Kazernes, magazijnen en infrastructuur - Amsterdam

Bureau Stellingcommandant

(Bureel van den Bevelhebber Stelling Commandant, Bureel van den Generaal-majoor Stelling Commandant, Stellingbureau, Stelling-Hoofdkwartier, Stellingshoofdkwartier)

Plantage Franschelaan 2 (nu Henri Polaklaan) in Amsterdam.

Hemonystraat 12 (hoek Hemonylaan) in Amsterdam.

Centraal Kledingmagazijn

Het Amstelhotel aan het Prof. Tulpplein 1 in Amsterdam was gedurende de Eerste Wereldoorlog in gebruik.

Keizersgracht 730 ("De Dorsman", nabij de Utrechtsestraat) in Amsterdam.

Doel:

Kantoor van de commandant en zijn staf.

Personeel:

Zie ook de biografiën van Adjudant Van de Bosch, Stellingcommandant Fabius, Stellingcommandant Ophorst, Adjudant Van Linden Tol, Sergeant Oostwouder, Majoor Vogel en Minister Den Beer Poortugael.

Historie:

Zie omschrijving.

Omschrijving:

Gebouwen

Er zijn meerdere locaties in gebruik geweest voor Sectie I Generale Staf, waarbij niet precies bekend is gedurende welke periode deze (of andere) in gebruik waren.

Tot 1 mei 1892 was het bureau gevestigd in de Oranje-Nassau kazerne en daarna in een woonhuis.
In 1903 is sprake van de Amstelkade. Verdere informatie is niet bekend en mogelijk wordt niet de huidige Amstelkade bedoelt.

De uitnodiging voor een middagmaal en gala-diner op respectievelijk 11 en 12 september 1911 werd aan Stellingcommandant Fabius verzonden naar het adres Plantage Franschelaan 2 in Amsterdam. Vanaf 26 oktober 1911 tot en met 8 januari 1914 woonde Fabius op dit adres maar was het kantoor op een onbekende locatie gevestigd. De Plantage Franschelaan heet sinds 9 november 1945 Henri Polaklaan.

Hemonystraat 12 was een woonhuis met op de benedenverdieping het bureau. Alhoewel de exacte data onbekend zijn, was het in ieder geval tussen september 1911 en juni 1912 in gebruik genomen. In 1915 staat het nog in het landelijke telefoonboek.

Bij de mobilisatie was het hoofdkwartier vanaf 1 augustus 1914 gevestigd in de gangen van het Centraal Kledingmagazijn.

Vanaf 4 augustus 1914 was het hoofdkwartier in het Amstelhotel aan het Prof. Tulpplein 1 gevestigd. Ruimten in het hotel werden gehuurd tot 1 februari 1920. Het gebruik van het Amstelhotel was al in 1909-1911 voorzien.

Keizersgracht 730-734 is een grachtenhuis uit 1671 met drie huizen achter één gevel. Op nummer 734 huisde de Rijksbetaalmeester, op 730 was het 'Bureel van den Bevelhebber Stelling Commandant' gevestigd. Maar er woonden ook mensen, mogelijk ambtenaren of militairen. Het gebouw was in 1920, 1921 en 1922 in gebruik, als laatste voor opneming in de Vesting Holland.
Andere secties van het Stellinghoofdkwartier waren elders in Amsterdam gevestigd.

In 1916-1918 opende de commandant in de Pijp een Bureau Inlichtingendienst waar burgers melding konden maken van verdachte personen en/of activiteiten.

Commando

Vermoedelijk vanaf 1879 was een Luitenant-Kolonel van het Tweede Artilleriecommandement, de voorlopig Stellingcommandant met een bureau in Amsterdam. Tot het Tweede Artilleriecommandement "behoren de werken in de Stelling van Amsterdam met uitzondering van Fort bij IJmuiden en in de Nieuwe Hollandse Waterlinie van de Zuiderzee tot het Fort aan de Klop".

Het Stelling-commando werd per 1 mei 1885 ingesteld bij Koninklijk Besluit No. 20 op 24 april 1885. K.B. 21 van dezelfde datum deelde de Stellingcommandant in bij de "Groote Staf van het Leger". Een voorlopige instructie van de Minister van Oorlog volgde op 29 april.
De Stellingcommandant had de rang van Generaal-Majoor en hield ook kantoor in Amsterdam. Tot 1894 had hij een staf van twee tot vijf officieren, in 1894 zeven en daarna acht tot tien officieren.
In 1901 kwam er een Oorlogsinstructie welke in 1909 vervangen werd. In 1909 kwam er ook een aparte Vredesinstructie.

In geval van oorlog stond een ieder binnen het Stellinggebied onder zijn commando. Hij werd dan voor alle aangelegenheden door een Raad van Verdediging geadviseerd - behalve over overgave gold de meerderheid van de Raad of de machtiging van de Opperbevelhebber.
De binnen de Stelling opgeslagen "verpleegmiddelen" vielen onder de Opperbevelhebber maar de uitvoering was in handen van de Stellingcommandant.

De Stellingcommandant stond direct onder de Minister van Oorlog en was tevens commandant van de Eerste Militaire Afdeling (1880-1922). De Eerste Militaire Afdeling omvatte grote delen van de provincies Noord en Zuid-Holland en het deel van de provincie Utrecht ten westen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

In vredestijd was er alleen een kleine staf en geen troepen. De oefeningen vonden zelden plaats met de troepen, m.n. het Veldleger, die na terugtrekking de feitelijke verdediging met de geboden middelen moesten uitvoeren.

Zie ook Stafkwartieren voor de aan de Stellingcommandant ondergeschikte sector- en groepscommandanten.

Omgeving:

De originele situatie rond alle drie de locaties is behouden: stedelijk landschap.

Eigenaar:

-

Gebruiker:

Plantage Franschelaan: Particulier?
Hemonystraat: Diversen
Prof. Tulpplein: Amstel Inter-Continental Amsterdam (Amstel Hotel)
Keizersgracht: Diversen

Gebruik:

Plantage Franschelaan: Kantoor en woning(en)
Hemonystraat: Woningen
Prof. Tulpplein: Hotel
Keizersgracht: Kantoorruimte

Monument status:

Plantage Franschelaan: Rijksmonument
Hemonystraat: Geen
Prof. Tulpplein: Rijksmonument
Keizersgracht: Rijksmonument