Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 169

Nieuwsbrief Website Stelling van Amsterdam, nummer 169
(6de jaargang, 5 oktober 2004)

Een nieuwsbrief over de website Stelling van Amsterdam (StvA); een onafhankelijk particulier initiatief zonder winst-oogmerk.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>

Deze nieuwsbrief is, met meer verwijzingen en illustraties, ook te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook informatie te vinden over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en het archief.

Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan geïnteresseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Voorwoord
• Politieke Delinquenten
• Het Geldkist Mysterie
• Knollendam
• Stellingmaand: De Cijfers
• Bezoekerscentrum (vervolg)
• Overig

Voorwoord

Ik verheugde me om eindelijk weer eens rustig een dag in een archief te zitten. Mobiele telefoon uit, tien minuten lunch om vooral veel dozen te openen en stukken te lezen. Zijn ze in het Nationaal Archief (Den Haag) met pneumatische hamers en boren aan het verbouwen!
Maar goed, toch een en ander gevonden waarover ik hieronder verslag doe. Bij toeval vond ik tekeningen uit 1800 van de posten tussen Monnickendam, Purmerend en Knollendam die in 1799 waren aangelegd vanwege de Engels-Russische landing bij Callantsoog. Er staan te weinig aanwijzingen over de exacte locaties maar ik hoop ooit een gebiedskaart met die posten te vinden. Evenals van Franse posten en batterijen.

Politieke Delinquenten

Nieuwsbrief 100 (29 juli 2003) was een thema-nummer over politieke delinquenten: de NSB-Kampen in de forten. Die nieuwsbrief en de pagina over de kampen zijn voor mij nog steeds een hoogtepunt en kregen goede kritieken.
Graag zou ik nog eens spreken met een oud-bewaker of oud-gedetineerde om achter informatie te komen die niet in de archiefstukken staan. Maar ik heb nog niemand getroffen.

In de stukken die ik in het Nationaal Archief doorbladerde kwamen diverse achternamen voor die niet algemeen zijn en dus in de telefoongids een behoorlijke mate van succes moeten kunnen opleveren. Maar de personen waar een leeftijd van bekend is, moeten nu de leeftijd van 100 jaar al zijn gepasseerd. Een van de achternamen trof ik via de telefoongids in de woonplaats van 1947 aan en met de juiste drie voorletters. Maar je pakt toch niet zo even de telefoon op...

Uit de stukken heb ik nog wel diverse aanvullende gegevens, zoals data, uurlonen, gebruiksvergoeding aan Domeinen en aantal gevangenen kunnen vinden. Die gegevens zijn inmiddels in de website verwerkt maar over hoeveel jeeps (a 2.000 gulden) en vrachtwagens men per kamp beschikte heb ik maar achterwege gelaten.
Voor een aantal kampen vond ik nu informatie waar de delinquenten te werk werden gesteld. Het was me al bekend dat ze op het vm. Sectorpark Ilpendam, Afd. Materieel (Het Schouw) slooponderdelen zoals pantserdeuren moesten sjouwen. Nu is me bekend dat delinquenten van het Kamp "Fort Zuidwijkermeer" bij de Dienst Wederopbouw en Staatsbosbeheer te werk werden gesteld voor tussen de 0,60 en 0,80 gulden per uur. Bij papierfabriek Van Gelder en Zonen waren veel delinquenten van Kamp "Fort Penningsveer" werkzaam.
Alle financiële stukken waaronder rekeningen van het Kamp "Fort Veldhuis" nageplozen maar daarin geen vermelding van de bouw van een keukengebouwtje. Dat moet dus door de Duitse bezetter zijn gebouwd.

Ondertussen ben ik bezig het boek 'In plaats van Bijltjesdag' van prof. Belinfante te lezen. Het heeft 632 pagina's en ik ben al halverwege. Later kom ik nog terug op de gevonden informatie, maar ik kan nu wel al zeggen dat je er niet vrolijk van wordt.

<https://www.stelling-amsterdam.nl/100-199/nieuwsbrief-100.htm>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/extra/kampen/>

Het Geldkist Mysterie

Hieronder volgt beknopt informatie uit een proces-verbaal dat de Rijkspolitie, groep Beemster, op 30 maart 1947 opstelde over een diefstal in het Kamp "Fort bij Spijkerboor". De Opperwachtmeester heeft de kampcommandant, de administrateur, hoofd Binnenbewaking, drie bewakers en drie gedetineerden ondervraagd.
Plaats delict was het kantoor van de administrateur dat in het dienstgebouw was gevestigd. Dit moet de loods zijn die rechts, voor de brug (nu toegangsdam) heeft gestaan. Namen van personen mag ik niet vermelden.

- Op donderdag 27 maart 1947 verlaat de kampcommandant het fort voor enkele dagen vakantie.
- Op zaterdag 29 maart om 14.30 verlaat de administrateur het fort voor een weekeindverlof. Het geldkistje met ruim 3.400 gulden (zo'n 5.000 uurlonen voor een gedetineerde) staat met de sleutel erin in het bureau. Dat bureau is met een onbenullig slot afgesloten en de sleutel ervan neemt hij mee.
- In het bureau bevinden zich ook loonzakjes die nog niet zijn uitbetaald met tussen de 5.000 en 6.000 gulden.
- De deur van de kamer blijft open en het raam kan van buitenaf geopend worden.
- De kampcommandant en de administrateur zijn de enigen die een sleutel van het bureau hebben.
- Het dienstgebouw is altijd open omdat bewakers er gebruik van het toilet moeten kunnen maken.
- Ongeveer zes gedetineerden komen geregeld in het dienstgebouw omdat zij daar werkzaamheden verrichten.
- Het hoofd Binnenbewaking is regelmatig in het gebouw geweest en slaapt boven de kamer van de administrateur. Hij heeft bij vertrek van de administrateur niet gezien of het geldkistje in het bureau stond en verder niets bijzonders opgemerkt.
- Op zondag 30 maart hebben drie gedetineerden met echtgenoot of andere bezoekende dame in het gebouw verbleven. Tijdens dat bezoek zat het hoofd Binnenbewaking in de kamer van de kampcommandant. De deur naar de kamer van de administrateur stond open.
- Een van die drie gedetineerden vroeg het hoofd Binnenbewaking of hij de sleutel van het bureau had om 20 gulden aan hem uit te betalen. De sleutel had hij niet en hij schoot het geld voor.
- In de nacht van 30 op 31 maart is er rond 1.15 en 1.25 uur consternatie bij de wacht omdat er twee maal gefluit werd gehoord. De wacht bij de slagboom hoorde het van de wacht bij de brug komen en de wacht bij de brug hoorde het van het dienstgebouw komen. Het hoofd Binnenbewaking wordt ervoor wakker gemaakt.
- Op maandag 31 maart, rond 9.45 keert de administrateur terug en bemerkt dat het geldkistje, zonder sporen van braak en met een intact bureauslot, is verdwenen. De loonzakjes liggen er nog. Signalement: "Gewoon model ijzeren geldkistje" van 20x10x10 cm.
- Op dezelfde dag is de kampcommandant rond 9.30 teruggekeerd. Na ontdekking van de verdwijning laat hij op het terrein zoeken naar het geldkistje. Hij oppert de mogelijkheid dat het lege geldkistje "in de fortgracht of in een water achter het dienstgebouw is geworpen".
- Er zijn naar schatting 20 bewakers in het gebouw geweest.
- Uit de boeken van de wacht blijkt dat 37 personen in die tijd het kamp hebben verlaten: bewakers en bezoekers van gedetineerden.

De kampcommandant meldt dat er soms tussen de 10.000 en 20.000 gulden in het bureau aanwezig is. "Gelden tot betere berging van deze geldsommen, door middel van een kluis of anderszins worden niet verstrekt."
De Opperwachtmeester der Rijkspolitie geeft aan dat het onderzoek wordt voortgezet en "zal bij gunstig resultaat alsnog proces-verbaal worden opgemaakt". In het dossier is geen tweede proces-verbaal aanwezig dus ik weet het antwoord ook niet op de vraag:

Wie is de dader?

Knollendam

Hans Baas en ondergetekende hadden wat klusjes te doen en zijn afgelopen maandag samen op stap geweest. Daarbij hebben we voornamelijk in de omgeving van Knollendam een paar locaties bezocht. Vermeldenswaardig zijn de volgende zaken:

Inderdaad is ook het Fort bij Krommeniedijk behoorlijk kaal gekapt. Vroeger kon je op de weg ernaast staan zonder dat je beton zag, nu kan je het al vanaf Fort aan den Ham zien liggen. Bij het hek is overigens een bijzonder fraai informatiebord te vinden dat tot lezen uitnodigt.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/krommeniedijk/>

In het Fort bij Marken-Binnen is men voor een deel aan het verbouwen. De poterne is een leuke ontvangstruimte geworden. En er komt een nieuwe receptie, geheel in origineel aandoend houtwerk. De hefkoepelgebouwen zij helemaal vrij gemaakt en daarbij is een en ander aan metaal gevonden. Waaronder een stuk pantser met volgens ons een deel van het schietgat.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/marken-binnen/>

Na een wandeling over een deel van de Militaire Weg dwars door den Polder Wormer, Jisp en Nek reden we langs het Noordhollands Kanaal. René lette op de weg en Hans viel een grenspaal op - hetgeen een psychische afwijking van hem aan het worden is. Midden op de dijk van het kanaal staat, in goede staat en met veel korstmos, grenspaal O 18. Ons is nog niet duidelijk of de paal op de originele plaats staat, ver weg van forten, nevenbatterijen en dergelijke. Mogelijk heeft het te maken met de bedekte weg onderlangs de dijk, misschien met de drijvende brug die voor dit deel van het kanaal voorbereidt was. Maar deze paal staat in ieder geval niet in het Provinciaal monumentregister.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/wormer/>

Op de terugweg reden we langs het restje Duitse anti-tankgracht bij Schiphol. Op de plek waar de Tobruk op de landkaarten staat aangegeven stuit de prikstok op veel harde materialen. De tobruk moet er dus nog zitten, maar ik welke staat?

Stellingmaand: De cijfers

Zoals al jaren gebruikelijk is, was het gedurende de maand september drukker op de website dan in de andere maanden. De belangstelling voor verdedigingswerken was al vroeg dit jaar gewekt door het thema van Open Monumentendag. Het is dan ook opvallend dat september met 4.888 bezoeken (163/dag) lang niet zo veel drukker was dan voorgaande maanden (3.400-4.210). Vorig jaar werden er in dezelfde maand 10.148 bezoeken gebracht (338/dag). De bezoeken duurden nu wel langer en er werden meer pagina's bezocht voor in totaal 3,8 gigabyte!!!

De vijf drukst bezochte pagina's over forten waren die van Fort bij Spijkerboor (278), Fort bij IJmuiden (191), Fort aan het Pampus (176), Fort bij Vijfhuizen (141) en Fort bij Abcoude (134). Hieronder zal blijken dat dit niet overeenkomt met de werkelijke bezoeken aan de forten.
Een pagina op de website van de gemeente Amsterdam was de grootste doorgever van bezoekers (101). Terwijl 1.173 bezoekers via een zoekmachine kwamen alwaar 25% op 'Stelling van Amsterdam' had gezocht. 80% kwam via een ingetypt adres, een bookmark of verwijzingen zoals uit e-mail.

Dan op basis van openbare informatie over de Stellingmaand website. De maand augustus was met 2.170 bezoeken gelijk aan vorig jaar. September trok echter maar 3.200 bezoeken tegenover 4.200 vorig jaar. Op 12 september was de hoogste piek met 320 bezoeken. De piek van elk van de twee volgende weken halveerde steeds.
Op de website van hoofdsponsor ANWB heb ik alleen een berichtje met een te downloaden folder gezien maar zonder doorverwijzing. Bij de andere hoofdsponsor, provincie Noord-Holland, verscheen pas op 9 september een bericht over Fort bij Uitermeer met een verwijzing naar een geheel verkeerde website. Dat verklaard het kleiner aantal bezoekers...
<http://www.stellingmaand.nl/>

Maar het ging natuurlijk om echte mensen die echte forten bezochten. Volgens tellingen van de organisatoren zijn in totaal 25.550 bezoeken aan de forten gebracht en dat is maar liefst 25% meer dan vorig jaar met al dat zonnige weer. Door de 5.800 bezoeken aan Fort aan de Drecht was de eerste zaterdag net zo druk als de tweede (Open Monumentendag) met ieder 6.500 bezoeken. Maar het gehele tweede weekeind was met 13.500 bezoeken de drukste van de vier weekeinden.
Fort aan de Drecht was met 6.450 het drukst bezocht, en Fort bij Spijkerboor met 1.920 bezoeken op de tweede plaats. Fort bij Uithoorn staat met 1.850 op de derde plaats.
Hieronder volgt de complete lijst van bezoekcijfers voor alle deelnemende forten zoals aangeleverd door Stichting Stelling van Amsterdam (alleen in de nieuwsbrief op de website).

Bezoekerscentrum (B-watch)

Voorlopig in elke nieuwsbrief een stukje over het bezoekerscentrum. Ook als er niets te melden is...

Je kan het hele voorstel lezen of downloaden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/diversen/bezoekerscentrum/>

Overig

- Stichting Pampus heeft het seizoen afgesloten, de ontvangstruimte De Scheepskameel wordt binnenkort gesloopt. De laatste groep die in de Scheepskameel bleef eten was de duikclub van mijn vader. <http://www.pampus.nl/>

- Volgens de lokale pers zijn er in de sluis van het Fort bij Kudelstaart bijna 2.000 stuks explosieven gevonden: van kogels, tientallen kilo's kruit tot 60 zware brisantgranaten. Merendeel van Tsjechische makelij. Kort geleden is er een 29 cm lange granaat bij graafwerkzaamheden op het fort zelf gevonden.