Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 416

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
15de jaargang, nummer 416, 23 oktober 2013

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Dienstberichten
• Lezing Stelling van Amsterdam voor uw organisatie?
• Vechtwagenhindernis bij Ankeveen - Wijdemeren
• Stond er luchtdoelgeschut op Pampus? - Muiden
• Kamp Rooswijk - Velsen
• Nacht van de Nacht - Beemster, Uitgeest
• Leopard tanks in een natuurlijke inundatie - West-Duitsland

Inleiding

Beste lezer,

Helaas bevat deze nieuwsbrief twee 'overlijdens-berichten' omdat er voormalige militaire bouwwerken geheel of gedeeltelijk zijn verdwenen. Met tussendoor een stukje over de lezingen over de Stelling.
De belangrijkste artikelen zijn door derden geschreven hetgeen een schitterende aanvulling is op wat ik weet te schrijven. Zoals het artikel van Peter Claesen over de luchtafweerbatterij op het Fort aan het Pampus. En als klapstuk de persoonlijke ervaring van Huib ter Haar over hoe een tank zich in een modderige inundatie gedraagd. Op 24 oktober is een artikel over de activiteiten tijdens de Nacht van de Nacht toegevoegd.

Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2013/nieuwsbrief-416/
Overig kort nieuws op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/
Reageren kan door het contact-formulier te gebruiken. Openbaar reageren met een artikel is ook mogelijk.

De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 27 november verschijnen. Bijdragen graag ruim van tevoren toezenden.

Veel leesplezier!
René Ros

Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.

Dienstberichten

Het voornemen bestaat om op 3 januari 2014 een thema-nieuwsbrief te laten verschijnen met artikelen over het 15-jarig bestaan van deze website. Er zijn personen gevraagd om een bijdrage te leveren en een aantal heeft dat inmiddels toegezegd. Bent u niet gevraagd maar zou u wel een artikel willen bijdragen? Neem dan gerust contact op.

De hele Stelling-website is omgezet naar PHP pagina's. De bezoeker merkt hier niets van maar het is nu makkelijker om dynamische gegevens uit databases in de pagina's op te nemen.
De Postcode pagina was al dynamisch en uiteraard ook de recent toegevoegde Historische kalender. Het overzicht van de nieuwsbrieven is ook dynamisch geworden en een nieuwe nieuwsbrief verschijnt nu automatisch op de website.
Postcode
Historische kalender
Nieuwsbrief

Vanaf 10 oktober worden op het Twitter-account @FortenAmsterdam automatisch tweets geplaatst over historische gebeurtenissen in de Stelling van Amsterdam. Uiteraard met een link voor meer informatie. Zo worden vanzelf leuke gebeurtenissen onder de aandacht gebracht. Opmerkingen of wensen? Laat het gerust weten.
@FortenAmsterdam
'Historische kalender op Twitter' op Stelling Forum

Vindt u dat 'uw' fort te weinig aan bod komt in deze nieuwsbrieven? Stuur dan persberichten of speciaal geschreven artikelen voor opname...

Vechtwagenhindernis bij Ankeveen

Veldstelling Uitermeer

Lezing Stelling van Amsterdam voor uw organisatie?

Over de Stelling van Amsterdam verzorgen wij enkele verschillende lezingen voor verschillende doelgroepen. Met inhoudelijk deskundige sprekers, met uniek beeldmateriaal uit eigen collectie en met moderne hulpmiddelen.

Zoals de algemene korte lezing van een half uur. Deze kan ook uitgebreid worden door dieper op de Eerste Wereldoorlog in te gaan. Voor de gevorderden, zoals gidsen, is een uitgebreide lezing beschikbaar. En uiteraard kan ook een lezing op maat verzorgd worden.

Wellicht is een van de lezingen iets voor uw organisatie? Bijvoorbeeld op een vrijwilligersbijeenkomst op een van de donkere winteravonden die we binnenkort weer krijgen? Of met de nieuwjaarsreceptie?

Meer informatie vindt u op onze website waaronder de afbeeldingen van twee lezingen.

Lezingen Stelling van Amsterdam

Stond er luchtdoelgeschut op Pampus?

Tekst en foto: Peter J.M. Claesen (Stichting Forteiland Pampus).
Historische foto: collectie Stichting Forteiland Pampus.
Artikel verscheen eerder in de uitgave 'Pampus Magazine' (september 2013).

Iedereen die wel eens op het glacis van het Fort aan het Pampus heeft rondgewandeld zal ongetwijfeld zijn opgevallen dat op de drie windstreken noordwest, noord en noordoost achthoekige betonnen bouwsels tegen de betonnen contrescarpmuur zijn aangebracht.
Deze funderingen, ook wel beddingen of emplacementen genoemd, waren bestemd om 10,5 cm Semi-Automatisch No. 2 luchtafweergeschut op te plaatsen. Dit geschut was geleverd door de wapenfabrikant Bofors uit Zweden en afkomstig van het Ministerie van Marine. Oorspronkelijk bestemd voor Nederlands-Indië maar in 1922 beschikbaar gesteld voor onder andere de buitenste gordel van zwaar luchtdoelgeschut om de hoofdstad.
Er werden drie batterijen gebouwd, bij het Werk aan het Zwet (bij Halfweg), bij Fort bij Nigtevecht en het Fort aan het Pampus. Elke batterij bestond uit drie vuurmonden.

Over de opstelling op het Fort aan het Pampus liepen de meningen van de betrokken militaire autoriteiten uiteen. De Commandant van de Vesting Holland wees op de nadelen van een opstelling aldaar, die naar zijn mening door de opheffing van de Vesting Naarden, nog aanzienlijk waren toegenomen, daar het Fort aan het Pampus hierdoor in de voorste linie kwam te liggen en de luchtdoelopstellingen de werking van de koepels in noordwestelijke, in noordelijke, noordoostelijke en oostelijke richting zouden belemmeren. Voorts zou de legering van luchtdoelartilleristen ten koste gaan van de legeringsmogelijkheid van de bediening van de overige vuurmonden.
De Inspecteur der Artillerie achtte de opstelling van het onderhavige luchtdoelgeschut op het Fort aan het Pampus juist gunstig in verband met de bijzonder gunstige ligging van dat fort ten opzichte van Amsterdam. Dit luchtdoelgeschut moest Amsterdam beschermen tegen vanuit het oosten naderende vijandelijke bommenwerpers.

In verband met de plannen voor de herziening van de luchtverdediging in haar geheel werden er, ondanks de bezwaren tegen het fort Pampus, geen wijziging in de opstellingsplaatsen aangebracht en werden de drie funderingen in de loop van 1927 op het fort aangebracht voor de opstelling van drie kanonnen. De bouwkosten bedroeg toen 10.460 gulden, vergelijkbaar met 77.125 euro in 2012.
In de loop van 1934 zouden de kanonnen naar Den Helder zijn overgebracht om te dienen als reserve voor de opgetreden extreme loopslijtage van het kanon van 10cm tl. Hiermee verviel de opstelling van luchtdoelgeschut op het Fort aan het Pampus.
In de meidagen van 1940 heeft die batterij in Den Helder nog successen geboekt bij het neerhalen van Duitse vliegtuigen. Na de capitulatie vernam men uit de mond van Duitse vliegers, dat de batterij bij hen bekend stond als de 'Luftbesen' (luchtbezem).

De vraag is echter. Heeft er daadwerkelijk luchtafweergeschut op Pampus gestaan?
Aan de hand van de duidelijke luchtfoto’s die in de periode 1927-1934 zijn gemaakt en bij mij bekend zijn is duidelijk te zien dat wel de funderingen aanwezig waren maar zonder luchtafweergeschut er op.
En omdat het mij verder aan harde bewijzen ontbreekt dat er daadwerkelijk luchtafweergeschut op gestaan heeft ga ik er voorlopig vanuit dat dat niet het geval is tenzij het tegendeel wordt bewezen. Dan kom ik daar natuurlijk op terug.

Stichting Forteiland Pampus
Fort aan het Pampus
Luchtafweerbatterij Halfweg
Liniewal Geindijk - Nigtevecht

Kamp Rooswijk

Met dank aan: Martin Hilgers.

Kamp Rooswijk

Nacht van de Nacht

Tekst: bewerking van teksten van de drie betrokken partijen.
Foto: Vrijwilligersgroep Fort bij Spijkerboor.

De Nacht van de Nacht is een jaarlijks evenement dat georganiseerd wordt door de Natuur- en Milieufederaties. Doel van het evenement is aandacht vragen voor de gevolgen van lichtvervuiling. De Nacht van de Nacht vindt dit jaar plaats op 26 oktober 2013 en de onderstaande twee forten organiseren dan speciale activiteiten.
Nacht van de Nacht

Lijkt het u spannend om het Fort bij Spijkerboor te bezoeken terwijl de elektrische verlichting is gedoofd? Dan is dit uw kans. Ga op verkenning in het 100-jarige fort, dat deze avond sfeervol is verlicht met kaarsen en olielampen. Bovendien zijn er leden van de Alkmaarse Weer- en Sterrenkundige Vereniging METIUS aanwezig.
Vanaf het dak van het fort speuren zij met u de hemel af, terwijl u met eigen ogen door een heuse sterrenkijker de sterren kunt bewonderen.
Bij een bewolkte hemel verzorgen zij vanaf 20.30 uur een boeiende lezing over de sterrenhemel.
Het fort is geopend van 19.30 tot 22.00 uur, aanmelden is niet nodig en de toegangsprijs is € 2,50 per persoon.
Vrijwilligersgroep Fort bij Spijkerboor
Fort bij Spijkerboor

Op zaterdagavond 26 oktober bruist het Fort bij Krommeniedijk van de culturele en sterrenkundige activiteiten. Dit alles gebeurt bij de verlichting van kaarsen en olielantaarns, tijdens de Nacht van de Nacht. Alle activiteiten zijn geschikt voor kinderen en volwassenen.
De geheimzinnige sfeer tijdens de Nacht van de Nacht nodigt ertoe uit de adventure game Spion in de Stelling te spelen. In de kantine staat naast koffie, thee, fris en koek voor de gelegenheid ook warme chocolademelk klaar.
Het Fort bij Krommeniedijk is op 26 oktober open van 19:00 tot 23:00 uur. De toegangsprijs bedraagt € 2,- kinderen tot 12 jaar en Beschermers van Landschap Noord-Holland gratis op vertoon van de Beschermerspas.
Werkgroep Fort bij Krommeniedijk
Fort bij Krommeniedijk

Leopard tanks in een natuurlijke inundatie

Tekst en foto's: Huib ter Haar (vm. dpl. pelotonscommandant 43 Tankbataljon, Regiment Huzaren van Sytzama).

Het laten onderlopen van de Stelling van Amsterdam in tijden van oplopende politieke spanning of oorlog was een effectieve manier om mogelijke vijanden af te schrikken of hun opmars tegen te houden of te vertragen. Er zijn jammer genoeg weinig foto's van hoe effectief de Stelling tegen tanks was.

Als dienstplichtig kornet bij de cavalerie (vergelijkbaar met vaandrig bij de infanterie) was ik tijdens de Koude Oorlog in de tachtiger jaren pelotonscommandant van een Leopard 2 peloton (4 tanks) gelegerd in Noord-Duitsland als onderdeel van het NL legerkorps.
Bijgaande foto's geven een mooi beeld wat er met een Leopard 2 tank gebeurde in drassig terrein. Niet meer vooruit en niet meer achteruit.
Een Leopard 2 woog 50 ton, was snel (90 km/u) en had zeer krachtige motoren (1500 pk), maar kwam er echt niet meer uit. Er was dan hulp van een bergingstank met lange kabels nodig om er na vele uren werk weer uit te komen.
Eenmaal vastgelopen, kon je jezelf nog wel statisch verdedigen totdat je granaten en kogels op waren, maar dat was het dan. Je was een sitting duck voor tanks en anti-tank eenheden van de vijand.

Als pelotonscommandant werd je hierdoor wel veel alerter voor het type grond en de begroeiing. Aan bijvoorbeeld het soort lang gras kon je in principe zien dat je daar beter niet kon rijden en dat je erom heen moest. Je wilde natuurlijk de kortste route naar een veiliger bosrand om van daaruit gedekt de vijand onder vuur te kunnen nemen, maar kort was vaak niet hetzelfde als veilig. Al kwam je er soms te laat achter, maar goed, daar oefenden we voor.

De Nederlandse polders zijn nog veel drassiger dan het terrein in Duitsland en konden zelfs onder water worden gezet. Moderne tanks zouden zeer zeker niet in staat zijn geweest daar doorheen te komen.
De Leopard 2 had wel een diepwaadinstallatie om door meer dan 2 meter diep water te rijden, maar de drassigheid van de grond zelf was en is de bepalende factor. Een Leopard 2 kon door elk terrein behalve drassig of moerassig land.

Als ex-pelotonscommandant en ex-reservist kijk ik nog steeds met bewondering naar de opzet van de Stelling van Amsterdam (en de Hollandse Waterlinie), de locaties van de forten, de gesteldheid van de omgeving ervan en de prachtige schootsvelden.

43 Tankbataljon
Regiment Huzaren van Sytzama