|
InleidingBeste lezer, Deze nieuwsbrief gaat steeds meer van een tweewekelijkse naar een maandelijkse uitgave. De toename van bijdragen door derden lijkt mij een prima ontwikkeling. Helaas ontbreekt informatie omdat geen (pers)bericht is ontvangen over o.a. Fort bij Krommeniedijk en Fort bij Aalsmeer (beide Landschap Noord-Holland en Stadsherstel Amsterdam). Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2012/nieuwsbrief-401/ De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 14 november verschijnen. Bijdragen graag ruim van tevoren toezenden. Veel leesplezier! Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.
|
Dienstberichten
Onlangs een zeer prettig gesprek gehad met Tom van Nouhuys, de nieuwe directeur van Stichting Forteiland Pampus. Ieders positie en de samenwerkingsgebieden zijn nu weer helder. Dat is een goed begin en de weblinks e.d. zijn dan ook hersteld. Zodoende zijn ze van mijn, bij gebrek aan een betere term, 'zwarte lijst' af waarop nog slechts één fort en één organisatie staan. En vier op de 'grijze lijst'. Iedereen maakt het wel eens mee, dat iemand anders iets niet weet wat voor jou basiskennis is. In de beginjaren van de Stellingmaand organiseerde of droeg ik bij aan ongeveer 20-25% van de forten die speciaal open waren. Ook verscheen er in die maand vier tot zeven nieuwsbrieven met bezoektips en -verslagen. Sinds juli wordt door mij een geconditioneerde en beveiligde ruimte gehuurd voor de oude drukwerken en de waardevolle objecten. Ze zijn bij mij dus net zo veilig als bij een museum maar eenvoudiger beschikbaar voor bruikleen t.b.v. tentoonstellingen... De geoviewer op mijn website Forten Info Maps is beëindigd wegens technische problemen en bij gebrek aan een goed alternatief. De luchtfoto op de Stelling-website ondervond een deel van dezelfde problemen en is ook beëindigd. Maar de Stelling-website was al vóór het komst van Google Maps op klikbare luchtfoto's gebaseerd en dat blijft bestaan.
|
Een Duitse fotograaf op het Zeeburgereiland in 1940Tekst: Alfred Bakker (Ingenieursbureau Amsterdam). Opmerking redacteur: De hieronder besproken foto's zijn eigendom van een publieke instelling dat een gebruiksvergoeding voor foto's hanteert van €25 per foto per jaar voor niet-commercieel internetgebruik. Om die reden verzamelt uw redacteur zelf afbeeldingen en zijn er voor dit artikel afbeeldingen uit eigen collectie gebruikt.
Hij heeft honderden foto’s gemaakt van de ‘Horst’, de eerste vanuit een vliegtuig op de vlucht vanuit Bremen naar Amsterdam. We zien de twee hangars van de Marineluchtvaartdienst aan het Buiten-IJ, de onderkomens voor het Luftwaffepersoneel moeten nog gebouwd worden. Ter plaatse van de latere appèlplaats van Kamp Zeeburg zijn drie barakken zichtbaar, met in de nabijheid twee bunkers. Het oostelijke Duitse hangarcomplex lijkt in aanbouw. Van het westelijke complex en de kompascompenseerschijf is nog geen spoor te bekennen.
Vanwege de taak van Rauschers onderdeel zijn ook gecrashte en beschadigde vliegtuigen te zien: een Arado 196, Heinkels 115 en een “Ju88 Absturz Schellinwade, November 1940”.
Elf watervliegtuigen dobberen in het Buiten IJ en enkele toestellen zijn afgemeerd aan steigers. Op enkele latere foto’s zijn de meerboeien te zien, waaraan de Arado’s, Heinkels, Dorniers en Junkers afgemeerd lagen. Sommige hebben geen herkenningstekens.
Veel gefotografeerde objecten kunnen gelokaliseerd worden dankzij de achtergrond, waarop de vuurtoren op het Vuurtoreneiland, de stompe toren van Ransdorp, het gemaal bij de Oranjesluizen of een overslagkraan Fliegerhorst Schellingwoude
|
De energievoorziening op Fort aan het PampusTekst en foto bedrading: Peter J.M. Claesen (Stichting Forteiland Pampus).
Vroeger ging dat wel anders. Dan heb ik het over de tijd dat het fort in 1895 werd opgeleverd. Omdat het Fort aan het Pampus op een eiland ligt was het noodzakelijk dat het zichzelf van stroom kon voorzien. De eerste dynamo's werden in de eerste helft van de negentiende eeuw uitgevonden. En om een dynamo aan de praat te krijgen heb je aandrijfenergie nodig.
Bepaalde werkruimtes werden niet elektrisch verlicht! Dat zijn de ruimtes waar met buskruit werd omgegaan. Juist in die ruimtes moest men verzekerd zijn van licht want de elektriciteit viel in die tijd nog wel eens uit door kortsluiting vanwege de ongeïsoleerde bedrading en de hoge vochtigheidsgraad in het fort. Die werkruimtes werden op een veilige wijze met olielampen verlicht. Stichting Forteiland Pampus
|
Nieuwe initiatieven gezocht voor Fort bij AbcoudeBron: persbericht Natuurmonumenten d.d. 1-10-2012.
Natuurmonumenten wil Fort bij Abcoude duurzaam behouden en toegankelijker maken voor publiek. Het is een prachtig fort op een unieke locatie. Zo is Fort bij Abcoude het groenste fort van de Stelling van Amsterdam en ligt het in Groene Hart en onder de rook van Amsterdam. Met de A2 en het nabijgelegen NS-station Abcoude is het fort goed bereikbaar. Het fort is gebouwd tussen 1884 en 1887 en is onlangs volledig gerenoveerd. Het fort heeft een aantal bijzondere waarden. Zo herbergt het fort diverse vleermuissoorten en is het vanwege de hoge cultuurhistorische waarden (Fort bij Abcoude is bijvoorbeeld het oudste landfort van de Stelling van Amsterdam) aangewezen als rijksmonument. Voor een duurzaam behoud van het fort is het belangrijk dat de nieuwe invulling past bij de natuurwaarden en cultuurhistorische betekenis.
Heeft u een passend idee voor Fort bij Abcoude dat aansluit bij de ambities van Natuurmonumenten? Dien dit dan voor 1 januari 2013 in met behulp van de selectieleidraad en bijbehorend aanmeldformulier. In de leidraad is tevens vermeld hoe potentiële initiatiefnemers zich kunnen aanmelden voor een bezoek aan het fort. De leidraad en het aanmeldformulier kunt u downloaden van http://www.natuurmonumenten.nl/fortbijabcoude. Leidraad en het aanmeldformulier Natuurmonumenten
|
Over het nieuwe boek over Fort bij PannerdenMet dank aan: Uitgeverij Matrijs. Het recente boek van P. van der Heijden en E. Ruissen over Fort bij Pannerden is zeker de moeite waard om te lezen en te bekijken. Het is helder geschreven met veel passende afbeeldingen.
Uit de tekst ontstaat de indruk dat de auteurs het jammer vinden dat het fort niet gebruikt is "waarvoor het is gebouwd". Behalve de twee roemloze dagen in mei 1940 waarbij de Duitse aanvaller het feitelijk negeerde. En de aanval van de Koninklijke Landmacht op de krakers in 2007. De bouw van forten is geen verspild geld als het heeft bijgedragen om een oorlog te voorkomen. Afgezien van onbetaalbaar menselijk leed, is een oorlog vele malen duurder dan de bouw van een paar forten ter afschrikking. Informatie en bestellen bij Stichting Matrijs
|
Fort bij Pannerden en de Nieuwe Hollandse WaterlinieMet dank aan: Willem Bijker (gemeente Lingewaard), Dirk de Groot, Johan Kip (Vereniging Vrienden van Fort Pannerden) en Douwe Koen (Utrechts Archief).
In 1998 en 2003 verschenen twee rapporten*1 van de militaire historici Paul van Kerkum† en Anne Visser† waarin ieder concludeerde dat het fort niet tot de NHWL behoorde. De lokale historici Van Hemmen en Jansen komen in 2003 tot de tegengestelde conclusie*2 in hun rapport 'Fort Pannerden: het slot op de kraan voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie"
Maar hoe is de brief van de Minister van Oorlog aan de commandant Stelling van Amsterdam van 30 mei 1892 *4 te verklaren? De brief die gezien wordt als het ultieme bewijs dat het fort tot de NHWL behoorde.
Douwe Koen, van Het Utrechts Archief, vond in het adresboek uit 1912 van de gemeente Utrecht, dat Generaal-Majoor P. Kleijnhens zowel commandant NHWL als Bevelhebber van de 2de Militaire Afdeling was *6. Wat mij *7, en andere terzake deskundigen betreft, is er geen reden om sperfort Fort bij Pannerden anders in te delen dan tot, zoals de Vestingwet 1874 het noemt, "De werken tot dekking van rivierovergangen en opname van troepen aan IJssel, Waal en Maas." (Op 2 september jl. zijn betrokkenen gevraagd om te reageren op dit artikel maar zijn geen reacties ontvangen. Wie zwijgt...?) *1 Inhoud mij niet bekend. 'Fort bij Pannerden en andere rivierovergangen' op Stelling Forum (fragment uit Het Vaderland Verdedigd 1874-1914, K.B. 1885 en brief MvO aan StvA)
|
Militaire weg in de noordelijke berm van de SpaarndammerdijkTekst en foto: Wim Koelman (Historische Werkgroep Spaarndam). Op de website Stelling van Amsterdam stond: "Weg langs de Hoogendijk. Begroot of aangelegd in 1895. Vermoedelijk de weg onderlangs (noord) de huidige Spaarndammerdijk..." In de eerste brief van op 4 februari 1895 verwijst de eerst-aanwezend ingenieur van het 2e Genie-Commandement te Haarlem naar een verkennend gesprek in 1884 en vervolgt met de mededeling dat: "Het Ministerie van Oorlog op de noordoostelijke berm van de Hoogendijk beoosten van Spaarndam een grindweg wenst aan te leggen". Het bestuur van het Hoogheemraadschap van Rijnland gaat onder voorwaarden akkoord met de aanleg van de militaire weg waarvan de belangrijkste zijn:
Ten behoeve van werkzaamheden aan de dijk, het hooien en voor bereikbaarheid van de aangrenzende percelen mag de militaire weg gebruikt worden door het Hoogheemraadschap, haar pachters en de eigenaren/gebruikers van de aangrenzende percelen.
Op 1 april 1904 wordt de weg openbaar waarover de Genie op 23 januari 1903 schreef: Conclusie: de militaire weg is in de noordelijke berm van de Spaarndammerdijk aangelegd in 1896. Hiermee bevat de website weer een onzekerheid minder. * Archief hoogheemraadschap van Rijnland, 1858-1958, voorlopig inv.nr. 3707. Weg langs de Hoogendijk
|
|
Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven. |
Nieuwsbrief 401
Al enkele jaren heb ik achter de schermen een selectie van foto's over de Stelling van Amsterdam klaar staan voor aanvragen van fotomateriaal. Deze waren op verzoek online te bekijken.
De Duitse beroepsfotograaf Karl Rauscher was in dienst van de Luftwaffe. Vanaf de zomer tot november 1940 was zijn onderdeel, een Werftabteilung belast met het bergen van vliegtuigen, gelegerd op de Fliegerhorst Schellingwoude (of de Horst, of Schellinwade, zoals hij schreef bij zijn foto’s).
Rauscher heeft op de Horst zelf onder andere de wegwijzers gefotografeerd met als ‘straatnamen’ Borkumer Strasse en Norderneyer Strasse. Die namen herinneren aan de herkomst van de eerste eenheid watervliegtuigen: het Duitse Waddeneiland Norderney. In het naoorlogse Kamp Zeeburg zouden die namen snel vervangen worden door Beatrix-, Irene- en Deltaweg.
Behalve materiële schade waren er ook menselijke verliezen. Rauscher heeft tientallen foto’s genomen op de Nieuwe Oosterbegraafplaats van minstens drie ‘Beerdigungen’, waaronder die van Ob. Lt. Günther en Uffz. Beck. Onder de officieren herkennen we de commandant van Schellingwoude: majoor Pössel.
Op uitstapjes bezochten Rauscher en zijn collega’s uiteraard Amsterdam, waar behalve het Americain Hotel, de Munttoren en de Zuiderkerktoren ook huizen die door Britse bombardementen waren getroffen werden gefotografeerd: in de Lekstraat (8 oktober 1940), de Rechtboomsloot en in Amsterdam-Noord ("Tomi Flak; Bombeneinschlag").
Tegenwoordig wordt de energievoorziening op Fort aan het Pampus geregeld met drie dieselaggregaten en zonne-energie. Twee aggregaten zijn ieder 55kVA en één aggregaat van 44 kVA. Standaard verzorgen dagelijkse twee aggregaten (een grote en een kleine) de stroomvoorziening op het eiland. Ook Pampus Xperience valt hieronder. Het derde aggregaat staat permanent als reserve paraat.
De elektriciteit werd alleen gebruikt voor de stroomvoorziening van één zoeklicht van het systeem Schückert met een spiegelmiddellijn van 90 cm, vier booglampen in de droge gracht en 180 gloeilampen in de dienst- en logieslokalen, de pantserkoepels en de pantserstanden.
Natuurmonumenten is op zoek naar nieuwe initiatieven voor Fort bij Abcoude. Natuurmonumenten is eigenaar van dit groenste fort van de Stelling van Amsterdam en wil graag meer mensen laten genieten van de bijzondere waarden van dit fort. Natuurmonumenten wil dit samen met een of meer ondernemende partijen realiseren en vraagt hen daarom om voor 1 januari 2013 hun ideeën in te dienen.
Natuurmonumenten is op zoek naar een goede partij (of partijen) met inspirerende ideeën waarmee zij samen het fort een nieuwe bestemming kan geven. Met dit doel start Natuurmonumenten een procedure om passende initiatieven te selecteren. Hiervoor is een selectieleidraad opgesteld, met daarin onder andere de voorwaarden die worden gesteld aan de toekomstige ontwikkeling van het fort, de ambities van Natuurmonumenten en de wijze waarop zij die samen met een of meer ondernemende partijen wil verwezenlijken. 
Wel is het vele gebruik van het woord 'bunker', waar eigenlijk 'kazemat' wordt bedoeld, een storende factor. Ook opmerkelijk is dat in de tekst overal de naam 'Fort Pannerden' wordt gebruikt terwijl op bijna alle originele stukken in het boek de naam 'Fort (op de Hoofddam) bij Pannerden' staat. De bewering dat het fort bij de Nieuwe Hollandse Waterlinie behoort komt in het volgende artikel aan bod.
Fort bij Pannerden behoort zeker niet tot de Stelling van Amsterdam, alhoewel het ook haar inundaties en gevechtskracht ondersteunde.
Bij het hernoemen van een fort of bij een andere linie indelen zal toch gauw de term 'geschiedvervalsing' in gedachte komen. Naar mijn mening moet bewezen zijn of Fort bij Pannerden op enig moment in de tijd in correspondentie, originele begrotingen, overzichten, staten enzovoort genoemd werd als onderdeel van de NHWL
Nu was me al bekend dat de commandant Stelling van Amsterdam ook de bevelhebber was van de 1e Militaire Afdeling, volgens de militair-territoriale indeling van ons land *5.
Het "vermoedelijk" berust op het feit dat de auteur van de website nog geen bron gezien heeft waaruit duidelijk blijkt dat het inderdaad om die weg gaat, ofschoon de (oudere) Spaarndammers dit wel zeker weten.