Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 333

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
11de jaargang, nummer 333, 4 november 2009

Een nieuwsbrief over de website Stelling van Amsterdam van Stichting Mega.
https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Zwaar Transport Compagnie op Fort bij Velsen
• Nacht van de Nacht
• Biografieën na 1991
• Grenspalen en nog meer grenspalen
• Ondergronds Amsterdam

Inleiding

Beste lezer,

We gaan aftellen... waarschijnlijk nog maar vier nieuwsbrieven voordat half december het kerstreces begint. De laatste van 2009, een thema-nieuwsbrief, is al klaar. De eerste nieuwsbrief van 2010 is (hopelijk) traditioneel met gastbijdragen over terugblik en vooruitkijken. Er zijn al mensen voor benaderd, maar neem a.u.b. contact met de redacteur op als je zelf een bijdrage wilt leveren.

Deze nieuwsbrief begint met de herinneringen van een militair over een zwaar transport in 1980 vanaf Fort bij Velsen. Ten tweede een kort verslag van de bijzondere nachtelijke openstelling van drie forten.
En ook een herhaalde oproep voor suggesties voor biografieën aangezien de vorige oproep slechts twee nominaties opleverde. Wellicht dat er voor een goed oordeel eerst een thema-nieuwsbrief moet verschijnen over de geschiedenis van de Stelling vanaf 1991. Maar vooralsnog hoopt uw redacteur dat mensen die daar enige weet van hebben hun nominaties insturen!
Een tweede oproep gaat over vrijwilligers die grenspalen willen zoeken, nu het seizoen-met-het-korte-gras-en-riet is begonnen. En tenslotte, als klapstuk, een verslag van een bijzonder bezoek aan ondergronds Amsterdam.

Bekijk de gehele nieuwsbrief met afbeeldingen en links op: https://www.stelling-amsterdam.nl/laatstenieuwsbrief/
Overig kort nieuws verschijnt op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/nieuw/

De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 18 november verschijnen.

Met vriendelijke groet,
René Ros

Zwaar Transport Compagnie op Fort bij Velsen

Tekst en foto: Don van Riel, Adjudant Onder-Officier Instructeur (AOOI) b.d. der Aan- en Afvoer Troepen (AAT) Koninklijke Landmacht.

In het najaar van 1980 werden wij, transportbureau 840 Zwaar Transport Compagnie (840 Zwtcie), benaderd door Sectie Verkeer en Vervoer, Nationaal Territoriaal Commando Gouda met de vraag of wij expertise hadden in het transporteren van een speciaal transport. Het speciaal transport was het transporteren van een complete pantserkoepel van Fort bij Velsen naar de 550 Herstelwerkplaats in Alphen aan de Rijn.

De aanvraag werd in de wacht gezet, en de specialisten bij 840 Zwtcie werden geraadpleegd. Hierbij werden de Sgt.I Ten Heuvel en de Sgt.I Van Riel benaderd omdat zij in hun verleden een aantal jaren werkzaam waren geweest als Berging instructeur bij het opleiding instituut Rij en Tractieschool (R.T.S.) te Eindhoven.
Wij vonden dit weer een uitdaging en gingen spoorslags naar Fort bij Velsen voor het verzamelen van alle gegevens die benodigd waren om deze pantserkoepel te vervoeren. Men moet dan denken aan gewicht, lengte, breedte en hoogte en materieel voor het stabiliseren en vastzetten van de geschutkoepel, bereikbaarheid dieplader en de te volgen route. Notities gemaakt, alles in kaart gebracht en een rapportage gemaakt.
Met deze bevindingen contact opgenomen met de Koninklijke Marechaussee die werkzaam waren bij het Korps Landelijke Politie Diensten te Driebergen. Met hun een plan van aanpak gemaakt en route uitgestippeld. Dan samen op routeverkenning, opmeten van alle viaducten en tunnels die in deze route voorkwamen.

Het grootste probleem in deze route zou de Velsertunnel zijn. Gezien de hoogte van het transport zouden wij stapvoets door de Velsertunnel moeten rijden, het middelste gedeelte moeten gebruiken, dus twee rijstroken. Dan hadden wij net genoeg speling, een paar centimeter!!!
Het plan zou zijn dat als wij de Velsertunnel zouden naderen, Rijkswaterstaat de verkeerslichten voor de tunnel op rood zou zetten voor het achteropkomend verkeer, zodat wij de ruimte en tijd hadden om stapvoets door de Velsertunnel te rijden. De uitvoering was exact zoals wij het gepland hadden! (zie foto rechtsboven.)

We konden nu verder onder begeleiding van de Koninklijke Marechaussee naar de Genielaan in Alphen aan de Rijn. Nadat we de pantserkoepel met een dragline hadden gelost werden wij met z'n allen, die deze dag werkzaam waren geweest, uitgenodigd door de heer Kruk, de eigenaar van het fort, om van een welverdiende maaltijd te genieten in het restaurant bij Avifauna. Maanden later brachten wij de pantserkoepel naar Oldebroek.

Noot van redactie: de koepel is tegenwoordig opgesteld bij het Kustverdedigingsmuseum in het Fort aan den Hoek van Holland (zie foto rechtsonder van situatie in 2001).

Fort bij Velsen: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/velsen/
Kustverdedigingsmuseum in het Fort aan den Hoek van Holland: http://www.forthvh.nl/

Nacht van de Nacht

Hou de raamluiken en deuren van een fort dicht en je kan meestal niet zien of het dag of nacht is. Hou dan ook het elektrische licht uit en plaats overal olielampen en waxinelichtjes voor mooie lichteffecten. Maar in de duisternis, over een met lichtjes aangegeven pad, naar een fort lopen is een belevenis op zich en kon alleen tijdens de Nacht van de Nacht op 24 oktober jl.

Bovenop het Fort bij Krommeniedijk werd duidelijk dat de discotheek in Uitgeest zeker niet meedeed aan de Nacht van de Nacht; een schijnwerper bescheen het wolkendek. Datzelfde wolendek was de reden dat de telescopen niet buiten opgesteld waren.
Ondanks het slechte weer was de opkomst op Fort bij Spijkerboor, Fort bij Krommeniedijk en Fort aan Den Ham boven verwachting. Veel gezinnen met jonge kinderen kwamen in het begin van de avond langs voor een spannende wandeling door de forten. In Fort aan Den Ham zorgden lijken, spoken en doodgravers dat zelfs volwassenen door het dikke dak vlogen. Echte geesten, zoals die van Ko Klarenbeek in Fort bij Spijkerboor, had uw redacteur graag wat vragen willen stellen maar werden niet aangetroffen.

Hebben we tegenwoordig in het voorjaar de Groene Stelling, in maart een inundatie ('Blauwe Stelling'?) en in september de Stellingmaand ('Grijze Stelling'?). Dan was dit op beperkte schaal de 'Zwarte Stelling' met horror en sterrenkunde als invulling. Het publiek heeft genoten en de organisatoren vinden het vatbaar voor herhaling.

Nacht van de nacht: http://www.nachtvandenacht.nl/
Vrijwilligersgroep Fort bij Spijkerboor: http://www.fortspijkerboor.nl/
Werkgroep Fort bij Krommeniedijk: http://www.fortbijkrommeniedijk.nl/
Stichting Fort aan Den Ham: http://www.fortaandenham.nl/
Fort bij Spijkerboor: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spijkerboor/
Fort bij Krommeniedijk: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/krommeniedijk/
Fort aan Den Ham: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/ham/

Biografieën na 1991 (H)

Van mensen die betrokken zijn geweest bij de bouw en gebruik van het huidige militair erfgoed in de regio Amsterdam, zijn momenteel 54 biografieën of korte persoonsbeschrijvingen op de Stelling-website te vinden.
Deze zijn in verschillende perioden verdeeld waarin ze bij de Stelling betrokken waren. Voor de periode na 1991 is er echter nog geen enkele biografie. Wie zou jij daar genoemd willen zien als betrokkene en ooggetuige? Het is echter geen 'grootste Nederlander' verkiezing.

De provincie-ambtenaar die het eerste onderzoek naar de Stelling deed? Of zijn baas, de toenmalige Commissaris der Koningin? De gedeputeerde die inzette op plaatsing op de Lijst van Werelderfgoed? De medewerker van de toenmalige Rijksdienst voor de Monumentenzorg die de UNESCO-aanvraag verzorgde? Of de twee achter het uitgebreide provinciale monument-register? De correspondenten van de Stichting Menno van Coehoorn? Een hedendaagse ambtenaar van de provincie?
Een (op zijn minst) net zo belangrijke categorie wordt gevormd door de vele vrijwilligers en vroege ondernemers. De sloper van Fort bij Velsen? Een van de wijnhandelaren? Het fortwachterskind die nu gids op een fort is? De genie-soldaat die nu fortbeheerder is? Of iemand anders die veel voor de Stelling of een bepaald onderdeel heeft gedaan?

De redacteur dezer nieuwsbrief verneemt graag per e-mail, met motivatie, over welke persoon jij een biografie zou willen zien. Bij voorkeur een nog levende persoon, maar zeker geen organisatie. Iemand die voor zijn werk met een fort of bunker te maken had en er na zijn werkzame leven als hobbyist mee verder is gegaan, is wel een hele mooi combinatie.

Afhankelijk van de reacties wordt het vervolgtraject bepaald. Reacties over uw redacteur of over wie je absoluut GEEN biografie wenst te zien, worden niet in behandeling genomen...
Indien je zelf al eens een ooggetuige hebt gesproken (ongeacht periode) en daarvan een verslag hebt opgesteld, vernemen we dat ook graag.

Mensen: https://www.stelling-amsterdam.nl/mensen/

Grenspalen en nog meer grenspalen

De begroeiïng neemt in dit jaargetijde flink af en het zoeken naar grenspalen wordt weer makkelijker. Er begint dus weer een nieuw 'jachtseizoen' om grenspalen terug te vinden of te ontdekken. Het is een echte sport want je kan grenspalen vinden die je een vorige keer nog niet zag en soms kan je alleen bij grenspalen komen als er ijs ligt. Of dat twee personen, die apart in dezelfde week gaan kijken, andere grenspalen zien.
Mogelijk dat bij het baggeren van sloten grenspalen weer boven water komen maar onze ervaring leert dat ze juist beschadigen of verdwijnen.
Per heden staan er 379 grenspalen in ons register. Daarvan weten we dat er 243 aanwezig zijn (al dan niet gebroken) en 14 alleen als restant. Van 52 stuks is de status nog onbekend.

Wil jij helpen om grenspalen te zoeken en in de gaten te houden? Je eigen wandelpuzzeltocht samen te stellen?
Registreer je dan op het Stelling Forum en sluit je aan bij de Werkgroep Grenspalen zodat je op het besloten forum daarvan kan komen. In overleg en met hulp kan je dan forten bezoeken en naar grenspalen speuren. We zoeken vooral vrijwilligers voor het zuidelijke deel van de Stelling, met name Spaarndam en Haarlemmermeer.

Registreren Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/ucp.php?mode=register
Aansluiten bij Werkgroep Grenspalen: https://forum.stelling-amsterdam.nl/ucp.php?i=groups&mode=membership
Forum Werkgroep Grenspalen: https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewforum.php?f=32

Ondergronds Amsterdam

Tekst: Marcel Hessels.
Foto's: René Ros.
Met dank aan: Arnoud van Assema (Inspecteur Stations GVB Metro) en Petra Faber (afd. Communicatie, GVB).

In 2004 vond ondergetekende de fietstunnel onder de snelweg A10 bij het Bos en Lommerplein nogal vreemd. Je gaat je afvragen waarom de tunnel afsluitbaar is met grote betonnen roldeuren en waarom er allemaal stalen deuren aanwezig zijn. Waarom is deze anders dan alle andere fietstunnels, vroeg ik mij af. Toen op een dag iemand vergeten was om een van de deuren af te sluiten greep ik mijn kans. Een ruimte met hometrainers verbonden met koolstoffilters???
Ik ben toen, als leek, op het Internet gaan rondsnuffelen en dan kom je op een of andere manier uit bij Generaal René Ros. Nadat hij de boel zelf geïnspecteerd had, kwam hij tot de conclusie dat dit een schuilkelder uit de Koude Oorlog moest zijn.
Zo ging het balletje rollen en voordat René het wist zat hij in het gemeentearchief ongeïnventariseerde BB-archieven te bekijken. Hij ontdekte een hele rits wel/niet gebouwde openbare schuilplaatsen, waaronder de fietstunnel Leeuwendalersweg. Ikzelf heb alle locaties van buiten bezocht (veel was er niet te zien) en een aantal van binnen.

Vijf jaar later heeft regelneef René een superinteressant bezoek georganiseerd voor een aantal betrokkenen van Stichting Mega (zie foto rechts). Het werd volledig geheim gehouden en pas bij het verzamelpunt kwamen we erachter dat we twee schuilplaatsen ooit gebouwd in de metrostations van Amsterdam bezochten. Ooit gebouwd in de metrostations? Nee, de metrostations zelf zijn de schuilplaatsen! Met extra technische installaties voor lucht, bronwater, afvalwater en stroom.
Het ging om de metrostations Weesperplein, Wibautstraat en Nieuwmarkt. Alleen Weesperplein en Nieuwmarkt werden door ons bezocht maar Wibautstraat was identiek aan Nieuwmarkt.

Onder station Weesperplein ligt al een deel van een tweede station, voor de geplande Singellijn, wat nooit afgebouwd is en waar soms bij hoge uitzondering filmopnamen plaatsvinden (zie foto links). Je bevind je hier 15 meter onder het maaiveld.
De schuilplaats zelf is het operationele metrostation, geschikt voor 12.000 mensen. Alle ingangen waren afsluitbaar met stalen deuren, die voor de oplettende metroreiziger zichtbaar zijn, maar tegenwoordig staan er OV-Chipkaart poortjes. De tunnelbuis is afsluitbaar met een 22 ton zware deur, te zien aan het eind van het perron.
Verder zijn er ruimten voor twee DAF-dieselaggregaten en luchtbehandelingsapparatuur maar dat is recent allemaal verwijderd. Door middel van gigantische ventilatoren kon lucht, via zand- en koolstoffilters, het station ingeblazen worden.
Bij station Nieuwmarkt waren deze installaties nog geheel intact maar sinds 1991 niet meer onderhouden en schoongemaakt. Ook hier was het station zelf de schuilplaats, voor 6.000 personen. Helaas worden ook deze installaties binnenkort gedemonteerd voor de aanleg van een nieuwe Tunnelveiligheidsinstallatie.

Al met al een geweldig bezoek aan ondergronds Amsterdam, een echte eye-opener. En vanaf nu weet de lezer dat onder het Weesperplein dus twee metrostations liggen. En dat je er tot 1991 terecht kon ter bescherming tegen atoombommen. Maar tegenwoordig is brandveiligheid het hoogste credo.

Openbare Schuilplaatsen Amsterdam: https://www.stelling-amsterdam.nl/bunkers/schuilplaatsen/
GVB: http://www.gvb.nl/