|
InleidingNogmaals de vraag: we gaan weer op dagexcursie, wie gaat mee naar Muiden en Pampus? Verder kijken we naar een bijzonder behouden bouwwerk in Breda, en een bericht over het boek D-Day in Holland. Ook nieuwe aanwinsten met antwoorden en nieuwe vragen over de pantserforten. Een nieuwe versie van onze zeer populaire Stay Behind publicatie. En tenslotte het standaard archief-artikel, deze keer de eerste van twee artikelen over forten als probleem voor de nieuwbouwwijk Meerwijk in Uithoorn. En dat Fort aan de Drecht dit jaar 50 jaar zonder munitie is. Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2025/nieuwsbrief-553/ Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.
|
Dienstberichten- Wie doet zelf archiefonderzoek en zou in deze nieuwsbrief ook informatie willen zien over beschikbaar komen van archieven, digitalisering en verbeteringen aan inventarissen? Stuur dan aub. een e-mail om dat te laten weten. Bij voldoende interesse wordt dat in overweging genomen. - In 1902 schreef een Jan Olij jr. in de Purmerender Courant over een dag met de Minister van Oorlog. Het artikel kregen we in 2006 en werd in 2010 op de website geplaatst. Sindsdien is meerdere keren geprobeerd om te achterhalen wie Jan Olij jr. is, maar door ontbreken van vermeldingen in geboorte- en bevolkingsregisters is dat nooit gelukt. Alhoewel hij wachter was geweest, zijn we hem ook niet in het Fortwachters Register tegengekomen. Na een allerlaatste poging is de naam nu van de te-doen lijst gehaald. Door wie het ook is geschreven, het blijft een leuk verhaal. - Als Documentatiecentrum StvA hebben we op 21 januari jl. het gebruik van X en Meta (Facebook en Instagram) beëindigd, vanwege de problemen die de platformen met vrijheid van meningsuiting, feiten, waarheid, privacy en sociale contacten veroorzaken. We gebruiken alleen nog LinkedIn (bedrijfsprofiel) en Bluesky om nieuws, nieuwsbrief-aankondigingen, collectie-aanwinsten en historische gebeurtenissen op te publiceren. Zie een langer nieuwsbericht via onderstaande link. En kom ook naar Bluesky? - Het Sovjet Ereveld bij Amersfoort, waar ook de 15 Georgiërs rusten die op Fort aan de St. Aagtendijk zijn vermoord, heeft sinds 8 maart jl. een 'Sovjet Ereveld Experience'. De filem en tentoonstelling, maar vooral de Virtual Reality-beleving, is niet voor gevoelige mensen; je krijgt virtueel van een Duitse militair een geweerkolf tegen je hoofd gestompt en je gaat in een ziekenhuisbed dood aan longtuberculose. Het helpt om na afloop naar het Ereveld te lopen en daar in alle rust tussen 865 graven te overpeinzen over hoe vreselijk een oorlog is. Zeker als levens van soldaten voor beide strijdende partijen weinig waard zijn. - De drie chatgroepen voor interne communicatie met onze vrijwilligers zijn van WhatsApp naar Signal verhuisd. Vanwege privacy en gebruiksgemak raden we je Signal van harte aan. Voor Android, iOS, Mac, Windows en Linux beschikbaar. - Gieren met Google: "Wie heeft de Stelling van Amsterdam bedacht?" "Deze website is bedacht en uitgevoerd door René Ros". (2023) - Reactie: "Met veel plezier je nieuwsbrief gelezen en m.n. de grenspalen rondom de verbindingswal tussen Fort Veldhuis en den Dam."
|
Dagexcursie Stelling van Amsterdam 2025 (H)Tekst: René Ros.
AL 81% VAN DE PLAATSEN GEBOEKT! We beginnen met koffie en thee bij 'Fort H' en maken een wandeling over de oostelijke wallen van Muiden met de vele gebouwen. Ook brengen we een bezoek aan het Waterpaviljoen over de waterlinies, op het terrein van het Muiderslot. We komen van de wandeling bij in Steakhuis Piet de Leeuw, waar een eenvoudige lunch klaar staat. Hierna gaan we per boot naar Fort aan het Pampus waar je met een gids mee kan, daarna vrij kan rondwandelen en we sluiten af met een borrel met uitzicht over de voormalige Zuiderzee. De dag begint om 10.00 uur en duurt tot ongeveer 17.00 uur. Met enkele auto's kunnen deelnemers opgehaald worden van het treinstation Weesp. Na afloop worden zij uiteraard weer bij het treinstation teruggebracht. Meer informatie is te vinden op de webpagina over de dagexcursie en daar kan je je ook tot en met 9 mei aanmelden. Het aantal deelnemers is beperkt tot 35 en door voorinschrijving door donateurs met introducees is een groot deel van de plaatsen al geboekt. Het aantal kan deze keer niet uitgebreid worden! Dagexcursie Stelling van Amsterdam
|
Buiten de Stelling: Lunet B van BredaTekst en foto's: René Ros. Deze nieuwsbrief gaat noodgedwongen vooral over de Stelling van Amsterdam. 24 Uur per dag is onvoldoende om al het militair erfgoed heden ten dage te volgen. Laat staan om al dat verleden uit te pluizen. Maar we kijken wel eens naar interessante zaken buiten den Amsterdamsche fortengordel. In dit artikel is er aandacht voor een bijzonder restant van de vesting Breda.
Aan de westzijde van de vesting Breda, dan onderdeel van het Zuidelijk Frontier, werden In 1842 twee lunetten aangelegd. Dit had waarschijnlijk te maken met de zwakke inundaties aan de Antwerpse zijde van de stad. De onafhankelijkheid van België moet daar ook een rol in gespeeld hebben. Slechts een paar decennia later, 1867, werd de gehele vesting Breda opgeheven. Er zijn nog maar een paar zichtbare restanten van die indrukwekkende vesting te vinden, destijds omvangrijker dan de vesting Naarden. De beide lunetten werden hergebruikt, de grachten gedempt en de gebouwen vervielen. Zuidwestelijk van de stad lag Lunet A waar niets meer van te vinden is. Wij bezochten het enige gebouw van de noordwestelijk gelegen Lunet B. In 2004-2005 is het gerestaureerd en opgenomen binnen een glazen nieuwbouwpand. Het gebouw heeft een V-vorm waarbij de rechterhelft drie kazematten met elk schietgaten voor twee mortieren, krombaangeschut om het terrein in de nabijheid te beschieten. De linkerhelft heeft twee kazematten voor vlakbaangeschut, vermoedelijk voor flankerend vuur over het tussenliggende terrein richting Lunet A. Het gebouw van Lunet A was gespiegeld en past daar goed bij. Alhoewel de titel van het originele bestek het woord 'reduit' bevat, is bij de detailtekeningen sprake van kanonkazematten. De keelzijde was door een niet meer aanwezige muur afgesloten, die voorzien was van schietgaten voor handvuurwapens. Dat en een gracht aan de frontzijde zal van de kanonkazematten ook een reduit hebben gemaakt.
Pand 'Lunet B' op website Stadsherstel Breda
|
'Onze pantserforten'Tekst: René Ros. Het was maar goed dat ik in november 2024 geen zin had om een artikel over de aanwinst 'Onze pantserforten' te schrijven. Enthousiasme keerde terug door een tweede zending uit Maastricht van Jos "wij hebben geen pantserforten" Notermans in de postbus. 'Reglement Geschut en Mitrailleurs opgesteld in Pantserforten' bleek bijzonder interessant vanwege de beschrijving van de bediening van het geschut. Wederom is dit artikel geen compleet verhaal, maar het is een van de vele puzzelstukjes dat toegevoegd wordt.
'Reglement Geschut en Mitrailleurs opgesteld In Pantserforten' is in 1928 door de Koninklijke Militaire Academie uitgegeven. Het is duidelijk bedoeld voor officieren die rekruten moesten opleiden in de bediening van geschut op de pantserforten. In de inleiding wordt aangegeven hoe dat stapsgewijs moest geschieden, waaronder dat de rekruten met vragen zelf de antwoorden moesten zoeken en ontdekken. Pas bij stap vijf van de acht konden commando's en nummers van de "bedieningsmanschappen" gebruikt worden. Daarna volgen vier gelijkende hoofdstukken over de bediening van vijf typen geschut en twee typen mitrailleurs. Ook het "Kanon van 10 op kazemataffuit" komt aan bod, omdat het op Fort bij IJmuiden aanwezig was. Maar het was ook op de meeste Stelling-forten aanwezig. En verder bevat het reglement delen over de bediening van de koepels en enkele bijzondere voorschriften.
Het epistel 'Onze pantserforten' is een overdrukje van een artikel in de Militaire Spectator uit 1927, van slechts drie pagina's. Het is geschreven door Kapitein der Artillerie Gerhardus Fabius (1885-1903) en hij heeft enkele jaren bij het K.P.A. gediend. Op de website van de Militaire Spectator is het digitaal in te zien. Fabius' verhaal is een humaan, ietsje sentimenteel verhaal over het in 1927 beëindigen van de laatste vredesbezettingen van de pantserforten. Het K.P.A. zelf was in 1922 met het 4e Regiment Vestingartillerie (bij havensteden) opgegaan in het Regiment Kustartillerie. Fort bij IJmuiden
|
D-Day in HollandTekst en afbeelding: Ga creatief.
Het boek vertelt ook hoe een invasie aan de Hollandse kust had kunnen verlopen, slechts 150 kilometer van de Duitse grens. Het is een geloofwaardig scenario dat met feiten is onderbouwd. Stalin en Eisenhower wilden hiervan niets weten, om politieke redenen. Het boek is een steen in de vijver van de traditionele geschiedschrijving. Inspiratie is gevonden in een bijzonder dagboek van een Engelandvaarder. Dit dagboek is verweven in het verhaal. De schrijver van het boek, auteur van onder meer diverse historische boeken, heeft gekozen voor een pseudoniem. Steun heeft hij gehad van diverse historici en deskundigen op het gebied van de Tweede Wereldoorlog. N.B. René Ros: Wie heeft er niet ooit gedacht wat er zou zijn gebeurd als de Geallieerde invasie niet in het Franse Normandië, maar op de Nederlandse kust had plaatsgevonden? Hoe onze kuststreek er dan met begraafplaatsen en musea uit zou zien? Dit boek geeft een "wat als" scenario, waarin feiten, fictie en eigen interpretaties door elkaar lopen. Net als enkele andere historici heb ik ter ondersteuning bijgedragen met historische informatie, die door de auteur zijn gebruikt. In mijn geval over inundaties in het algemeen en de Duitse waterlinies in het bijzonder. 'D-Day in Holland' op website Ga creatief
|
Beste Nederlanders!Tekst en foto: René Ros. Op 10 oktober 2020 verscheen de publicatie "Beste Nederlanders", over een geheim project in de Koude Oorlog. Het zijn de herinneringen van een stafmedewerker van Operaties, een Stay Behind-organisatie. Er is wederom een nieuwe versie met aanvullingen verschenen.
Samensteller en onderzoeker René Ros heeft, in samenwerking met de kinderen van 'Pelt', de originele teksten gecombineerd tot een brief aan alle Nederlanders. Met ruim 60 pagina's is het een van de meest uitgebreide openbare publicaties over Operaties. Het bevat naast de brieftekst, ook de resultaten van onderzoek ter verificatie en ter aanvulling van de brief. Hierdoor is ook veel nieuwe informatie aan het licht gekomen. Zo bleek de geheime organisatie onder haar dekmantel in de telefoongids te staan. En eindelijk weten we welk Amsterdams grachtenpand ze als kantoor gebruikten. Ook is duidelijker geworden welke forten er gebruikt werden: Fort bij Spijkerboor, Fort bij Uithoorn, Fort bij Nigtevecht, Fort aan de Uppelse Dijk en Werk aan de Bakkerskil. In de nieuwste versie zijn de volgende wijzigingen gemaakt, die in de publicatie onderstreept worden weergegeven: Toegevoegd als secundaire bron: Toegevoegd als geraadpleegde bron: De nieuwe versie van de publicatie is te downloaden via de onderstaande link.
|
Archieven van de gemeente Uithoorn, plan Meerwijk (1/2)Tekst: René Ros. Na 2024 zal ook dit jaar het Noord-Hollands Archief in Haarlem weer een aantal maal bezocht worden. Er waren al eerder veel archiefstukken geraadpleegd, maar het laatste bezoek was in 2016 geweest. De wensenlijst was wat lang geworden en er zijn in de loop der tijd ook nieuwe archieven beschikbaar gekomen. Na elk bezoek worden de resultaten verwerkt en, zodra er tijd in de agenda is, een nieuw bezoek gepland. In dit artikel het 8 cm dikke dossier 'Stukken betreffende de munitieopslagplaats in het voormalig fort aan de Drecht' gaat over de eindfase van het militair gebruik. Deze keer dus behoorlijk jonge archiefstukken als bronnen.
De Genie Amsterdam antwoordt op 24 januari 1972 dat het Fort aan de Drecht en Fort bij Uithoorn in gebruik zijn als munitie-opslagplaats met zones waarin beperkingen gelden. Een militaire brandstofleiding wordt ook genoemd en deze loopt onder andere door de Stationsstraat (het tracé liep van IJsselstein via Loenersloot naar Schiphol). Binnen Zone A mogen geen wegen, parkeerterreinen en recreatieterreinen zijn. Binnen zone B (en dus ook zone A) zijn onder andere geen woningbouw en winkels toegestaan. De zone B van Fort aan de Drecht reikte bijna tot de bestaande woningbouw aan het Zijdelmeer en maakte Meerwijk grotendeels onmogelijk. Binnen zone C mocht geen "geen hoogbouw met veel glas" zijn. De stralen van de zones worden niet genoemd, maar uit een tekening blijkt dat deze circa 450, 700 en 1400 meter zijn. "Het is mij een volkomen raadsel, dat deze zaak eerst nu aan de orde komt immers sedert 28 augustus 1959 werd een bestemming voor het gebied Meerwijk vastgesteld." schreef de directeur openbare zaken op 16 februari 1972 aan B&W. Hij vindt verplaatsen van de munitie de "laatste strohalm" oplossing voor de situatie en - ondanks het schot voor de boeg door de Genie Amsterdam - stelde hij voor in overleg met de Eerstaanwezend Ingenieur (EAI) J.J. Brouwer te gaan. B&W volgde zijn advies en op 24 april was er overleg van drie gemeenteambtenaren en de EAI met zijn staf. In het overleg bleken NAVO-richtlijnen uit 1962 de oorzaak van de problemen te zijn, die blijkbaar bij de gemeente onbekend waren. Voor Fort aan de Drecht was er een Hinderwetvergunning van 200 ton munitie en dat lag er op dat moment ook. De EAI adviseerde het op een hoger niveau op te nemen, bijvoorbeeld met de Provinciale Planologische Dienst waarmee al onderzocht werd om de munitieopslag elders te centraliseren. Het probleem was namelijk niet uniek voor Uithoorn, maar speelde ook bij de gemeente Haarlem voor de wijk Schalkwijk en het Fort bij Vijfhuizen. In maart 1972 verscheen de 'Nota munitie-opslagplaatsen in Noord-Holland' en in november werd er een openbare vergadering door de provincie over belegd.
Het volgende document is van 22 juli 1975, een briefje met notities van een telefoongesprek (zie afbeelding links), met W. Verlaan (ws. Willem Verlaan sr., 1924-1998). Verlaan meldde dat hij van de Rijkspolitie had vernomen dat het Fort aan de Drecht leeg was en tipte de gemeente om het te kopen. "Hem bedankt." "Het lijkt mij juist dat op deze informatie doorgeborduurd wordt." Acht dagen later belde een hoge medewerker van het 2e Geniecommandement de gemeente Uithoorn dat besloten was de twee forten uit te ruimen en waarschijnlijk af te stoten, waardoor de beperkingen zouden vervallen. Verzocht werd dit "sub rosa" (geheim) te houden omdat de beide provincies Noord-Holland en Utrecht nog niet geïnformeerd waren. Dienst Openbare Werken werd geïnformeerd en de gemeentesecretaris en drie(!) wethouders moesten het gaan behandelen. In december belde de gemeente die Genie-medewerker eens op, om te vragen waar de schriftelijke bevestiging bleef. Het antwoord was dat het wachten was op een bouwvergunning voor een nieuw magazijn bij Veenhuizen. Het 2e Geniecommandement liet in november 1975 weten dat de gemeente in het openbaar mag zeggen dat de forten ontruimd zijn en dat er bij een volgend ontwerp-bestemmingsplan er vanuit Defensie geen bezwaar meer zal zijn. "Wel stelt men prijs op het behoud van het fort als zodanig vooral uit cultureel-historische overwegingen." Op 16 januari 1976 volgde een formele brief van het 2e Geniecommandement dat het gebruik van Fort aan de Drecht als munitie-opslagplaats per voorgaande dag was beëindigd, de veiligheidszones vervallen waren en de Hinderwetvergunning ingetrokken zou worden. Daarmee was wat betreft Defensie de weg vrij voor de aanleg van de wijk Meerwijk en zo kwam het toch nog goed. Opmerkelijk is dat de gemeente Uithoorn al in 1968 aan Domeinen liet weten interesse te hebben in de koop van het Fort bij De Kwakel en het Fort aan de Drecht. De aankoop en herbestemming komen in een artikel in de volgende nieuwsbrief aan bod. Fort aan de Drecht
|
|
Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven. |
Nieuwsbrief 553
Op zaterdag 17 mei aanstaande zal voor de 25ste keer in 22 jaar de geheel verzorgde, unieke dagexcursie naar een deel van de Stelling van Amsterdam plaatsvinden. We bezoeken deze keer de Vesting Muiden met haar vele gebouwen en het Fort aan het Pampus. 
Op weg naar een evenement in Breda bezochten we een locatie waar we online foto's van hadden gezien. En de wijze van behoud en gebruik is zo opmerkelijk, dat we dat eens moesten bekijken. We mochten een rondje lopen, maar op Open Monumentendag zijn ze beter voorbereid op je bezoek.
De achtersluitmuren van de kanonkazematten zijn verdwenen en vervangen door glazen wanden, waarmee van de kazematten vergader- en kantoorruimten zijn gemaakt. Ook in de eromheen geplaatste nieuwbouw is kantoorruimte geschapen. Maar het is, als we het even duidelijk maar weinig flatteus mogen omschrijven, vooral een oud bakstenen gebouw in een modern glazen aquarium. De wijze van behoud en hergebruik is heel bijzonder en, voor zover bekend, uniek in Nederland.
In de Stelling hebben we Fort bij IJmuiden en Fort bij Pampus als pantserforten. En elders in het land Fort op de Harssens (bij Den Helder) en Fort aan den Hoek van Holland (bij Rotterdam). Het Fort bij Pannerden (bij Nijmegen) zou ook een pantserfort zijn, maar haar 15 cM. L25 geschut komt niet in het reglement voor en van zware pantsering zoals op de vier andere forten is ook geen sprake. De definitie van 'pantserfort' is niet duidelijk, maar forten met pantserkoepels (10 en 15 cM.) en/of hefkoepels noemen we geen pantserfort. Toch werden al deze vijf forten ooit permanent bezet door verschillende compagnieën van het Korps Pantserfortartillerie (K.P.A.).
Qua bezetting vormden de pantserforten een uitzondering op de andere forten. Waren de andere forten in vredestijd niet of heel tijdelijk voorzien van een bezetting, de pantserforten hadden vanaf hun oplevering wel een permanente vredesbezetting. Deze bezetting bestond vooral uit de lichtingen nieuwe rekruten die opgeleid moesten worden. De reden daarvoor zal zijn dat het geschut van de pantserforten zo uniek, duur en op varende doelen ingericht was, dat daarvoor geen oefenkazematten op de heide bij Oldebroek zijn gebouwd. Dat gold, alhoewel geen pantserfort, ook voor Fort bij Pannerden en was dat de reden het in 1913 onder het K.P.A. te scharen?
Eind februari 2025 is het boek D-Day in Holland verschenen. Het boek onthult dat de argumenten voor een invasie in Normandië niet kloppen. Het gevolg was dat de oorlog onnodig lang heeft geduurd en onnodig veel slachtoffers heeft geëist. De hongerwinter had voorkomen kunnen worden. De verhoudingen in de wereld zouden er anders uit hebben gezien.
De gemeente Uithoorn stelde al in 1959 een bestemming vast voor een nieuwe woonwijk Meerwijk, aan de zuidzijde van de oorspronkelijke dorpskern. In hetzelfde jaar gaf de Kroon een Hinderwetvergunning af, die vanwege staatsbelang niet werd gepubliceerd. Nietsvermoedend stuurde de gemeente Uithoorn het ontwerp-bestemmingsplan op 30 december 1971 aan het Directoraat Gebouwen, Werken en Terreinen, 2e Genie Commandement, Eerstaanwezendschap Amsterdam (Genie Amsterdam).