|
InleidingWe gaan weer op dagexcursie, wie houdt de datum al vrij? We schrijven over de verbouwing van Fort bij Aalsmeer, met de ontdekking van schilderingen. Graag wijzen we op een dagexcursie naar de Belgische Westhoek om te zien hoe anders de Eerste Wereldoorlog voor België was. Ook kondigen we weer een les aan bij de Volksuniversiteit Amsterdam over de Stelling. Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2025/nieuwsbrief-551/ Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.
|
Dienstberichten- We kunnen niet bijhouden welke personen zich met welk(e) fort(en) bezig houden. En willen ook niet ongevraagd scans en dergelijke toesturen. Dus als je naar aanleiding van een artikel de genoemde bouwtekeningen of andere zaken zou willen inzien of ontvangen, neem dan gewoon zelf contact met ons op. - Tijdens de medewerkers-nieuwjaarsborrel, tevens 26-verjaardagsfeestje, kwam de bedevaart aan Nijmegen als hoogtepunt van 2024 bovenaan onze top-2000 te staan. - In oktober van dit jaar verschijnt er een nieuwe herdenkingsmunt Hollandse Waterlinies. Die is er eigenlijk al, in 2017 verscheen immers een herdenkingsmunt 'Stelling van Amsterdam' met daarop het Fort aan de Ossenmarkt van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Alleen de tekst aanpassen? We zijn benieuwd en zullen het wel weer zien. - Reactie: "Bedankt weer voor de Nieuwsbrieven van het afgelopen jaar, fijne Kerstdagen en een gelukkig Nieuwjaar gewenst."
|
Dagexcursie Stelling van Amsterdam 2025Tekst: René Ros.
Omdat een van de beoogde gastheren nog niet heeft bevestigd, kunnen we nog geen informatie over het programma geven. Ook kan de inschrijving helaas nog niet beginnen. We verwachten dat dat in de nieuwsbrief van februari wel mogelijk is. Donateurs krijgen zo spoedig mogelijk een bericht en kunnen dan al inschrijven. De dag begint om 10.00 uur en duurt tot ongeveer 17.00 uur. Alle kosten zijn inbegrepen in de deelnameprijs en onze donateurs krijgen ongeveer 10% korting. Een aanmelding is pas voltooid bij ontvangst van de betaling, dus iemand die eerder betaald is eerder verzekerd van deelname! Hou alvast de datum van 17 mei vrij in je agenda? Je bent van harte welkom om deel te nemen en neem gerust een familielid, kennis of collega mee! Dagexcursie Stelling van Amsterdam
|
Verbouwing van Fort bij AalsmeerTekst en foto's: René Ros. In 2022 werd Stadsherstel Amsterdam de erfpachter van Fort bij Aalsmeer voor de exploitatie ervan. De hoofdgebruiker van het hoofdgebouw is sinds 2008 Stichting CRASH '40-'45 met haar luchtoorlogmuseum. Zij zaten vooral in de linker helft, met de inrichting van het brandweeroefencentrum CBBN dat van 1995 tot 2006 op het fort was gehuisvest. Vanaf eind 2023 wordt het interieur verbouwd voor hedendaags gebruik en daarbij werden muurschilderingen ontdekt.
In een poging om de oude situatie nog vast te leggen is aan Stadsherstel gevraagd of foto's gemaakt mochten worden, waarop een enthousiast positieve reactie volgde. Naar mate de verschillende delen vrij kwamen, werd het fort in februari, april en september 2024 bezocht. Het lukte niet helemaal om de verbouwingen voor te blijven en een flink aantal lokalen konden niet meer in oude staat worden gefotografeerd. Daarvan gaven de foto's een beeld van de werkzaamheden.
De daken hebben een nieuwe dakbedekking gekregen, zijn met zand en grond bedekt en met een berm-zaadmengsel ingezaaid waarmee het regenwater als grijs water kan worden gebruikt. Aan de plafonds van de meeste lokalen komt een warmtewisselaar ter grootte van een klein waterreservoir. Ze worden aangesloten op 22 nieuw door het dak geboorde luchtkanalen. En waar vroeger waterleidingen langs het plafond van de poterne en gang liepen, zijn dat nu verwarmingsleidingen. Er zijn ook nieuwe tussenwanden en deuren in hedendaagse stijl geplaatst. Bij de werkzaamheden werden ook muurschilderingen aangetroffen, in lokaal 23 voor manschappen en vermoedelijk voor infanteristen. Het grootste deel van de verf is verloren gegaan, door de tegelwand die tegen de muren zaten. Een deel van de schilderingen, ter grootte van 183x34 cm., is gelukkig vrij gehouden binnen het stucwerk en heeft glas ervoor. De rest van de schilderingen was in te slechte staat en er is, nog voordat onderzoek kon worden gedaan, nieuwe verf overheen aangebracht. Heel jammer dat men er bij de eerste restauratie in 1996 geen oog voor had.
In zijn rapport omschrijft Jobbe Wijnen de schilderingen als "ludiek, of licht spottend karakter" en vooral een stokpaard wijst daar op. Door de vele beschadigingen durf ik niet te zeggen of een sjabloon is gebruikt, wel lijkt er een herhalend patroon in te zitten. Blauw hoofddeksel, jas en schoenen maar een donkergrijze broek doen als een militair aan, ook omdat dit de 'uniforme' kleuren van alle personen zijn. Eerst zijn twee onherkenbare figuren te zien en daarna een figuur dat - zonder alcohol of andere middelen - een beetje herkenbaar is, een militair op een stokpaard. De volgende lijkt een militair die op een trompet blaast. Daarna een militair met een platte officierspet met een meisje en een jurk naast hem, boven de jurk is geen persoon meer herkenbaar - in die tijd moet dat een vrouw zijn geweest. Dan een figuur die een geweer over de rechter schouder draagt. Na een beschadiging door een weggebroken (latere?) wand of balk-uitsparing (zie links in afbeelding rechtsonder), volgt weer een militair blazend op een trompet. Vervolgens weer een militair met officierspet met meisje en een jurk, maar deze keer is de hele vrouwspersoon boven de jurk te herkennen. De twee vrouwen dragen geen vaatje zoals kenmerkend was voor een marketentster, welke functie bovendien rond 1900 was opgeheven. Dan lijken er nog twee militairen geschilderd te zijn, maar die zijn onherkenbaar. Het meest waarschijnlijk voor dit fort is, is dat de schildering tussen 1914 en 1918 is gemaakt. De bomvrije gebouwen waren in 1904 opgeleverd en, met uitzondering van een oefening van een week in 1912 en de mobilisatie, is er geen legering van troepen in het fort bekend. Er zijn foto's van legering door de Duitse bezetter bekend, maar toen waren er uniformen met andere kleuren.
Uit ons onderzoek naar schilders in Fort benoorden Spaarndam was de naam Wilhelm van Boordt (1892-1944) opgedoken en uit diens controlelijst bleek dat hij op dat fort gelegerd was geweest. Maar ook dat hij daarvoor van mei tot augustus 1916 op Fort bij Aalsmeer was gelegerd. Hij diende bij het 24e Bataljon Landweer-infanterie en volgens de bezettingsstaat was deze onder andere op Fort bij Aalsmeer en Fort benoorden Spaarndam ingedeeld. In lokaal 28 van het Fort benoorden Spaarndam heeft hij een schildering gemaakt én gesigneerd, ook met de kleuren lichtoranje (o.a. #E1CCBC), blauw (#828A9D) en tinten grijs (o.a. #B8B8B9). Of de gebruikte technieken overeenkomen, daar moet een andere deskundige zich maar eens over buigen. Het is een redelijk goed bewaarde schildering van een dame en twee heren die aan een tafel in een kamer kaartspelen (afbeelding in eerder artikel, zie link hieronder). En ook deze schildering kan je als ludiek omschrijven, vooral door de karikaturale gezichten die hier wel goed bewaard zijn gebleven. Is Van Boordt ook de schilder van de parade op de muur in Fort bij Aalsmeer? Er zijn meerdere aanknopingspunten, maar het is niet met zekerheid te zeggen. Misschien zit zijn naam onder het nieuwe stucwerk? Als hij de maker is, dan is deze bijzondere schildering op een paar maanden nauwkeurig te dateren. En is het waarschijnlijk dat de infanterist Van Boordt in lokaal 23 heeft verbleven. Fort bij Aalsmeer
|
Naar de 'Velden van Weleer'Tekst: Tom Sas en René Ros. Op zaterdag 12 april 2025 staat een door Tom Sas verzorgde dagtocht gepland, naar de overblijfselen van de Eerste Wereldoorlog in de Belgische Westhoek. Vanuit het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam gaan er een aantal medewerkers aan deelnemen. Ga u ook mee?
Na een bezoek aan de indrukwekkende Duitse begraafplaats in Vladslo volgen we het verhaal van het strijdtoneel in 1915 en 1916. In Zonnebeke verdiepen we ons in de Derde Slag om Ieper van 1917 met een bezoek aan de Britse begraafplaats Tyne Cot Cemetery. Dan is het tijd om koers te zetten naar Ieper waar, na de Menenpoort, het In Flanders Field Museum op het programma staat. Na vrije tijd en het avondeten wonen we de Last Post ceremonie in de Menenpoort bij. Op de terugweg wordt het einde van de oorlog onder de loep genomen waarna met een film de dagtocht wordt beëindigd. De bus vertrekt om 8.00 uur bij treinstation station 's-Hertogenbosch Oost, met extra opstap afrit Loenhout (B.) en keert daar om 23.00 uur terug. De kosten bedragen € 60,- p.p. (tot 18 jaar € 50,-). Inbegrepen zijn een reader, vervoer en toegang tot de musea. De lunch dient zelf verzorgd te worden en het diner is op eigen keuze en gelegenheid in Ieper. Zie meer informatie en aanmelden op de website WO I Trips. N.B. Vanwege reistijd vanaf Amsterdam en de tijdstippen, gaan de medewerkers van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam de dag ervoor naar een bungalow in de omgeving. Op zondag besteden we aandacht aan het Amsterdamse 7e Regiment Infanterie tijdens de Eerste Wereldoorlog in de grensstreek om 's-avonds huiswaarts te gaan. In overleg kan je daar mogelijk bij aansluiten, neem daarvoor ruim te voren contact met ons op.
|
Les over de Stelling van Amsterdam bij VolksuniversiteitTekst: Volksuniversiteit Amsterdam. Wederom staat bij de Volksuniversiteit Amsterdam een uitgebreide lezing over de Stelling van Amsterdam op het lesprogramma. Deze vindt plaats op 11 maart aanstaande en wordt weer door René Ros verzorgd en iedereen kan deelnemen.
In de Vestingwet 1874 werden onze verdedigingslinies wettelijk vastgelegd waaronder een geheel nieuwe linie rond Amsterdam. Water vormde de eerste en belangrijkste verdediging en vervolgens verschenen forten op de plaatsen waar het water onvoldoende een barrière vormde. Maar zonder voldoende voeding en materiaal zou een vijand nooit lang te weerstaan zijn en ook daaraan is veel geld en aandacht geschonken. Tijdens de Eerste Wereldoorlog beleefde de Stelling van Amsterdam haar hoogtepunt toen duizenden militairen, veelal oudere dienstplichtigen, meerdere jaren in de forten leefden. Wie waren die militairen en wat was het doel van hun inzet en daarmee van de Stelling? Er heeft nooit een vijand voor de Stelling gestaan, maar is het daardoor nutteloos geweest? Tegenwoordig gebruiken we de Stelling als recreatiegebied en de forten voor heel verschillende doeleinden. In een multimediale presentatie maakt René Ros de vrijwel onzichtbare Stelling van Amsterdam zichtbaar. Hij voert sinds 1998 als vrijetijds-historicus archief- en veldonderzoek uit naar het militair erfgoed in de regio Amsterdam. De les duurt 1,5 uur en vindt op 11 maart as. vanaf 19.30 uur plaats in het St. Nicolaaslyceum, Beethovenplein 2 in Amsterdam. Deelname is alleen mogelijk bij vooraf inschrijven en de kosten bedragen €21,00. Lezing De stelling van Amsterdam
|
Een winterse monumenten inspectieTekst en foto's: René Ros. Of ik met twee provinciale medewerkers mee het veld in wilde, voor de actualisatie van het monumentenregister Stelling van Amsterdam. Ze wisten niet goed waar ze een aantal kleine onderdelen moesten zoeken. Leuk natuurlijk, maar waarom in december en niet in juni!? Dus gekleed in winterjas en modderstappers stond een voorverwarmde auto bij Fort bij Veldhuis klaar, om ze op een rondrit door de sector Zaandam mee te nemen.
De eerste klus waren de voorzieningen in de St. Aagtendijk met haar coupures, gronddepots, dammen, duikers, inundatiekade en grenspalen. Voor één weg en om de landerijen na de aanleg van een defensieve gracht bereikbaar te houden, waren zes dammen aangelegd. Bij de helft van de dammen waren coupures (doorsnijdingen) door de St. Aagtendijk, met gronddepots om bij oorlogsdreiging de coupures dicht te storten. Bij de andere dammen waren geen coupures, maar op- en afritten over de dijk. Bij coupures 1 en 2 (genummerd van noord naar zuid) zijn die gronddepots nog goed te zien, bij coupure 3 wat minder duidelijk. Alleen bij dammen 4 en 5, ter hoogte van de Nieuwendijk, zijn de originele gietijzeren duikers nog aanwezig. Bij dam 5 zagen we nog een stuk houten beschoeiing dat heel goed origineel kan zijn. Dam 6 is hergebruikt voor de snelweg A9 en duidelijk niet meer in originele staat. Er zijn ook nog restanten van een openluchtzwembad, maar daar wilden we met dit koude weer even niet aan denken... Door de Zuidwijkermeerpolder (nu Wijkermeerpolder) reden we, langs de alpaca's, over de voormalige militaire weg (nu Vonderweg) met enkele grenspalen naar de Assendelver Zeedijk. Deze militaire weg heeft geen monumentstatus en er is al rijdend gelobbyd, maar er is geen politieke bereidheid om meer monumenten aan te wijzen.
Die 'Wal van den Dam tot het Fort bij Veldhuis' lijkt gedeeltelijk beschreven te worden door het monument 07.09 dat in de inhoudsopgave 'Aarden batterij bij de Dam met grenspalen' wordt genoemd. Maar de vermelding draagt de naam 'Voorzieningen aan de Hoge Dijk' (nu 'Hoogedijk'). Sindsdien is uit geen enkele bron gebleken dat de slinger in de dijk een batterij is, en op oude topografische kaarten staat er een dijkwiel aangegeven. Een misvatting van de opstellers van de eerste monumentregisters? Kortom, het is een ingewikkelde brei waar je archiefstukken voor nodig hebt of hulp van iemand die die heeft geraadpleegd. Als de namen van de monumenten niet verbeterd kunnen worden, blijft het verwarrend. En dan laat ik de niet-militaire Communicatieweg hier buiten beschouwing, wiens aanleg en wijzigingen het nog verwarrender maakt. Aan de noordzijde sluit de 'Inundatiekade van de Nauernasche Vaart tot De Dam' aan die in de jaren 1990 nog helemaal niet onder die naam bekend lijkt en alleen twee doorvaartbeschoeiïngen monument zijn geworden. In een poging tot beïnvloeding zijn we die kade bijna helemaal langsgereden. Met koud weer werk je wel harder door dan met warm weer, zodat het minder tijd had gekost dan gedacht. Zodoende sloten we met een late doch gezellige lunch in restaurant De Krokodil af. En werden de twee medewerkers terug naar hun auto gereden en kerstwensen uitgewisseld. Ze zeiden dat ze de enthousiast gebrachte stortvloed aan informatie leuk en nuttig hadden gevonden. Ik hoor vaker dat het een belevenis is om met mij door het Stelling-gebied te rijden, maar ik onderbreek de gesprekken steeds om ergens op te wijzen en dat lijkt mij reuze irritant! Alle genoteerde informatie in de objectbeschrijvingen verwerken kan gelukkig aan het bureau in het warme provinciekantoor. St. Aagtendijk
|
Soldaat Sikke HiemstraTekst: Lars Brull. Op 28 augustus 1939 werd de algemene mobilisatie afgekondigd door de Nederlandse regering, vanwege de oplopende internationale spanningen in Europa. Hierdoor werden ongeveer 280.000 Nederlandse mannen onder de wapens geroepen voor een lange periode. Eén van die vele soldaten was Lars' overgrootvader, Sikke Hiemstra.
In oktober 1939 verliet hij Schoorl en vertrok naar Weesperkarspel. Sikke werd gelegerd op Fort Uitermeer en was daarmee als dienstplichtig soldaat onderdeel van de Vesting Holland (voorheen de Nieuwe Hollandse Waterlinie en Stelling van Amsterdam). Hij maakte toen deel uit van de 2-I-31 RI (2e compagnie, 1e bataljon, 31e Regiment Infanterie). Sikke maakte veel mee op Fort Uitermeer, aangezien hij het grootste deel van de mobilisatie daar gelegerd was. Desalniettemin was hij ook regelmatig in Weesp te vinden, omdat daar zowel de kerk als het militair tehuis gevestigd waren. Uiteraard staat dit ook beschreven in zijn dagboek. Precies 85 jaar later heeft zijn achterkleinzoon, Lars Brull, het dagboek van Sikke getranscribeerd en gedigitaliseerd. Lars heeft een website en sociale media opgezet waarop hij dagelijks een deel van Sikke's dagboek publiceert. Zo verschijnt op 21 januari 2025 het dagboekdeel van 21 januari 1940, en op 22 januari 2025 het dagboekdeel van 22 januari 1940, enzovoort. Sikke hield heel erg van tekenen en tekenende bijvoorbeeld een gemobiliseerde soldaat op de eerste pagina van zijn dagboek (zie afbeelding rechts). Daarnaast geeft Lars het verhaal de nodige historische context en illustreert hij het verhaal met foto's en video's uit die tijd. Enkele foto's zijn afkomstig uit het beeldarchief van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam, aangeleverd door René Ros. De foto's van het Documentatiecentrum tonen de barakken en soldatenverblijven op Fort Uitermeer. Met zijn website hoopt Lars de kennis over de mobilisatie te vergroten. Tegelijkertijd is het een eerbetoon aan zijn overgrootvader, die deze bijzondere periode heeft meegemaakt en vastgelegd. Neem gerust een kijkje op de website en duik in de geschiedenis van Fort Uitermeer tijdens de Nederlandse mobilisatie!Fort Uitermeer
|
Archieven van vijf polderbesturenTekst en foto: René Ros. Na 2024 zal ook dit jaar het Noord-Hollands Archief in Haarlem weer een aantal maal bezocht worden. Er waren al eerder veel archiefstukken geraadpleegd, maar het laatste bezoek was in 2016 geweest. De wensenlijst was wat lang geworden en er zijn in de loop der tijd ook nieuwe archieven beschikbaar gekomen. Na elk bezoek worden de resultaten verwerkt en, zodra er tijd in de agenda is, een nieuw bezoek gepland. In dit artikel de vondsten in het archief van vijf polders in het Westfront van de Stelling. Nieuwe informatie is in de website en database opgenomen, maar ook al bekende informatie is soms interessant om te noemen. De Polder De Uitgeester- en Heemskerkerbroek is een grote polder waarin Fort bij Krommeniedijk, Fort aan Den Ham en het Fort bij Veldhuis liggen, maar ook veel inundatiewerken en wegen. In de inventaris waren geen onbekende militaire dossiers te vinden, dus werden twee boeken 'Ingekomen stukken' doorgebladerd. Bij die van '1801-1895' werd achteraan begonnen tot het jaar 1880, de tweede voor de gehele periode '1896-1923' wat respectievelijk tien en dertien brieven over militaire aangelegenheden opleverde. Merendeels zijn de brieven niet heel interessant, maar de onderwerpen staan genoteerd in de database en zijn nu voor ons vindbaar voor toekomstige vragen. Een paar van die brieven worden hieronder uitgelicht.
Het brievenboek 1896-1923 betreft de periode van de bouw van de forten, zodat onteigening en overdragen van gronden belangrijke onderwerpen zijn. Grappig zijn twee brieven uit 1911 over de plaatsing van twee palen om in oorlogstijd Genie-peilschalen aan te bevestigen. De Houtrakpolder ten noordoosten van Spaarndam is de volgende polder, welke geen inundatiekom was maar met een andere militaire rol. In de eerste plaats liep er een militaire weg van de Spaarndammerdijk naar Zijkanaal C alwaar een drijvende brug was voorzien. Uit de nieuwe stukken blijkt dat het polderbestuur in juni 1913 een loskade of steiger aan de oostzijde van Zijkanaal C aanlegde. Deze zou ook gebruikt kunnen worden voor de drijvende brug en werd aangelegd tegenover de al aanwezige loskade aan de westzijde. De loskade aan de oostzijde is er niet meer, maar die aan de westzijde lijkt nog in vervallen staat aanwezig. Opmerkelijk lastig is dat in het dossier alleen de uitgaande brieven zitten en niet de inkomende brieven van de Eerstaanwezend Ingenieur te Haarlem. Een plan waar de Houtrakpolder ook een rol in speelde, was de Duiker onder Zijkanaal C. Hiervan was de naam en het mogelijke bestaan ons al heel lang bekend, maar het was onbekend of het daadwerkelijk was aangelegd. Ter plekke bijna twee decennia geleden niets te zien.
De Oude Spaarndammerpolder is de derde polder van dit artikel. Het is een kleine polder en inundatiekom ten westen van Spaarndam en werd vanaf 1917 onderdeel van de vóórstelling met schuilplaatsen. Een paar bekende inundatieduikers en, voor die vóórstelling, de ontpoldering en "afscheiding van een deel van den polder" in 1918 was geen nieuwe informatie. Het contract "Het verbeteren der linie van Spaarndam en der positie aan de Liede (3e gedeelte)" uit 1885 waren we ook al eens in het overzicht van contracten tegengekomen, in dit archief vonden we een exemplaar zonder tekeningen. Het gaat dan om de fundamenten voor zes betongebouwen waarvan vier (A-D) in het "Linkervleugelwerk" (Fort bezuiden Spaarndam), een "Noordelijk gebouw in Communicatiewal" en een "Gebouw in Post No. 4 (Noord ged.)". Die twee losse gebouwen zouden gelijk zijn aan gebouw D in dat "Linkervleugelwerk" met uitwendige maten 10 x 17 meter, waarin zeven ruimten van vier verschillende inwendige afmetingen. Uit een vergelijking met de gebouwen van Fort bij Abcoude, dat in 1885 in aanbouw was, komen de gegeven afmetingen van de ruimten overeen met de wachtgebouw-remises. Het plan voor Fort bezuiden Spaarndam was om het hetzelfde te bouwen als op Fort bij Abcoude. Dat is niets nieuws, maar wel dat er ook twee van dergelijke gebouwen los in de liniewal hadden moeten komen. Je vraagt je toch af hoe dat er nu uit zou hebben gezien. Kan 'artificial intelligence' daar al een 'foto' van maken? Met de Waarderpolder, ten oosten van Haarlem nabij Fort bij Penningsveer, is iets vreemds aan de hand en kunnen we later pas op terugkomen. Zuidelijk ervan ligt de - tot recreatiegebied vergraven - Veerpolder. Ook daarin werd een inlaatduiker aangelegd en een peilschaal geplaatst. Hier was ook nog contact met het polderbestuur over de damsluis net buiten hun polder, in het verdwenen deel van de trekvaart Haarlem - Halfweg. Die sloot aan op hun polderdijk en uiteraard moest zelfs daarvoor door de Genie toestemming gevraagd worden. Tenslotte als laatste en vijfde polder de Vijfhuizerpolder. Hierin weinig interessants gevonden, behalve één vel "Verslag van het bestuur betreffende de inundatie van de polder tijdens de oorlog" uit 1944-1945. En als opmerkelijk feitje, dat de hulpkade die voor de bouw van de Damsluis in de RIngvaart ten westen ervan was aangelegd. Uiteindelijk is deze toch de permanente kade van de polder geworden, zoals we die ter plekke nu nog kennen. Uitgeester- en Heemskerker Noordbroekpolder
|
|
Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven. |
Nieuwsbrief 551
Op zaterdag 17 mei aanstaande zal voor de 25ste keer in 22 jaar de geheel verzorgde, unieke dagexcursie naar een deel van de Stelling van Amsterdam plaatsvinden. We bezoeken deze keer de Vesting Muiden met haar vele gebouwen en het Fort aan het Pampus. 
In 1996 werd het fort voor de eerste keer opgeknapt. En in 2012 was het buitenterrein heringericht en in 2018 werd de chalet op de plek van de fortwachterswoning gesloopt. Opmerkelijk was dat er in 2015 een brand was in de vroegere brandoefenruimten (uiterst links).
Met deze verbouwing wordt alles opnieuw geverfd: vloeren, muren en plafonds. Het interieur wordt op deze manier zeker geschikt voor de toekomst, maar van het verleden zijn alleen de nissen, ventilatiekleppen met kikkers, ramen en deuren nog als interieur-elementen herkenbaar.
De behouden schildering lijkt een naar links lopende parade van blauw (kleurcode #859FF3) en grijs (#B6B0B0) geklede personen, die meestal in een lopende beweging zijn weergeven. Het doet mij denken aan een parodie van een echte parade zoals Van de Vrande in een van zijn boeken beschrijft: een muziekkorps voorop en de vrouw van de commandant die ook komt uitzwaaien bij het vertrek van een bataljon van het 7e Regiment Infanterie bij aanvang van de mobilisatie in 1914 (zie links een ingekleurde foto van het 7e op mars uit 1906 met kleuren blauw en donkergroen?).
De lichtoranje (#F2C3A0) stroken boven en onder de personen lopen door en dat zou op drie wanden aanwezig zijn geweest. Tussen die twee stroken zijn zelfs geen sporen van verf te herkennen en de stroken zouden bovendien achter geweerrekken en de stapelbedden verdwijnen. De onderzijde van het bovenste bed zit op 105 cm en de onderzijde van de schildering op circa 110 cm. Dit is op ons verzoek nagemeten door respectievelijk Josephine Douven op Fort aan Den Ham en door Gijs Dirkzwager op Fort bij Aalsmeer.
Onderweg naar de voormalige slagvelden krijgt u in de bus al de nodige informatie over het ontstaan en verloop van de Eerste Wereldoorlog. Op locatie starten we met de inundatie van oktober 1914 bij het Sluizencomplex 'De Ganzenpoot' en Monument Albert I in Nieuwpoort. We volgen vervolgens het strijdverloop van de Belgen met een bezoek aan de Dodengang in Diksmuide.
Volksuniversiteit Amsterdam heeft een bijzondere band met de Stelling van Amsterdam - in 1913 werden er cursussen op de forten verzorgd, om "de stemming opgewekt te houden en demoralisatie tegen te gaan". In deze lezing vertelt René Ros je over de 43 forten en batterijen rond de hoofdstad. De lezing is ook leerzaam en interessant voor gidsen en andere fortbetrokkenen!
Vanuit de auto konden we in het nu korte gras de driehoekige betonnen herinneringssteen van het Streekpad Stelling van Amsterdam zien, onthuld in september 2009. Die is er dus nog en moet nog een tijdje blijven liggen om monumentwaardig te worden.
Ook de 'Wal van den Dam tot het Fort bij Veldhuis' werd bekeken, met aansluitend de Liniewal beoosten het Fort bij Veldhuis. Die laatste was rond 1990 bij het opstellen van de monumentregisters wel bekend, maar niet die eerste wal. Verwarrend genoeg lijkt er één serie genummerde grenspalen rond beide te hebben gestaan, waarvan er maar een paar resteren. Ook de goed zichtbare grenspaal O7 in de sloot van de 12 jaar geleden geherprofileerde en beplante inundatiekade van Landschap Noord-Holland is onlangs verdwenen.
Sikke hield tijdens de mobilisatieperiode een dagboek bij, waarin hij dagelijks zijn ervaringen opschreef. Het verhaal van Sikke begon op 28 augustus 1939, de dag waarop de algemene mobilisatie werd afgekondigd. Dit betekende dat Sikke ook in dienst moest. Hij liet zijn vrouw en drie kinderen achter in Hoorn en meldde zich in Schoorl, waar zijn depotbataljon gevestigd was. Sikke maakte toen deel uit van de derde compagnie, het negende regiment depotbataljon en de III infanterie. Hoewel Sikke erg genoot van zijn tijd in Schoorl, werd hij al snel overgeplaatst.
In het brievenboek 1801-1895 ging het tussen 1885-1895 vooral over dempen of omleggen van sloten en voorzieningen aan civiele waterwerken. Ook de verlaging van de spoorweg Beverwijk - Uitgeest kwam hierin voor, om de inundatie beter te laten verlopen en vijandelijke troepen minder schuilgelegenheid te geven. Een brief d.d. 13 september 1890 behandelde de verlaging van de brug over de Assumervaart en dat was een nog onbekende locatie. Na de hierboven genoemde inspectietocht werd via een nieuwbouwwijk van Uitgeest een voet/fietspad gebruikt om bij de spoorbrug te komen. De brug bleek te zijn vervangen door een betonnen exemplaar. Wel is het fijn dat de Nederlandse Spoorwegen jaartallen op hun kunstwerken plaatsen en in dit geval een bordje '1997'. Is het gemist of met opzet buiten de inventarisatie voor de provinciale monumenten begin jaren 1990 gelaten?