Een van de weinig dagboeken van onderdelen in de Stelling van Amsterdam is het 'Dagboek Groeps Stafkwartier Westzaan'. Dit stafkwartier voerde het commando over de groep Westzaan, in de sector Zaandam, met de onderliggende vakken en forten. De artillerie buiten de forten was een van de belangrijkste taken.
Het dagboek werd geschreven door de commandant van de groep. Aanvankelijk was dat Majoor Majoor J.L. Ranneft (1861-1939) en na de overdracht Luitenant-Kolonel J.L.A. de Grave (1862-1945). Het omvat de periode 1 augustus 1914 (mobilisatie) tot en met 26 januari 1915.
Hieronder volgen een paar opmerkelijke vermeldingen in het dagboek, met eventueel een toelichting daarop.
"(vertrek 1.30) ... [onleesbaar] met dien kapitein [Geesink] naar A.dam gezonden om Mem. v Verdediging te halen. ... Met memorie terug om 4.30 n.m."
"6.45 n.m. Met overste Hufnagel en kap.t Geesink mem v verd ontpakt. Sommige punten overwogen en op 3 aug 's morgens volgens aangegeven gereed liggend schema groepsstafkwartier in te richten"
De Memorie van Verdediging was een map met instructies, overzichten en landkaarten die per sector, groep, vak en fort was opgesteld. Erin wordt aangegeven welke werkzaamheden er uitgevoerd moeten worden, de taak van het fort, bewapening, bezetting, aanwijzingen voor administratieve zaken, gewonden en gesneuvelden en overzicht van batterijen en andere werken in de omgeving. De Memorie van Verdediging voor de Groep Westzaan is waarschijnlijk bewaard gebleven en bevindt zich in het Nationaal Archief.
"De kadernood, zoowel aan off.n als onderoff.n doet zich sterk voelen i/h bijzonder is het het geval met de vuurwerker. Op geen der forten in de geheele groep is een vuurwerker beschikbaar. De gecommandeerde aanmaak van munitie moet op drie der forten geschieden onder toezicht van een reserve 2e Lt. der art / op een der forten n.l. Veldhuis, is die bovendien de eenige officier bij een bezetting van 200 en 2 onderofficieren ..."
Een vuurwerker was in die tijd vermoedelijk een artillerist die bekend was met het omgaan met buskruit, het vullen van kardoezen en de tijdbuizen van de projectielen.
Mogelijk was Luitenant
Rang de genoemde officier op Fort bij Veldhuis, aangezien hij er van 2 augustus tot 31 oktober gelegerd was. Alhoewel hij ook een officier van de Genie in zijn geschreven herinneringen noemt.
"Het volslagen onbekend zijn met de memorie van verdediging heeft tot groote moeilijkheden aanleiding gegeven, en doet zich nog voortdurend gevoelen."
"Te 10.30 n.m. wordt mij per motor ordonnans gemeld dat een man van het detachement Assendelft krankzinnig is geworden en met getrokken mes in het weiland rondloopt. Dokter adviseert als hij gevangen is, hem naar Meer en Berg [gesticht bij Bloemendaal, red.] te vervoeren. Men zal trachten hem te vangen en te kalmeren, 't is vermoedelijk overspanning ten gevolge v/d toestand"
"de werkzaamheden voor het in staat van verdediging brengen der linie en forten gaat door."
De gehele groep Westzaan met haar onderdelen is dan al week aan het werd om alles gereed te maken...
9 Augustus 1914"overste de Grave v/d Inf. v/h N.I.L. ter plaatse aangekomen ter aanvaarding Commando als Groeps Comt."
'N.I.L.' betekent Nederlands Indisch Leger', de troepen in de toenmalige kolonie Nederland-Indië, tegenwoordig Indonesië.
"Het bevel over de groep overgegeven a/d gep. Luit.nt kol. de Grave van het N.I.L."
"Geen bijzondere melding"
Een door commandant De Grave voor de eerste maal geschreven melding. Daarna volgen vele dagen met alleen deze opmerking, soms afgewisseld met een aantekening over een oefening.
"Last gegeven tot het aanleggen van schijnbatterijen in de hoofdverdedigingslijn"
Dit is een zeldzame vermelding van schijnbatterijen (ook: schijnpunten) die bekend is. Waarschijnlijk waren dit batterijen die ter misleiding van spionnen werden aangelegd, om verwarring over de locatie van de batterijen te veroorzaken. Ook kunnen ze als reserve-emplacementen zijn voorzien.
"Op de 14den mobilisatiedag is de eerste munitie voor de veiligheidsbewapening aangekomen."
Commandant De Grave zegt het niet met woorden, maar tussen de regels is verbazing en ergenis over de traagheid van de voorbereidingen te lezen. Zal hij gedacht hebben dat het maar goed is dat er nog geen vijandelijk leger ons land was binnen gevallen?
"Josephine Spoor houdt 's middags op Fort Zuidwijkermeer en 's avonds op Fort bij Velsen een voordracht over de noodzakelijkheid en het onvermijdelijke van de oorlog"
Josephine Spoor (1868-1961) was een actrice, die na haar huwelijk alleen voordrachten hield over diverse onderwerpen.
21 Oktober 1914"Schietoefening Fort bij Velsen met kanonnen 15 c.M. L/24 K. Vuren met granaten"
Met het geschit van Fort bij Velsen kon alleen op het fort geoefend worden. Dit is de enig bekende schietoefening en er werden daadwerkelijk granaten verschoten, alhoewel dat oefengranaten zonder explosieve lading konden zijn. Waar het doel wordt uit deze vermelding helaas niet duidelijk.
(Bron: NL-HaNA 3.09.23, inv.nr. 128, Dagboek Groeps Stafkwartier Westzaan 1-8-1914 tem 26-1-1915)
