Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 196

Nieuwsbrief Website Stelling van Amsterdam, nummer 196
(7de jaargang, 7 april 2005)

Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>

Deze nieuwsbrief is, met meer verwijzingen en illustraties, ook te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook informatie te vinden over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en het archief.

Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan geïnteresseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Voorwoord
• Bezoek aan Paulus-bunker (H) - Amstelveen
• Raketten voor Amsterdam - regio
• Geen gemaal - Haarlemmermeer
• Vervoer naar de schietdoelen bij Schoorl - Bergen
• Bezoekerscentrum (vervolg)
• Overig

Voorwoord

Er zijn een paar heugelijke jubilea virtueel te vieren. Want eind maart werd het 200.000ste bezoek aan de Stelling website gebracht (sinds 3 januari 1999). En op 5 april jl. werd een medewerker van de gemeente Haarlemmermeer de 300ste abonnee van deze nieuwsbrief. Dit jaar dus al 51 meer abonnees. En binnenkort de 200ste nieuwsbrief!

Er kunnen nog vele abonnees bij dus als je wat meer promotie wilt maken, ga gerust je gang. Zelf heb ik een iets aggressievere houding aangenomen door mensen, die me over de Stelling e-mailen, te abonneren. Als het abonnement ze niet bevalt, kunnen ze zichzelf immers weer met 100% zekerheid afmelden. De meeste blijven. Welkom aan alle nieuwe abonnees!

Vanaf heden staat in de inhoudsopgave aangegeven over welke gemeente het artikel gaat. Andere wensen? Reacties? Artikel bijdragen? Altijd welkom!

Bezoek aan Paulus-bunker (H)

In samenwerking met Sociëteit De Bunker maakt Stichting Mega een bezoek aan de 'Paulus-bunker' te Amstelveen (zie Nieuwsbrief 187) mogelijk.
Het is weliswaar een kleine Duitse bunker maar het is dan mogelijk om ook de binnenzijde te bekijken. En omdat er een sociëteit (vereniging die gezelligheid tot doel heeft) in is gevestigd, staat er onder andere een bar waar we elkaar ook eens in het echt kunnen spreken.
Tevens is er gelegenheid om met een wandeling in de omgeving mee te gaan om een idee te krijgen van het gebied met voor de Luftwaffe geconfisqueerde woningen voor officieren. Daarbij wordt aangegeven waar de grote divisie bunkers hebben gestaan en welke woning is gebombardeerd.
<http://www.socdebunker.com/>
<http://www.stichting-mega.nl/>

De bunker is op zondag 10 april open van 14.00 tot 16.00 uur. Het is te vinden in het plantsoen bij de Pauluskerk (Wolfert van Borsselenweg 116, 1181 PJ Amstelveen). Daar ligt het in de bossages tegen de dijk van de Bella Donna Laan aan (zie foto).
Aanmelden is gewenst zodat we een idee hebben hoeveel mensen er komen. Je kan je aanmelden via deze webpagina:
<http://www.stichting-mega.nl/aanmelding.html>

Een PDF-document van 47 pagina's over Amstelveen in de Tweede Wereldoorlog, geschreven door Stefan Toth van AmstelveenWeb, kan vanaf heden via dezelfde pagina gedownload worden. Hierin ook aandacht voor de Paulus-bunker en andere inmiddels gesloopte bunkers.

Raketten voor Amsterdam

Onlangs kreeg ik een e-mail van Ron Erhardt, die gedurende vele jaren voor de Luchtmacht heeft gewerkt op enkele Nike-sites en daarna bij de NATO bij geleide wapens betrokken is geweest. Bij de NATO was hij "Staff Officer Policy" voor Geleide Wapens in de staf van Allied Air Forces Central Europe (AAFCE) in Ramstein (Duitsland)
De e-mail begon met: "Nog een klein stukje meer recente geschiedschrijving over de Geleide Wapens. Het gaat om plannen die in Nederland nooit tot uitvoering zijn gekomen - maar het is aardig om er eens iets over te schrijven, omdat het geheel vrij onbekend was, en nog steeds is."
Waarna een verhaal volgde over plannen om ook luchtafweerraketten in de vorm van geleide wapens rond Amsterdam en Rotterdam te plaatsen. Natuurlijk, er zijn meer niet-uitgevoerde plannen geweest dan wel-uitgevoerde plannen. Wat dit opvallend maakt is dat het de laatste verdedigingslinie specifiek voor Amsterdam zou zijn geweest.

Ron gaf nog andere bronnen en van de Sectie Luchtmachthistorie kreeg ik het schitterende boek 'Blazing Skies' over de Groepen Geleide Wapens kosteloos toegezonden.
Aanvankelijk leek het plan een vreemd perceel met wegen in de Haarlemmermeer te kunnen verklaren maar dat is helaas ontzenuwd. Of er werkelijk locaties zijn verkend en mogelijk voorbereid is nog niet duidelijk. Rapporten die dit zouden kunnen bevestigen liggen in een Defensie-archief dat momenteel niet raadpleegbaar is.

Over de plannen voor geleide wapens rond Amsterdam is vanaf heden een nieuwe pagina Geleide Wapens Amsterdam beschikbaar:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/raketten/>

Op Forten Info zijn twee reisverslagen over expedities Nike en Hawk sites en kazernes in Duitsland te vinden:
<http://www.forten.info/reisverslagen/nike2004/>
<http://www.forten.info/reisverslagen/nhp2005/>

Geen gemaal

In Nieuwsbrief 193 schreef ik over 'Mysterieus beton in Geniedijk'. En ik geef grif toe dat de hypothese van een gemaal aardig was maar er falikant naast zat. Als verzachtende omstandigheid moet ik zeggen dat een zwembad in de Geniedijk, op militaire grond en water, wel onwaarschijnlijk is. Zeker voor iemand die alleen overdekte sportfondsenbaden kent.

Want al snel na de bewuste nieuwsbrief kreeg ik van drie kanten informatie dat het ging om de restanten van een zwembad. Het werd op 3 juni 1932 geopend en in 1972 gesloten. Aanvankelijk werd het Bad- en Zweminrichting "Hoofddorp" genoemd, maar later het '(Dr.) Nanningabad' genoemd naar een huisartsenfamilie.

Van het Nanningabad zond Jan Wies (neef van de hier bekende Co Wies†) een beschrijving en een tweetal foto's van het bad uit 1964-1970, toen het nog in gebruik was. Op een foto is zelfs in de verte de luchtwachttoren op het Fort bij Hoofddorp te zien.
De nog aanwezige delen zijn de twee ondiepe baden. Over het Achterkanaal waren nog twee houten steigers en die sloten het diepe bad af.
Aanvankelijk moesten de zwemmers vanaf de Hoofdvaart, langs het Fort bij Hoofddorp, een paadje aan de zuidzijde van de Geniedijk volgen. Vandaar de trap om over de dijk te komen. Later, toen de woningbouw dichterbij kwam, was er een toegang over een bruggetje vanaf de Ter Veenlaan.

Al ver voor 1932 is er sprake van een zwembad in de omgeving maar de locatie is niet bekend. Het is dus mogelijk dat het Nanningabad een militaire oorsprong heeft. Want de Meerbode schreef op 2 juni 1917:
"Met deze warme dagen maken velen weer gebruik van de Genievaart bij Hoofddorp om een verfrisschend bad te nemen. De Genie heeft daar een klein gebouwtje gezet ten behoeve van de soldaten van 't fort. Het is te hopen dat deze gelegenheid wordt uitgebreid, en over een groote oppervlakte wat zand op den bodem van 't kanaal wordt gebracht en ook den burgers wordt toegestaan van een en ander gebruik te maken."

Hartelijk dank aan Dennis Burger, Stichting Meerhistorie (Ed Destree en Henri Stroet) en Jan Wies voor hun medewerking! Wederom een voorbeeld dat we, mits geprikkeld en samenwerkend, samen alles weten.

Vervoer naar de schietdoelen bij Schoorl

(door Rob Boer; samenvatting van een artikel dat in maart 2005 is gepubliceerd in het blad van de Cultuurhistorische Vereniging Scoronlo te Schoorl)

Dit artikel vormt de afsluiting van twee eerdere artikelen in 1999 en 2004 (zie ook Nieuwsbrief 122) waarin uitgebreid ingegaan werd op de militaire schietproeven die in de Schoorlse duinen aan het einde van de 19de-eeuw gedaan zijn vanwege de Stelling van Amsterdam. In dit artikel meer aandacht voor het vervoer van Bergen en vanuit het noorden naar de locatie van de schietdoelen.

Het spoor

In 1890 werd een smalspoorbaan van 60 cm breedte aangelegd tussen Bergen en Schoorl. Deze lijn van 8 kilometer lengte werd gebruikt om munitie van de plaats van de opslag en militairen vanaf het tentenkamp in Bergen te vervoeren naar de werkplek.
Het spoor begon ongeveer bij de Franschman liep vandaar langs een bestaand schelpenpad naar het tentenkamp om vervolgens naar het westen, vanaf de huidige Elzenlaan (in het toen nog niet bestaande Bergen aan Zee), naar het noorden af te buigen naar het schietterrein. Het met graszoden bekleden van de spoorbaan en het beplanten van de taluds waarop de lijn werd aangelegd, was hard nodig want al in het jaar voor de schietproeven was het door verstuiving al deels verzakt.

De geschiedenis van de locomotief Schoorl

De stoomlocomotief Schoorl is door locomotievenfabriek Decauville (bij Parijs) gebouwd. De “Schoorl” werd 26 juli 1891 geleverd aan de opdrachtgever, het ministerie van Oorlog, met het doel in Schoorl ingezet te worden. Na afloop van de klus in Schoorl werd de locomotief in Utrecht in opslag genomen. Tussen 1893 en 1896 kwam hij ter beschikking van het Korps der Genie. Hij reed in 1905, volgens de opdruk van een ansichtkaart, van Huis ter Heide (bij Soesterberg) naar het militaire kamp Zeist. In 1913 leek het afgelopen te zijn met de locomotief. Alleen de ketel werd nog gebruikt voor verwarmings-doeleinden. Het jaar daarop, de eerste wereldoorlog was net uitgebroken, mocht hij weer meedoen. In het jaar dat die oorlog eindigde viel definitief het doek voor deze locomotief.

Andere vervoersmiddelen en wegen

Om het verhaal compleet te maken nu nog wat gegevens over het vervoer vanuit het noorden. Van hieruit werden de bouwmaterialen aangevoerd naar de plaats waar de schietdoelen gebouwd moesten worden. Om een indruk te geven: 3000 m3 rivierzand, grind en stukken steen om in het betonmengsel te stoppen. Verder nog 250 m3 kalk en tras, 100.000 waalstenen, 500 scheepston basalt en stortsteen en 5000 vaten van 180 kg elk gevuld met Portlandcement. Daarbij kwamen dan nog de spoorstaven, ijzeren platen en blokken met een geschat gewicht van 100 ton.
De portland, bestanddeel van de betonnen bouwwerken, werd per rijnaak uit Duitsland via het Noord-Hollands kanaal aangevoerd. Vervolgens ging deze via de Hondsbossche Vaart naar de loswal aan de Leihoek (in de Zijpe).

Voor het onderkomen van de benodigde trekkracht bouwde aannemer Oldenburg uit Bergen een stal op een plek waar voldoende zoet water (de bermsloot aan de dijk) aanwezig was. In de stal was plaats voor 30 paarden. Het vervoer met karren ging vanaf de zuidpunt van de Hondsbossche over het strand naar de bouwplaats. De voertuigen en het materiaal stonden opgeslagen in twee loodsen.

In augustus 1890 was de klus geklaard en de aannemer vroeg en mocht de paardenstal gebruiken om zijn vele voertuigen op te slaan omdat hij er elders geen plaats voor had. De stal werd in april 1894 gesloopt. Van alle activiteiten die rond de schietproeven in de duinen plaatsvonden waren op dat moment alleen nog de betonnen residuen van de schietdoelen als stille getuigen overgebleven tot ook deze eind 1894 opgeblazen en grotendeels verwijderd werden.

<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/schoorl/>

Bezoekerscentrum

Tot januari 2006 in elke nieuwsbrief een stukje over het bezoekerscentrum. Ook als er weer niets te melden is...

Op de website van Stichting Pampus staat de volgende tekst:
"Het nieuwe ontvangstgebouw wordt ingericht als bezoekerscentrum van de stelling van Amsterdam."
Zit het 'm in het missende lidwoord? 'het bezoekerscentrum' of 'een bezoekerscentrum'?

Je kan het hele voorstel lezen of downloaden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/diversen/bezoekerscentrum/>

Overig

- IJmuider Courant meldt 'Geen malversaties in boeken Forteiland': <http://www.hdc-i.nl/a.php?/Pagina/0,7101,11-1-6520--2526860-1488--,00> (CS)

- Een getuige meldt dat het Geniespoor naar het Fort aan de Nekkerweg rond 1934 is afgebroken. Het was dus niet alleen voor de bouw aangelegd. <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/nekkerweg/>

Met nieuwsberichten gesignaleerd door Co Stronck (CS).