|
InleidingBeste lezer, Nu we zowel vanwege de kou als corona meer binnen moeten zitten, zal het eerste artikel met de aankondiging van de volgende online lezing hopelijk wat vreugde brengen. En zodat jij het niet hoeft te doen, zijn wij de wijde wateren op gegaan om te zoeken naar een stukje militair erfgoed. Over die telegraafkabel gaat het tweede artikel. Als derde een aankondiging van de geheel vernieuwde website
van het Kenniscentrum Waterlinies. Daar is veel informatie op een handige manier te vinden. Heel toevallig weet ik hoeveel tijd en moeite dat heeft gekost... Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2020/nieuwsbrief-494/ Veel leesplezier! Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.
|
Dienstberichten- Op 29 september heeft Gedeputeerde Staten van Noord-Holland besloten tot aanwijzing van een aantal kleine onderdelen van de Stelling als provinciaal monument. Het gaat om een duiker en een aantal grenspalen bij Krommeniedijk en Spaarnwoude. Het is onderdeel van een actualisering dat sinds 2008 loopt en waarbij in 2016
ook een aantal grote onderdelen zijn opgenomen. (Met dank aan Peter Schat.) - Het Documentatiecentrum Stellling van Amsterdam is lid geworden van de de Nederlandse Vereniging voor Journalisten (NVJ). Het lidmaatschap is aangevraagd op voorstel van een adviseur en na overleg met de NVJ. Een van de redenen is de rechtshulp bij auteursrechten-kwesties. - Iemand die een leuk idee heeft voor de 500ste nieuwsbrief? Verschijnt vermoedelijk in april of mei 2021.
|
Online lezing over Stelling van Amsterdam
Op zaterdagmiddag 21 november wordt een online lezing over de Stelling van Amsterdam verzorgd. Voor iedereen die de gedachten even wil verzetten of wat leuks wil doen. Je hebt vast wel eens gehoord over de Stelling van Amsterdam, dat een van de UNESCO Werelderfgoed-monumenten van ons land is. Neem deel aan onze online-lezing als je meer wilt weten over de [43] forten en batterijen rond de hoofdstad. Misschien was een van je voorvaders wel een van de 12.500 militairen die er in de Eerste Wereldoorlog hielpen om ons land buiten een oorlog te houden? Om aan de lezing deel te namen moet je vooraf de GoToMeeting software installeren, via onderstaande link, of gebruik je de Google Chrome webbrowser. GoToMeeting software downloaden
|
Schipper mag ik naar de strekdam overvaren?Tekst en foto's: René Ros.
Aan de kop van de strekdam is een scheepvaartlicht en een grappig schelpenstrandje. Als keerpunt was het een mooi pauze-moment voor wat drinken en kinderkoekjes. Pa maakte foto's van het gezin én het vlakbij gelegen Vuurtoreneiland annex Kustbatterij bij Durgerdam. Op het pad lag een flinke kabel in een reeks van metalen woelpijpen. Die woelpijpen waren bedoeld om de kabel op de bodem van een water te houden. Grappig, leuk ding maar verder niets. Het was bekend dat er een telegraafkabel heeft gelopen van Fort aan het Pampus naar de kustbatterij, maar er zullen wel meer kabels gelopen hebben. Geen zekerheid dat het iets met de Stelling te maken had. In 2008 werd de strekdam doorgraven en was een wandeling niet meer mogelijk. Eind 2008 werd ik door een Defensie-medewerker op Marine-etablissement Kattenburg gewezen op een boek uit 2005 daarover. Na aanschaf van het boek bleek dat de Marine op Kattenburg in de meidagen van 1940 een taak bij Durgerdam had. Met zinkschepen en oud geschut moest voorkomen worden, dat de Duitse aanvaller met boten uit Overijssel en Friesland het IJsselmeer zou oversteken en onze linies zou omzeilen. Daarbij kreeg de rivierkanonneerboot Hr.Ms. Hefring (1879!) een kabel in haar schroef. Dat die kabel een militaire telegraafkabel moet zijn geweest, werd onlangs bevestigd door een dradenkaart in het Nationaal Archief. En het moet die kabel zijn die in de schroef heeft gezeten. Logisch is dan dat het stuk kabel op de kop van de strekdam een restant daarvan is. Sinds 2008 vroeg ik me steeds af of die kabel er nog zou liggen: als ik op de snelweg A10-Oost reed, naar Pampus voer of een luchtfoto van het IJmeer zag. Door een vraag over mogelijke explosieven in het IJmeer door schietoefeningen, keek ik onlangs weer naar een luchtfoto en besloot dat ik de stap maar eens moest zetten. Maar hoe kom je op de kop van de strekdam als je er niet meer naar toe kan lopen? Even uit de schulp kruipen en andere mensen lastig gaan vallen.
En zo zat ik dus op vrijdagmiddag 16 oktober in een Whaly-motorboot het toerental van een Honda-buitenboordmotor te regelen. De zeeverkenner in mij kwam weer boven, en wat had ik lang niet gevaren! Op dit meer heb ik ooit met een open motorsloep met windkracht 8 gevaren, om even een stoer zeemansverhaal op te halen. Het strandje was nog goed herkenbaar maar de strekdam zelf was overwoekerd door in elkaar gewoven bramenstruiken. Omdat ik van overzichtfoto's uit 2006 precies wist waar de zware kabel in 2006 lag, kon ik op drie punten de bramen induiken, tussen de takken kijken en met een prikstok rondwoelen. De bril besloeg en ik kreeg bloedende wondjes op de handen en benen, maar dat maakte niet uit. Na afloop wat gedronken en van de locatie en het uitzicht genoten. (Wetshandhavers: dit is een geheel fictief verhaal en elke overeenkomst met de werkelijkheid is puur toeval.) Het Buiten-IJ en Durgerdam in Mei 1940
|
Nieuwe website Kenniscentrum Waterlinies geopendTekst en afbeelding: Kenniscentrum Waterlinies. Als Kenniscentrum Waterlinies zijn we nu vooral blij en trots op onze nieuwe website en collectiesysteem, die we feestelijk online hebben gelanceerd. Gerard de Baaij, interprovinciaal projectmanager Nieuwe Hollandse Waterlinie, heeft daarvoor op 30 oktober jl. de 'eerste zoekopdracht' uitgevoerd.
Het Kenniscentrum wil met haar nieuwe website ook graag een portaal over de waterlinies zijn. Daarom kan je via de Zoeken-pagina niet alleen in onze eigen collectie zoeken, maar ook in die van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam en de historische kranten van de Koninklijke Bibliotheek (Delpher). We danken Picturae en de betrokken medewerkers voor hun inzet, met name voor de soms wat uitdagende wensen die we hadden. Uit de aanzienlijke investering in de nieuwe website en het collectiesysteem spreekt een enorm vertrouwen van het Linieteam van het Programma Nieuwe Hollandse Waterlinie in het Kenniscentrum. Wij zijn daar uiteraard erkentelijk voor. Voor nu nodigen we je van harte uit om de nieuwe website te bezoeken en de enorme hoeveelheid beter ontsloten informatie te gaan gebruiken:
|
Wegversperring HaarlemmerwegTekst: René Ros.
Rijkswaterstaat, gemeente Amsterdam en Waterschap Amstel, Gooi en Vecht/Waternet werkten gezamenlijk, tussen Amsterdam en Halfweg, de afgelopen jaren aan groot onderhoud aan de snelweg N200 en de dijk eronder, die Amsterdam en Haarlem met elkaar verbindt. Waternet is penvoerder en betrokken omdat de drinkwatertransportleidingen worden vervangen . Begin maart 2020 verscheen er een artikel op een vakwebsite en werd de vondst van "een Duitse bunker" genoemd. Er werd contact gezocht met de betrokken medewerker van Waternet en afgesproken om elkaar hierover te ontmoeten. Toen trad op 12 maart de intelligente lockdown in vanwege de corona-crisis. Kantoren waren gesloten en sowieso was het een verstandige keuze om elkaar niet te ontmoeten. De afspraak werd meerdere keren verplaatst totdat die begin augustus wel doorging. Behalve een algemene kennismaking werden er foto's getoond van de gevonden betonmassa. Ook werd het 'Historisch Vooronderzoek Niet Gesprongen Explosieven Haarlemmerweg N200' van REASeuro beschikbaar gesteld. In het onderzoek naar Niet Gesprongen Explosieven werd ook gekeken naar Duitse verdedigingswerken. Daarbij werden vooral RAF-luchtfoto's gebruikt, waarop de gevonden betonmassa niet te herkennen is. Algemeen is bekend dat de dijk van de in aanleg zijnde Ringspoorbaan voorzien was van veel Duitse bunkers en mitrailleurnesten, maar het rapport denkt onterecht dat de grondverstoringen normale werkzaamheden waren. Het stuk van de BI (NL-WpDStvA-C6719) noemt de "ATV Haarlemmerweg" nabij de "eerste molen vanaf Amsterdam gerekend". ATV zal staan voor anti-tank versperring. De molen bestaat niet meer, maar is op oude topografische kaarten wel bij de gevonden locatie te vinden. De tekst noemt prikkeldraadlinies gedekt door "MN" [mitrailleurnesten] ten zuidwesten van de molen. Het rapport bevat foto's van herkenbare zig-zag lijnen die geen diepe loopgraven maar prikkeldraadversperringen zullen zijn, echter ten zuidoosten van de molen.
De hoogte van de muren wordt helaas niet aangegeven, maar de beschrijving past goed bij de gevonden betonmassa met een aansluitende muur. De zijkanten zijn uitgegraven geweest en daar is geen toegang te herkennen. Op de foto's lijkt de bovenzijde van die betonmassa een normale dakrand te hebben en zijn geen sloopsporen te zien. Het dak is niet egaal, alsof er vanuit het midden in westelijke richting een schootsveld is vrij gehouden. Omdat op geen van de foto's een schoon dak, zonder zand en puin, is te zien, is het genoemde gat niet te herkennen. Mogelijk dat het archief van het Bureau Registratie Verdedigingswerken ("Bunker-archief") meer gedetailleerde tekeningen van de wegversperring bevat. Het lijkt me aannemelijk dat de gevonden betonmassa één van de twee beschreven mitrailleur-opstellingen was, en ik vermoed die in het talud en niet die op de weg. Alhoewel het geen eis van Rijkswaterstaat was om het te slopen en men niet wist wat het was, heeft de aannemer het helaas toch gesloopt. Op de rechterstrook van Halfweg naar Amsterdam ter hoogte van hectometerpaal 1,1 reed je er tot november 2018 dus overheen. * Meerdere betrokkenen hebben later een rol gespeeld in de Stay Behind organisaties Operaties & Inlichtingen. Stadtverteidigung Amsterdam
|
Militaire huisvlijt-tentoonstellingTekst: René Ros.
Huisvlijt is het maken van praktische of decoratieve voorwerpen door mensen zonder scholing daarin. Tegenwoordig maakt bijna niemand die meuk meer zelf, want je gaat gewoon naar de Action en koopt iets uit China. Maar een eeuw geleden scheelde het geld en was het een aangenaam tijdverdrijf, in een wereld zonder televisie en het Internet. En aangezien de gemobiliseerde militairen genoeg vrije uren op de forten en in de kazernes hadden, ontstond er een aparte discipline: militaire huisvlijt. Het was bijvoorbeeld beter dan in het café een stuk in je kraag drinken. De Volksbond tegen Drankmisbruik bevorderde daarom de militaire huisvlijt door een driedaagse tentoonstelling ervoor te organiseren. In een aantal kranten werd verslag gedaan van de opening. De zaal moet volgehangen hebben met schilderijtjes, tekeningen en foto's. Maar ook houtgesneden fotolijstjes, modelhuizen van luciferstokjes, versierde sigarendoosjes enzovoort. Een foto van de tentoonstelling toont zelfs een kleine biljarttafel! En manschappen van Fort bij Krommeniedijk hadden van hout, zonder spijkers, een
model-pontonbrug gemaakt.
Omdat van de winnaars geen voorletters in de krantenartikelen worden genoemd, is het niet mogelijk om betrouwbaar hun identiteit te achterhalen. En al de zelfgemaakte prullaria? Verkocht of geschonken voor verlotingen en vermoedelijk is het merendeel in kachels verdwenen. Alhoewel, misschien is die aquarel... daarover meer in een volgende nieuwsbrief. Kunsthandel Frederik Muller & Co. (nieuw)
|
|
Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven. |
Nieuwsbrief 494
Tekst en afbeelding: René Ros.
Mijn gezin is verschillende malen de buitenlucht in gegaan, omdat pa het wel leuk leek om op een specifieke plek te wandelen. Zo wandelden we in 2006 de strekdam vanaf het Zeeburgereiland (Amsterdam) het IJmeer in. Die is 2,5 kilometer lang en moet je ook weer helemaal teruglopen. Maar waarom heb ik die strekdam in 2020 ook bezocht? Waarom kom ik daar na 14 jaren weer op terug?
Ik vroeg Imre Leenhouts, de schipper van de veerdienst IJburg - Pampus en verder, om advies. Zijn schepen hebben een te grote diepgang voor een amfibische landing. Maar mogelijk had hij nog een reddingsbootje, maar zijn schepen bleken echter alleen van zwemvesten voorzien. Hij deed navraag bij de Zeilschool IJburg en Bart Ypma wilde wel helpen. En nog zonder dat ik ze had verteld waar het precies om ging; mooi dat er nog mensen zijn met vertrouwen in hun medemens.
De huidige collectie is voortgekomen uit het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie en bevat duizenden locaties, afbeeldingen en digitale documenten over vooral die waterlinie.
Vanaf 1943 bouwde de Duitse bezetter ook een verdedigingslinie rond de hoofdstad. Niet op 15 tot 20 kilometer afstand zoals de Stelling, maar praktisch tegen de bebouwing aan. Vele anti-tankgrachten, bunkers en wegversperringen moesten het gebied controleerbaar maken en beschermen tegen vijandelijke aanvallen. 75 Jaar later werd daar op een onverwachte plek een restant van gevonden.
Uit het archief van de groep Albrecht zijn tekeningen uit 1944 bekend (NL-WpDStvA-C6727) waarop de prikkeldraadversperringen zijn aangegeven evenals een "concrete wall on road" (betonnen muur op weg). Die tekeningen zijn niet heel nauwkeurig maar gezien het wegenpatroon komt het behoorlijk goed overeen. Een opsomming van locaties (NL-WpDStvA-C6728) omschrijft deze locatie, vertaald uit het Engels, als volgt:
Het is vrijdag 12 maart 1915, de mobilisatie is ruim een half jaar gaande. In de benedenzaal van Kunsthandel Frederik Muller & Co. in de Nieuwe Doelenstraat in Amsterdam, is het een drukte van belang. De Stellingcommandant en de waarnemend burgemeester van Amsterdam zijn zojuist aangekomen en bekijken de militaire huisvlijt. De wat? Militaire huisvlijt?