|
InleidingBeste lezer, In september 2014 berichtte ik via deze nieuwsbrief dat een uniek Duits foto-album was aangeschaft met onder andere foto's van de Stelling van Amsterdam. Na maanden scannen en beschrijven werd een mijlpaal bereikt en is het tijd om verslag te doen en verantwoording af te leggen over dit project. Tevens zijn alle foto's via het Internet ontsloten en raadpleegbaar, op de dag af precies 75 jaar nadat de eerste foto voor het album werd gemaakt. Middels deze beperkte beschrijving met foto's hoop ik voor de meeste geïnteresseerden een goed beeld te geven van het fotoalbum en daarmee van de Nederlandse verdedigingswerken in 1940 door de ogen van een Duitse genie-officier. Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2015/nieuwsbrief-426/ Het is niet bekend wanneer de volgende nieuwsbrief zal verschijnen. Veel lees- en kijkplezier! Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.
|
Uniek Duits fotoalbum behouden voor NederlandFoto: Raymond Gaveel.
Rond 1994 kocht dhr. Vroom het album via een handelaar in WO2-memorabilia in Duitsland. Na de val van het IJzeren Gordijn en de Duitse Hereniging was er een groot aanbod van dergelijk materiaal uit Oost-Duitsland. Op 10 september 2014 vond de overdracht van het fotoalbum aan René Ros plaats. Over de transactie worden geen details gegeven behalve dat het bedrag vier cijfers bevat; in verhouding tot het aantal foto's alleszins redelijk. Mede dankzij een aantal extra donaties is de donatiepot inmiddels weer geheel op peil. Fotoalbum 'Historisch 1940'
|
Scannen, scannen en beschrijvenIn november en december 2014 zijn alle foto's losgehaald en gescand. De foto's zaten gelukkig niet met lijm maar met fotohoekjes vast. Twee handen en een liniaal waren nodig om de broos geworden fotohoekjes niet te beschadigen hetgeen in een enkele gevallen helaas toch niet lukte.
Helaas heb ik op school niet goed opgelet tijdens de paar schooljaren met lessen Duits en het handschrift maakte het lezen er ook niet makkelijker op. Ik wilde toch zelf een poging gedaan hebben en elke avond begon ik steeds bij de eerste foto en herkende steeds meer woorden en kwam elke avond een paar foto's verder dan de vorige avond... Gelukkig heeft Jan Vos meer kennis van de Duitse taal en schrift en geheel digitaal heeft hij de bijschriften veel beter kunnen ontcijferen. Beiden brachten we ook onze kennis over de verschillende locaties in.
|
Wie was de eerste eigenaar?Van wie was het foto-album? Wie het album heeft samengesteld is heel eenvoudig te beantwoorden omdat hij dat zelf op de binnenzijde van de achterkaft heeft geschreven, vertaald luidt dat: Van groot nut was een groepsfoto op de pagina "Die Dienststelle der Außenstelle I des Pionier-Erkundungstabes Holland in Utrecht" (Detachement I van de Genie Onderzoeksstaf Holland, Duitse landmacht).
Helaas ontbreken voorletters en voornamen zodat er niet naar nadere informatie over de manschappen gezocht kan worden. In de database van de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge (Duitse oorlogsgravendienst) zijn zeven oorlogsgraven te vinden van soldaten met de achternaam Mehrländer terwijl Rothe er 1128 keer in voorkomt. Dat het album rond 1994 is opgedoken zou er op kunnen duiden dat Rothe de oorlog heeft overleefd. Er komt slechts éénmaal een voornaam voor en wel in het bijschrift van een foto met een Duitse militair die op een boomstam over een sloot loopt: "Fritze! - dat worden natte sokken". Op de groepsfoto is hij te herkennen als Witthöft (tweede van rechts) maar Fritz Witthöft is niet te vinden in de graven-database van de Volksbund. Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge
|
Toerist in NederlandHet fotoalbum start heel tegenstrijdig, achteraf gezien.
De laatste pagina over Nederland is de laten-we-grappig-doen-pagina, humor tijdens een oorlog.
|
Nederlandse verdedigingslinies
Aan de Grebbelinie zijn vijf pagina's besteed die beginnen met verwoeste huizen van Rhenen en de begraafplaats op de Grebbeberg. Samen poseren de soldaten bij kazemat 15 en de kabelversperring aan de voet van de Grebbeberg. Verder veel aandacht voor de verschillende typen versperringen, veldstellingen, loopgraven en observatieposten.
|
Die veraltete Stellung von Amsterdam"Die veraltete Stellung von Amsterdam" kwam met zijn betonnen forten letterlijk en figuurlijk beter in beeld met twee pagina's met foto's van diverse forten waarvan het bijschrift echter niet altijd klopt. Zo kon een foto met 'Fort bij Aalsmeer' eronder en een onleesbare naam boven de hoofdtoegang niet kloppen. Met hedendaagse foto's van forten die wél een naam boven de hoofdtoegang hebben, zijn lokalen, ramen en schietgaten vergeleken. Zéér waarschijnlijk is het Fort aan de Nekkerweg op die foto te zien.
Een vaartocht was nodig voor de inspectie van het Fort aan het Pampus. De foto's tonen het fort nog met een grote hoeveelheid metaal in hekken e.d.
maar helaas geen foto's van de geschutskoepels. Ook de haven van Amsterdam, de Oranjesluizen, de watervliegtuigen van Schellingwoude en de Kustbatterij bij Durgerdam werden op deze vaartocht gefotografeerd. Fort bij Aalsmeer
|
Nederlanders in beeldOp verschillende foto's komen ook Nederlandse burgers en militairen voor die met een zuinige glimlach poseren met de Duitse soldaten. Er is een foto die een groep Nederlandse krijgsgevangen toont die spullen op een vrachtwagen laden. Een andere foto toont een vrouw en twee mannen met drie Duitse militairen voor een grote boerenschuur-deur "bij de veldkeuken in Lienden". Een van de Nederlandse mannen lijkt een Nederlandse legerbroek met beenwindsels te dragen... Mysterieus is de foto waarop Rothe en een Nederlandse fortwachter bij een alarmbel staan. De foto staat op een pagina over de Stelling van Amsterdam dus het is waarschijnlijk een van haar forten. Er is een deel van de toegangsbrug te zien waaruit blijkt dat de alarmbel op het emplacement binnen de gracht stond. Was zo'n bel algemeen aanwezig op alle forten? Er is ook een kapitein De Boer gefotografeerd op een boot en op het Fort aan het Pampus. Hij moet gewerkt hebben bij de Genie van de Vesting Holland met als taak het ontmantelen van verdedigingswerken en de overdracht aan de Duitse bezetter. Hoofd van de voormalige Groep Naarden, waar ook Fort aan het Pampus onder moet vallen, was echter kapitein E. Scherpenhuijsen Rom. die in Amsterdam kantoor hield. Aangezien de rang overeenkomt met kapitein De Boer klopt er iets niet; waren ze elkaars opvolgers of vervanging?
|
In België
Van Ieper en Diksmuiden zijn ook meerdere foto's met onderwerpen uit de Eerste Wereldoorlog, onder andere het Koning Albert I-monument en de oorspronkelijke IJzer-toren in Diksmuide. Een aantal foto's van kazematten, anti-tankkanaal en cointet-hekken zouden in de Linie Koningshooikt - Wavre gemaakt kunnen zijn.
Aan de hand van de namen, geboorte- en overlijdensdata kon vastgesteld worden dat de gesneuvelden tegenwoordig rusten op de Duitse Militaire Begraafplaats in Ysselsteyn (L.). Ze worden ook in de lijst 'Duitse gevallenen Meidagen 1940' door E.H. Brongers et al genoemd met bovendien de plaats van sneuvelen en de oorspronkelijke begraafplaats.
|
Tenslotte Frankrijk
Ook Duinkerken, Calais, Abbeville, Amiens en Reims komen in beeld met onder andere gezonken Engelse schepen op het strand en in de haven van Duinkerken. En dan plots een persoonlijke verwijzing naar Rothe als hij poseert voor een huis en het bijschrift luidt: "Teruggevonden wereldoorlogskwartier van Obstlt. Rothe". Helaas is onduidelijk in welke plaats dat was en geen van de genoemde plaatsen komt in aanmerking. Aan Verdun zijn twee pagina's gewijd en blijkt dat diverse oorlogsbegraafplaatsen en monumenten zijn bezocht zoals de 'loopgraaf van de bajonetten'. Fort de Douaumont en Fort de Vaux staan ook op de foto evenals de strategische heuvels van de slagen uit de Eerste Wereldoorlog.
Met Frankrijk eindigt het fotoalbum. Hoe het Rothe na 1940 is vergaan, daar ben ik wel nieuwsgierig naar. Mogelijk dat er ooit latere fotoalbums van hem boven water komen? Biedt het archief van de Pionier-Erkundungstab in het Nationaal Archief in Den Haag aanknopingspunten? |
SlotwoordIk sluit hiermee een project af dat acht jaar geleden begon met een e-mail van dhr. Vroom. Hij schreef "ik wil graag anderen laten meegenieten van deze foto's" en dat ben ik met hem eens. Bovendien vinden we beiden dat het album intact én in Nederland moet blijven. Dat is voor een onbepaalde tijd door mij gegarandeerd.
De donateurs hebben op 18 april jl. de gelegenheid gehad het fotoalbum in te zien op Fort bij Veldhuis. Vier personen hadden daar belangstelling voor en ieder had er ongeveer een uur voor nodig. Het fotoalbum ligt in een goed beveiligd en geklimatiseerd depot en komt daar alleen nog bij hoge uitzondering uit. Catalogus
|
|
Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven. |
Nieuwsbrief 426
Een oudere en een jongere particulier hebben gezorgd voor het behoud van een voor Nederland uniek Duits fotoalbum over vooral Nederlandse verdedigingswerken.
Het was nog leuk om de eerste honderd foto's te scannen, het begon vervelend te worden bij de volgende honderd en de laatste honderd foto's waren echt een rotklus. Ook was al snel duidelijk dat er weinig teksten achterop voorkwamen dus de spanning van ontdekkingen nam snel af.
Een tekening van een naar beneden vallende vliegtuigbom markeert een pagina met foto's van de verwoesting van Rotterdam. De volgende pagina toont de verwoestingen door inundaties in het gebied bij Amersfoort. Alsof een vergelijking tussen die twee wordt gemaakt; de veroorzaker en de schade verschillen nogal.
Van de IJssellinie worden vooral de brugkazematten en de versperringen in beeld gebracht met uiteraard beelden van de opgeblazen bruggen bij Westervoort en Nijmegen. Ook de S- en G-kazematten zijn ruim vertegenwoordigd waaronder een met een voor de Over-Betuwe karakteristieke bovenrand.
Ook in het hoofdstuk "Die Neue Holländische Wasserlinie" is vrijwel geen baksteen te vinden. Een foto van de brug van Fort Nieuwersluis met het torenfort in de achtergrond en een foto van een wachtgebouw van Fort bij Rijnauwen, meer aandacht vonden ze die forten niet waard.
De eerste pagina over België heeft drie foto's van de Duitse militaire begraafplaats Langemarck met gesneuvelden uit de Eerste Wereldoorlog. Wat zouden de Duitse soldaten gedacht hebben? Deze keer doen we het beter?
Op de laatste pagina over België weer drie foto's met grafkruizen maar nu zonder de locatie. Bij twee van de drie foto's kan voldoende ingezoomd worden om de teksten te lezen. Op een groot kruis staat de tekst "Für Deutschland fielen die Fallschirmjager" (de parachutisten vielen voor Duitsland) met zeven namen en geboortedata eronder. En eenmaal '10 mei 1940' als gezamenlijke overlijdensdatum.
Ook het veroverde Frankrijk komt in het fotoalbum aan bod en begint met twee foto's van de Eiffeltoren in Parijs. En een foto van Rothe bij het monument voor de onbekende soldaat bij de Arc de Triomphe. Een lange tekst daarbij gaat erover dat vele landen een dode onbekende soldaat hebben maar de onbekende soldaat van Duitsland leeft nog... in Berlijn.
Casemate d'Héron Fontaine, Ouvrage du Hackenberg en Ouvrage des Sarts van de Maginotlinie zijn gebouwd in beton en komen uiteraard weer beter in beeld met vooral de uitwerking van geschut en explosie op het Franse beton en pantserkoepels. Een grote groep Duitse officieren kreeg er een rondleiding van een Franse officier.