het doorgaan is verzekerd.

Fort aan de Winkel: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/winkel/>