Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 419

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
16de jaargang, nummer 419, 3 januari 2014
Thema: Nieuwjaar en vijftiende verjaardag

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Een Stelling en een website - Wim Klinkert (NLDA/UvA)
• Kennis vergaren als hobby - Alexander Senger
• Tijdreizen met René - Mirjam Jansen-Schaap (Fort bij Uithoorn)
• Cirkel rond Fort bij Hoofddorp - Gijs Dirkzwager
• Kennismaken met de Stelling van Amsterdam - Otto Bodemeijer
• De (gedeeltelijke) sloop van Fort bij Velsen... - E.N. Westerhuis (stichting Menno van Coehoorn)
• Een man en zijn hobby - Wim de Natris

Inleiding

Beste lezer,

Op de dag dat deze nieuwsbrief verschijnt is het 5.479 dagen geleden dat de website Stelling van Amsterdam online ging. In deze jubileum-nieuwsbrief schrijven diverse personen naar aanleiding van de verjaardag.

Het zijn 15 mensjaren waarin veel is gebeurd. Complimenten maar ook uitbranders uitgedeeld en ontvangen. Vriendschappen maar ook ruzie.
Niet iedere persoon of organisatie waardeert dat (hoe?) de website tot stand is gekomen. Ze nemen zwijgend afstand, komen afspraken niet na of handelen demotiverend. Jammer maar het gevolg is dat hun werk niet aan bod komt op de website en in de nieuwsbrief.

Ondanks de paar tegenslagen droegen vele, vele mensen bij aan de website die groeide van 350 naar 700 webpagina's, exclusief de nieuwsbrieven. Ikzelf geef onmiddellijk toe dat met de kennis van nu ik een heel andere website zou maken - of helemaal geen website.
De personen die aan deze jubileum-nieuwsbrief bijdragen, kwamen niet met de gevraagde opbouwende kritiek maar onverwacht met vooral de loftrompet.

Vragen en opmerkingen kunt u sturen via: https://www.stelling-amsterdam.nl/contact/

Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2014/nieuwsbrief-419/
Overig kort nieuws op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/

De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 29 januari verschijnen. Gelieve geen bijdragen te sturen, het zal de laatste normale nieuwsbrief worden.

Veel leesplezier!
René Ros

Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.
Foto: Hans Baas.

Een Stelling en een website

Tekst: Wim Klinkert (Nederlandse Defensie Academie / Universiteit van Amsterdam / Stichting 100 jaar Nederland en de Eerste Wereldoorlog)
Foto's: NTR en René Ros.

René Ros’ website over de Stelling van Amsterdam verdient de aandacht van een groot publiek. Niet alleen laat de site ons kennismaken met een heel bijzonder fenomeen in ons landschap: een tientallen kilometers lange fortenring van ruim een eeuw oud, gelegen om onze hoofdstad en door de UNESCO tot werelderfgoed verklaard, maar bovendien gebeurt die kennismaking op een uiterst gedegen manier.

Wat mij persoonlijk zo aanspreekt aan de website over de Stelling van Amsterdam is de aandacht voor en kennis over het detail. René drukt ons letterlijk met de neus op de feiten, neemt ons niet alleen mee langs de forten zelf, maar plaatst deze in hun omgeving en kijkt naar de talloze objecten met een aanstekelijke mengeling van objectieve kennis van zaken en liefde voor elk detail.
Als ik iets moet weten over de Stelling van Amsterdam kan ik op zo’n website blind varen.

Het modewoord van het moment is ‘participatie’, voor de culturele sector is dit echter geen mode maar al lange tijd bittere noodzaak. We kunnen van de overheid steeds minder verwachten en dat geldt ook voor de studie naar en verspreiding van kennis over historische objecten van nationaal belang. Of, in het geval van de Stelling van Amsterdam, zelfs mondiaal belang.

Vrijwilligers die zich op een gedegen wijze inzetten voor cultuurbehoud zijn goud waard, maar ze zitten ook in een moeilijke positie omdat ze vaak geen gesprekspartner zijn als op lokaal, laat staan provinciaal, niveau beslissingen worden genomen die de ruimtelijke ordening betreffen of de keuze voor inzet van de schaarse middelen voor herstel van historische objecten. In die besluitvorming spelen vaak vele factoren een rol en zeker niet alleen cultuur-historische.

Ik zou wensen dat beleidsmakers op deze en andere terreinen beseffen dat samenwerking met kenners die op basis van gedegen studie en een goed netwerk gefundeerde adviezen kunnen geven, van groot belang is voor het behoud van onze culturele en landschappelijke erfenis.

Ik wens René en de website voor de komende jaren nog meer bekendheid toe en een waardevolle rol in het behoud van een van Nederlands belangrijkste monumenten.

Nederlandse Defensie Academie (vh. Koninklijke Militaire Academie)
Stichting 100 jaar Nederland en de Eerste Wereldoorlog
Prof. dr. W. (Wim) Klinkert

Kennis vergaren als (volstrekt uit de hand gelopen) hobby

Tekst: Alexander Senger (Senger Communicatie).
Foto's: René Ros.

Al sinds de plaatsing van de Stelling van Amsterdam op de UNESCO Werelderfgoedlijst (1996) is de Stichting Herstelling actief als re-integratiebedrijf. Werkloze 'deelnemers' verrichten onderhoud aan de forten en doen zo werkervaring op. Ik doe daarvan sinds het begin verslag als free lance-communicatie-adviseur en fotograaf.
In die hoedanigheid leerde ik René Ros zo'n 15 jaar geleden kennen als drijvende kracht achter 'die website' over de Stelling van Amsterdam.

De Stichting Herstelling wilde graag een eigen website en deze man moest dat toch voor ons kunnen regelen? Enne, oh ja, ... het mocht natuurlijk niet veel kosten.
Zo maakte René voor www.herstelling.nl een website, die samen met het jaarverslag uitgroeide tot het voornaamste visitekaartje van de stichting.
Later, in 2006, werd aan René en mij gevraagd een route langs een viertal forten uit te zetten voor de vriendendag, ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van Herstelling. Wij wilden graag aan belangstellenden laten zien waar en waarmee we bezig waren. De routes tussen de forten konden worden gebruikt om meer informatie te geven over de Stelling.

Tijdens de verkenning kwam ik onder een spervuur te liggen van informatie over ogenschijnlijk kleine aanwijzingen en objecten in het terrein; een in het hoge gras verscholen grenspaal, overblijfselen van een vechtwagenhindernis, een nauwelijks waarneembare verbreding van een veenriviertje, een goed verborgen inlaatsluisje, de subtiele helling en vorm van de grond.
Pas later zag ik daarvan de toegevoegde waarde. Die ogenschijnlijk kleine details maken het plaatje namelijk compleet; civiele, militaire, historische, economische en culturele details die de forten als systeem tot leven wekken. Die kleinigheden verschaffen samen structureel inzicht in wat de Stelling van Amsterdam voor Nederland en haar inwoners heeft betekend.

Die kennis bepaalt voor een groot deel ook de huidige recreatieve/toeristische waarde van de Stelling. Niet voor niets adviseerde minister Bussemaker, bij de opening van het Werelderfgoedpodium.nl, de reisbranche een reis te organiseren langs het UNESCO-werelderfgoed in Nederland.
Aandacht voor goed beschermd erfgoed is namelijk ook gewoon koude, harde euro's waard. Daarom is het belangrijk dat er mensen zijn die die bescherming inhoud geven. Dat er mensen zijn die weerstand organiseren tegen onverschilligheid, verwaarlozing of korte-termijnbelangen; tegen de waan van de dag.

En daarin ligt, meer dan alleen voor militair historici, de grote bijdrage van www.stelling-amsterdam.nl aan ons gezamenlijk erfgoed.
In de statuten van Stichting Herstelling staat, dat de deelnemers door hun werk “het werelderfgoed in goede staat doorgeven aan volgende generaties”.
Als er iets is waaraan de website een bijdrage heeft geleverd, dan is het dát wel; onze toegenomen kennis en besef van de waarde van dit Werelderfgoed stelt ons in staat het in goede staat door te geven aan toekomstige generaties.

Aan René en de andere vrijwilligers, die zich inspannen voor de (forten van) de Stelling van Amsterdam, zou ik daarom – mede in naam van alle, niet altijd even dankbare, medegebruikers van de informatie – Jan Pieterszoon Coen willen nazeggen “ende dispereert niet”.
Ga vooral zo door, nog zeker 15 jaar.

Stichting Herstelling
SengerCommunicatie

Tijdreizen met René

Tekst: Mirjam Jansen-Schaap (Fort bij Uithoorn).
Foto's: Hans Baas en René Ros.

Een jubileum vraagt om terug kijken op wat er allemaal geweest is. Iets dat we op het Fort bij Uithoorn regelmatig samen doen. Andere mensen zoeken iets op in een boek, internet of catalogus. Ik niet. Ik vraag het René. Heel soms heb ik een vraag die hij niet kan beantwoorden. Meestal is dat dan geen vraag over de Stelling van Amsterdam.

Een paar jaar geleden ontmoette ik René af en toe op een open dag of historische activiteit. Steeds vaker kom ik hem tegen met een (sloop)hamer in zijn hand en het zweet op de kop. Alleen grote lijnen en alleen van achter een toetsenbord lijken verlaten principes.
Wij zijn er blij mee, smullen van de mooie verhalen en proberen alle details te onthouden die terloops tussen de stenen door vallen.

Dan de site, ook zo een verhaal. Ik mijd www.stelling-amsterdam.nl bij tijd en wijle. Het surfen op die site is namelijk niet zonder risico.
Je begint ergens te lezen, omdat je iets wilde weten, komt iets anders tegen en klikt even door, alweer een leuke link en dan ineens kom je bij een prachtig verslag van het leven van een soldaat die je niet kende en tot op heden niet gemist had, en dan… is het een paar uur later en blijk je meegesleept te zijn in de geschiedenis van de Stelling van Amsterdam, de verhalen van de mensen, de foto’s en de spullen.

René heeft mij veel geleerd over ons fort en de Stelling en ik hoop dat hij dit nog jaren wil blijven doen. Niet alleen voor mij en voor het Fort bij Uithoorn maar ook voor bezoekers en belangstellenden in de toekomst.  
Wij houden, dankzij de schijnbaar eindeloze bron van verhalen en details van René, de verhalen en daarmee de geschiedenis van de Stelling en het Fort bij Uithoorn levend!

Fort Amstelhoek
Fort bij Uithoorn
'Fort bij Uithoorn aangevallen met drilboor' in Nieuwsbrief 413

Cirkel rond Fort bij Hoofddorp

Tekst en foto's: Gijs Dirkzwager.

Er was eens een nieuwsbrief en een website, lang voordat er op grote schaal promotie gemaakt werd voor de Stelling van Amsterdam.
Via de nieuwsbrief kon ik mij opgeven voor een excursie naar het Fort bij Hoofddorp. Via dezelfde website kwam ik te weten dat er in 2006 en 2007 een open dag georganiseerd werd in hetzelfde fort.

Is dat bijzonder? Ja, het fort was daarvoor zeker twintig jaar niet opengesteld geweest voor het publiek. René Ros heeft het initiatief genomen om, samen met Paul Hof, de voorzitter en anderen van de Sportschutters Vereniging Buitenveldert, de openstelling te organiseren. René heeft de informatie via zijn website publiekelijk gemaakt.
Zo ben ik via de website en nieuwsbrief in contact gekomen met het Fort bij Hoofddorp en René.

Het fort sprak mij zeer aan en samen zijn we met duikpak en lieslaarzen op ontdekking gegaan naar het binnenste van de caponnière. Het verslag hierover kunt u teruglezen in... de nieuwsbrief.
Later zelf eens een stukje geschreven voor de nieuwsbrief, René vulde het artikel dan aan met relevante linkjes naar aanvullende artikelen uit een eerdere nieuwsbrief of website, waardoor de waarde van het artikel versterkt werd.
Ook heb ik zelf veel gebruik gemaakt van de informatie van René mede door de exacte en nauwkeurige beschrijving uit zijn, bijna, onuitputtelijke informatiebron.

Later heb ik het stokje van René voor wat betreft het organiseren van een open dag voor het Fort bij Hoofddorp overgenomen.
Bij de afgelopen open dag in september van het Fort bij Hoofddorp kon de toestemming pas kort tevoren gegeven worden. Ook toen heeft de website van René ons mede uit de brand geholpen door de openstelling bekend te maken, het was immers kort dag. We hebben toen een zeer succesvolle dag gehad met zeer veel belangstelling.

Zo is dan de cirkel weer rond, is dat dan het einde van het sprookje?
Ik hoop van ganser harte niet, ik ga ervan uit dat we nog eens een ander onderdeel van het fort gaan ontdekken zoals de zijpoterne of frontwalgang. Als je goed op de foto kijkt “roept” de gang je al. En ga ik er van uit dat we de ingeslagen weg voortzetten met intensieve samenwerking.

Fort bij Hoofddorp
'Ein Hollander bie Meestricht' in Nieuwsbrief 275 (eerste ontmoeting tussen René en Gijs z'n 'gezin uit Hoofddorp')
'Een zware Škoda' in Nieuwsbrief 337
'Onderhoud van een zware Škoda' in Nieuwsbrief 361 (leegpompen caponnière)

Kennismaken met de Stelling van Amsterdam

Tekst: Otto Bodemeijer.
Foto's: Otto Bodemeijer en René Ros.

Ergens in de zomer van 2003 kwam ik tijdens een fietstocht, georganiseerd door Natuurmonumenten, terecht op het Fort bij Spijkerboor.
Voordien had ik nog nooit van de Stelling van Amsterdam gehoord, maar tijdens zo’n bezoek wordt je toch nieuwsgierig en ga je zoeken op het Internet. Zo kwam ik terecht op de site “Stelling-Amsterdam.org” zoals het webadres toen nog luidde.

Sindsdien heb ik vele uren doorgebracht op deze site. Ik kan wel stellen dat een groot deel van de kennis die ik heb over de Stelling van Amsterdam hiervan afkomstig is.
Als gevolg van mijn nieuwsgierigheid ben ik mee geweest met de jaarlijkse excursie in april 2004. Daarna volgde de Stellingmaand in september.
Zo ben ik steeds verder in de Stelling verdiept geraakt. Tijdens de Stellingmaand maakte ik iedere keer dankbaar gebruik van het overzicht op de website. Ook de nieuwsbrieven waren en zijn voor mij nog steeds een bron van inspiratie.

Door de diverse excursies en de open fortenmaanden, in de jaren daarna, kwam ik in contact met andere enthousiaste mensen. Dit had tot gevolg dat ik een aantal keren actief geweest ben tijdens een werkdag op Fort benoorden Spaarndam om de boel weer een beetje toonbaar te maken en de laatste paar jaar ben ik nu en dan bezig op Fort bij Uithoorn, waar een enthousiaste ploeg mensen actief is.

Door de jaren heen heb ik René leren kennen (hoe kan het ook anders) en zoals ik al een keer eerder geschreven heb ben ik steeds weer verbaasd over de parate kennis die hij heeft. Over onderdelen van het landschap, waar ik normaal gesproken gewoon langs zou rijden, weet hij iets te vertellen. Dan bedoel ik niet alleen binnen de Stelling van Amsterdam, maar ook daarbuiten.

Inmiddels ben ik een aantal keren met René op stap geweest naar een aantal uithoeken van dit land, tot in de lucht aan toe. Vanuit de lucht hebben we de Stelling voor een groot deel in beeld gebracht. Niet alleen de forten, maar ook de tussenliggende verbindingen.

Ik hoop dat deze inspirerende tochten in de toekomst nog vele malen zullen plaatsvinden.

Fort benoorden Spaarndam
Fort bij Uithoorn
Luchtfoto's Stelling van Amsterdam
'Wandeling langs de Linie Kudelstaart - Uithoorn' in Nieuwsbrief 411

De (gedeeltelijke) sloop van Fort bij Velsen, A blessing in disguise

Tekst: E.N. Westerhuis (voorzitter Stichting Menno van Coehoorn).
Foto's: Otto Bodemeijer en collectie Stichting Menno van Coehoorn.

Het is begin jaren ’80. De Stelling van Amsterdam is nauwelijks bekend bij het grote publiek, de meeste forten zijn niet meer in gebruik en zijn aan het vervallen.
Fort bij Velsen wordt gekocht door een particulier bedrijf. In 1983 start dit bedrijf met de sloop van het hoofdgebouw. Dit blijft bij de provincie niet onopgemerkt en enkelen nemen het initiatief om na te gaan of dit wel de bedoeling is. Dat blijkt niet zo, doch het bedrijf staat volledig in zijn recht omdat bij de verkoop geen bijzondere voorwaarden zijn opgelegd.
Dit is de start van een proces dat leidt tot een eerste inventarisatie van objecten die tot de Stelling van Amsterdam behoren. Later werd deze lijst nog vele malen uitgebreid.
De provincie Noord-Holland neemt onder de bezielende leiding van Commissaris der Koningin R.J. de Wit het dappere besluit om de objecten van de stelling aan te wijzen als provinciaal monument behalve het Fort bij Velsen. De provincie voorzag op die locatie toen een “watergebonden industrieterrein met haven”.

Het is 2013. De Stelling van Amsterdam is Werelderfgoed en staat stevig op de kaart.
Het gros van de objecten heeft een nieuwe gebruiker gekregen die zorg draagt voor de instandhouding daarvan. De objecten zijn beschermd onder de Monumentenwet.
Sinds kort is zelfs de wijdere omgeving van de objecten beschermd onder het Barro (Besluit algemene regels ruimtelijke ordening) waarin klip en klaar de kernkwaliteiten van de stelling zijn beschreven die behouden moeten worden. De provincie trekt weer drie miljoen Euro uit om door te gaan met het Uitvoeringsprogramma in 2015 en 2016. Daarvoor veel lof!

Eén van de factoren die in hoge mate hebben bijgedragen aan de bekendheid van de stelling en daarmee aan de bereidheid om daarin te investeren, is de website “Stelling van Amsterdam”. Onder de gedreven en vaardige leiding van René Ros is deze website in de afgelopen jaren uitgegroeid tot “de” informatiebron over de Stelling van Amsterdam.
Hem en aan alle anderen die daaraan hebben meegewerkt is veel dank verschuldigd.
Mijn gelukwensen met het 15-jarig bestaan van de website en veel uithoudingsvermogen toegewenst voor de volgende decennia.

En hoe het verder met Fort bij Velsen ging?
Dankzij een standvastige minister werd dit een Rijksmonument!

Stichting Menno van Coehoorn
Fort bij Velsen

Een man en zijn hobby

Tekst: Wim de Natris.

Ik ben zelfstandig militair-historicus en museoloog. Van huis uit gaat mijn interresse uit naar defensie en samenleving in de jaren twintig en dertig. Ik interesseer me relatief pas kort voor gebouwd en landschappelijk militair erfgoed, om het met enkele officiële termen te benoemen.
Mijn toenemende interesse ervoor loopt parallel aan de toenemende aandacht voor en zichtbaarheid van dit erfgoed in de afgelopen jaren.

Ik moet bekennen dat ik in de praktijk weinig doe met René’s website, het forum en het documentatiecentrum. Laat ik me dus beperken tot de mens erachter.
René en ik kennen elkaar ruim twee jaar. Als verse zzp'er zocht ik eind 2011 naar een ingang om rond Amsterdam ‘iets’ te gaan doen met rondleidingen en dagexcursies - lekker vaag dus.
Directe aanleiding voor onze ontmoeting waren tips van Lex Tempelman† en Chris Will, beide betrokken bij de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Goed, ik heb contact opgenomen met René en we kwamen al snel tot een afspraak.

Ons eerste gesprek kan ik me nog goed voor de geest halen. Ik stond open voor mogelijkheden, zo te zeggen, en René deed eigenlijk hetzelfde. Het bleek dat ik René’s www.forten.info al jaren kende, zonder te weten wie erachter stak. Met een beetje brainstormen kwamen we al snel tot een gezamenlijk ‘label’ StellingUitje, waaronder René zijn rondleiding over een aantal forten en objecten kon onderbrengen – gewoon om te kijken wat er mogelijk was.

We hebben een dagexcursie verzorgd voor een aantal groepen en sindsdien leidt StellingUitje een slapend bestaan. Als het gaat om mijn ambitie moet ik dus doorgaan met het openhouden van nieuwe mogelijkheden.
Is dat erg? Niet echt, want vanaf het eerste begin zijn we ook elkaars sparringpartner en houden we regelmatig contact of vergezel ik René op een van zijn veldtochten.

Kunnen we een hobby scheiden van de mens erachter? Ik denk het niet.
Ik heb René leren kennen als een gedreven, nieuwsgierige en onderzoekende geest die zijn ‘hobby’, als je het zo nog mag noemen, serieus neemt. René zie ik als iemand die zoekt naar samenwerken, verbinden en delen op basis van vertrouwen. Volgens mij was dat uiteindelijk de diepere motivatie achter zijn inzet voor Stichting MEGA.
Persoonlijk hoop ik dat René zijn kennis en ervaring met de combinatie van militair-historische kennis en automatisering ook beroepsmatig kan gaan inzetten.

Maas+de Natris, Bureau voor Militaire Geschiedenis
StellingUitje