Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 417

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
15de jaargang, nummer 417, 27 november 2013

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Dienstberichten
• Boerderij "Vechthoeve"
• Peuter Hioolen en zijn vader
• Nieuwe stormdeuren in het Fort bij Edam
• De pluim: Henk Tol
• Veldtocht in augustus
• Boek 'Defending Neutrality'

Inleiding

Beste lezer,

Deze keer een 'overlijdens-bericht' over kringenwetgebouwen bij Muiden. Ook het bijzondere verhaal over de peuter Willem Hioolen en zijn vader heeft met de Vesting Muiden te maken.
Op Fort bij Edam is men trots op de nieuwe stormdeuren die onlangs zijn gemonteerd en waarover het derde artikel gaat. Ook weer een pluim voor een betrokken vrijwilliger en ook weer eens een verslag van een veldtocht langs de forten. En tenslotte een summiere beschouwing over het bijzonder goede boek 'Defending Neutrality'.

Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2013/nieuwsbrief-417/
Overig kort nieuws op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/
Reageren kan door het contact-formulier te gebruiken. Openbaar reageren met een artikel is ook mogelijk.

De volgende nieuwsbrief, met als thema 'Vijftien jaar onderzoek - samenvatting ontdekkingen 3', zal waarschijnlijk op 18 december verschijnen.

Veel leesplezier!
René Ros

Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.

Dienstberichten

Ruim een maand in de verloren uurtjes gewerkt aan het in een database samenbrengen van alle digitale informatie die sinds 2005 is ontvangen. Alle circa 1000 bestanden (13,3 Gb) konden met een beschrijving geïmporteerd worden. Maar het goed opbergen en de beschrijvingen aanvullen kostte veel tijd.
Nog niet opgenomen zijn papieren kopieën van artikelen/archiefstukken, historische foto's en digitale documenten die voor 2005 zijn verworven.
Catalogus

Mocht u een geschreven tekst van de provincie Noord-Holland tegenkomen zoals deze:
"De digitale kaart is gemaakt door de provincie en er is onder andere gebruik gemaakt van informatie van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed en het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam."
Wij zijn niet gevraagd informatie te leveren (het tegenovergestelde zelfs) en hebben er NIET aan mee gewerkt. Als er informatie van ons is gebruikt, dan is dat zonder overleg en zonder toestemming gebeurd.
Onze historische kaart

Op 13 november jl. passeerde de website de grens van 900.000 bezoeken sinds haar lancering in januari 1999. De vorige mijlpaal van 800.000 bezoeken was in januari van dit jaar...

Op 3 januari 2014 zal een thema-nieuwsbrief verschijnen met artikelen over het 15-jarig bestaan van deze website. Er zijn personen gevraagd om een bijdrage te leveren en een aantal heeft dat inmiddels toegezegd en maar liefst vier personen hebben dat al gedaan. Bent u niet gevraagd maar zou u wel een artikel willen bijdragen? Neem dan gerust contact op.

Boerderij "Vechthoeve"

Foto's: John van der Jagt.

Boerderij Vechthoeve
Kringenwet-gebouwen
Vesting Muiden

Peuter Hioolen en zijn vader

Met dank aan: Henk Hioolen, Guus Kroon (Historisch Archief Muiden).

Als u een bezoek brengt aan de mooie Vesting Muiden, wandel dan eens naar de Bomvrije Kazerne. En bekijk dan de herdenkingssteen linksonder van de hoofdtoegang. Dan vraagt u zich vast af wie het 4-jarig jongetje was die die 'eerste steen'* heeft gelegd en wat er van hem geworden is.
Over deze jongen is al een aantal jaren een korte biografie op de website te vinden. Alle personen met een biografie worden genoemd met hun relevante functie of hoogste rang zodat hij te boek staat als 'Peuter Hioolen'.

Onlangs ontving ik een e-mail van Henk Hioolen, de genealoog van de familie maar bovenal directe afstammeling en naamgenoot van 'Peuter Hioolen'. Hij kon veel informatie over deze Willem Hendrik Hioolen verschaffen. En vooral waarom hij die eerste steen mocht leggen; zijn vader werkte namelijk bij de Genie ten tijde van de bouw van de kazerne.
Uit collegiaal overleg met Muidense historicus Guus Kroon bleek dat er ook een 'eerste steen' in het Muizenfort is te vinden. Deze steen blijkt door de oudere broer te zijn gelegd.

Het zal u niet verbazen dat zowel vader als zoon nu een eigen, uitgebreidere biografie op de website hebben gekregen. Met fraaie foto's uit het familiearchief Hioolen waardoor ze weer een gezicht krijgen en een beetje uit hun graf zijn opgestaan.
Bovendien weer een mooi voorbeeld van het online plaatsen van het beetje bekende informatie en op den duur daar aanvullingen op ontvangen.

* Is het u al eens opgevallen dat de 'eerste stenen' meestal op andere stenen liggen en dus helemaal niet de eerste steen kúnnen zijn?

Eerstaanwezend Ingenieur Hioolen
Peuter Hioolen
Vesting Muiden
Historisch Archief Muiden

Nieuwe stormdeuren in het Fort bij Edam

Tekst en foto's: Theo van Baar (vrijwilliger Stichting Fort bij Edam).

Op woensdag 16 oktober jl. zijn op het Fort bij Edam replica’s van de originele stalen stormdeuren die toegang geven tot de beide terrepleinen geplaatst.
De oorspronkelijke deuren zijn tijdens of na de Tweede Wereldoorlog uit de scharnieren gelicht en afgevoerd. De deuropeningen werden dichtgemetseld.

In de periode dat het fort dienst deed als opslagplaats van munitie en wapens ontstond hierdoor een beveiligde situatie, totdat fort in bezit kwam van Staatsbosbeheer en het daarna ook opengesteld werd voor bezoekers.
De gemetselde muren werden gedeeltelijk weggebroken en er werd een nooddeur geplaatst om de terrepleinen te kunnen bereiken.
Niet echt fraai en het was voor de beheerder, de Stichting Fort bij Edam een lang gekoesterde wens om de toegangen in ere te herstellen.

Dit voorjaar heeft Staatsbosbeheer besloten deze wens in vervulling te doen gaan. Aan het staalbedrijf Theo van der Linden uit Purmerend werd opdracht gegeven om nieuwe stalen stormdeuren te vervaardigen en te plaatsen.
Omdat er geen tekeningen van de originele deuren waren, werden de grote deuren aan de keelzijde als voorbeeld genomen, als het gaat om de plaatsing van het slot, de schietgaten, de scharnieren en de grendels.
De deuren werden nauwkeurig ingemeten, met een houten mal werd de ronding aan de bovenzijde overgenomen. De bovenste en middelste scharnierpennen waren nog aanwezig, de onderste waren afgebroken en moesten er opnieuw op gelast worden.

Nadat ze op een bedrijf in Monnickendam waren gecoat en gespoten in de goede kleuren, werden ze dus op 16 oktober afgeleverd op het fort en met hun 360 kg. per stuk in de scharnieren gehesen.
Heel spannend natuurlijk om te zien of alles paste. Dat bleek het geval: het zat als een maatkostuum. Een knap staaltje staalbouw.
Het Fort bij Edam is hiermee weer een stukje fraaier geworden.

Stichting Fort bij Edam
Fort bij Edam

De pluim: Henk Tol

Soms denk je iemand al jaren te kennen en kom je tot het inzicht dat je iemand helemaal niet zo goed kent. De afgelopen jaren merkte ik dat vooral negatief, 'vrienden' die je laten vallen als dat voor hen makkelijker is. Het omgekeerde is vele malen leuker.

Zo begon 1998 Henk Tol uit IJmuiden met Fort bij IJmuiden en ik met de Stelling, ieder op zijn eigen eilandje. Ik leerde Henk als gemotiveerde gids van het fort kennen die samen met coördinator Marc van Leeuwen, beheerder Leen de Jager en vele vrijwilligers een groep gidsen vormen met een goede en geoliede rondleiding.
Samen met Henk Haver was hij bovendien schrijver van meerdere mooie boekjes over het forteiland, meestal op historisch materiaal gebaseerd en een enkele keer geromantiseerd. Zijn tekenkunst was daarbij van groot nut om technische onderwerpen inzichtelijk te maken.
Eerlijk gezegd mag hij van mij wel wat meer van het spreekwoordelijke eilandje afkomen. Zo hoop ik dat hij nog eens een artikel bijdraagt over het onderzoek naar Krupp en het bezoek aan Magdeburg omdat dat voor de gehele Stelling relevant is.

We troffen elkaar gedurende al die jaren met enige regelmaat en omdat we steeds meer respect voor elkaars werk kregen werd dat steeds gezelliger. Onlangs hebben we samen zijn tentoonstelling over het forteiland in het Havenmuseum te IJmuiden bezocht. En eens de tijd genomen om goed bij te praten hetgeen natuurlijk veel eerder had moeten gebeuren. Voor mij is het helaas onbegonnen werk om elk jaar met de historicus van elk fort bij te praten.
Ik hoop in ieder geval Henk nog vele jaren te mogen ontmoeten.

Vrienden van Forteiland IJmuiden
Fort bij IJmuiden

(Ken jij een persoon of organisatie die je een pluim wilt geven of in de schandpaal zetten? Laat van je horen!)

Veldtocht in augustus

Met dank aan: Lieke & Bart Creemer, Martin Hilgers, Alex Wijsman en Politie Noord-Holland Kennemerland(?).

Toen het nog lekker warm weer was en Sinterklaas nog heel ver weg leek (28 augustus) heeft uw ondernemende onderzoeker samen met Alexander Senger een autotocht in de sectoren Zaandam en Ilpendam van de Stelling gemaakt.
Nu pas kom ik er aan toe om de foto's te archiveren en concludeer dat er toch wel een paar interessante dingen zijn te delen met het lezerspubliek.

Net als voorgaande jaren even kijken of het hek van de voormalige buskruithaven, aan het Noordzeekanaal, open is. Deze keer bleek dat eindelijk het geval en na een kennismaking met de beheerder mochten we rondkijken en fotograferen. De buskruithaven lag ver van de bewoonde wereld en werd gebruikt om kruit en munitie tussen zee- en binnenvaartschepen over te slaan. De haven is net zo vaak verplaatst als dat het kanaal is verbreed en de laatste locatie is in de afgedamde mond van Zijkanaal B. Een dienstgebouw is er nog evenals de ronde, zwart-wit-geblokte bouwsels in het kanaal om zeeschepen aan af te meren. Politiehonden en meeuwen zijn de huidige gebruikers van het terrein en de steiger.

Daarna een fotostop bij de houten woning Amsterdamseweg 32 die in de verboden kringen van het Fort Zuidwijkermeer (aan de andere kant van het kanaal) ligt. Vorig jaar heeft Martin Hilgers die woning 'ontdekt' en bleek dat het in 1927 is verplaatst vanwege een kanaalverbreding. De bewoner wilde wel even weten waarom we foto's aan het maken waren. Je kan overigens in het houten tuinhuis Woodsite Lodge logeren.
Via pontje Buitenhuizen over de Assendelver Zeedijk en de St. Aagtendijk om de kruitmagazijnen en forten even te inspecteren. Ter hoogte van Heemskerk met verbazing gekeken naar de aarden hellingbaan voor de nieuwe fietsbrug over snelweg A9, op 120 meter van de hoofdverdedigingslijn.

In het buurtschap Groot Dorregeest, langs diezelfde snelweg, bekeken we twee 'nieuwe' grenspalen. Grenspalenzoeker Alex Wijsman zag ze dit jaar toevallig tijdens een fietstocht. Ze zijn na april 2009 (toen zag Google Streetview ze nog niet) langs een oprit van een erf geplaatst. Deze grenspalen O4 en O5 moeten afkomstig zijn van het Fort benoorden Uitgeest dat een paar honderd meter zuidwestelijk lag.

We zijn alle forten langsgereden (geen bijzonderheden) en Fort bij Edam konden we ook bezoeken.
Er was bovendien een afspraak om het interieur van de fortwachterswoning van het Fort benoorden Purmerend te bekijken. Moderne inrichting uiteraard maar de geel-bruin-zwarte vloertegels, de houten deuren, de afgevlakte muurhoeken en de schoorsteenkanalen gaven het toch een heel authentieke sfeer. Dat komt overeen met een aantal andere stenen woningen, zoals de eerste woning van Fort bij Vijfhuizen, maar altijd erg leuk om te zien.

Kortom, het was weer een ouderwets leuke en gezellige veldtocht!

Sector Zaandam
Sector Ilpendam
Buskruithaven Buitenhuizen
Kringenwetwoning Amsterdamseweg 32
Fort benoorden Uitgeest
Fort bij Edam
Fort benoorden Purmerend
Woodsite Lodge bij woning Amsterdamseweg 32

Boek 'Defending Neutrality'

Foto's: Maaike Ros en René Ros.

De kleine neutrale landen van Europa zijn tot nu toe slechts beperkt aan bod gekomen in de geschiedschrijving van de Eerste Wereldoorlog.
Als klein land in de directe nabijheid van het Westelijke Front was het niet zeker dat haar neutraliteit zou worden gerespecteerd. Hoe bereidde ons land zich militair voor op de realiteit van de moderne, totale oorlog? Was moderne, technologische oorlogsvoering wel mogelijk voor kleine landen?

Het boek 'Defending Neutrality' analyseert daarvoor in 336 pagina's de technologische ontwikkelingen, inlichtingen en de ideeën over de moderne oorlogsvoering in Nederland voor, tijdens en na de Eerste Wereldoorlog. De auteur is dr. Wim Klinkert, universitair hoofddocent Nederlandse Defensie Academie en hoogleraar Militaire Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam.
Het boek is in het engels geschreven en gericht op een internationaal publiek om - op de vooravond van de 100-jaar herdenkingen - de Nederlandse neutraliteit onder de aandacht te brengen.

Het eerste hoofdstuk over het Nederlandse leger gaat uiteraard over de legersamenstelling en dienstplicht. Maar ook over de opinies van buitenlandse militaire attachés en de plannen waarin Nederland wel of net niet gewelddadig betrokken zou worden en daarmee de redenen om onze neutraliteit te respecteren.
Bovendien bevat dit hoofdstuk (p. 58-59) de helderste uitleg over de redenen en aanvang van de Eerste Wereldoorlog die ik ooit heb gelezen.

De hoofdstukken “It is an engineers’ war” en “A vital interest of the first order” gaan over het bijbenen van de technische ontwikkelingen op en boven de slagvelden en daarmee de neutraliteit geloofwaardig houden. Bijvoorbeeld op het gebied van explosieven (TNT) en gifgas waarbij de fabrieken in Muiden en Ouderkerk cruciaal worden genoemd. Ook de zwavelzuurfabriek van Ketjen in Uithoorn komt aan bod maar vooral fabrieken rond Rotterdam.

Het hoofdstuk "GSIII, Guardian of the state" had voor mij de meeste nieuwe informatie, over de spionage in, voor en tegen Nederland. Vanwege de scheepsbewegingen hadden de havensteden, en vooral Rotterdam door de passagiersdienst op Engeland, de grootste activiteiten op dit gebied.
"De neutraliteit had baat bij de uitwisseling van gevoelige informatie om onjuiste inschattingen te voorkomen, en, omdat zowel Engeland als Duitsland profiteerden van de Nederlandse neutraliteit, was dit een werkbaar systeem." (p.227)

Tenslotte gaat “The destructive power of the present-day weapons” over de naoorlogse conclusies en discussie die zich hier helaas moet beperken tot 'gebroken geweertje' en 'bezuinigingen'.

Voor de meeste mensen is dit geen gemakkelijk boek maar het is een aanrader als je één goed onderbouwd verhaal wilt lezen over de Nederlandse neutraliteit en daarmee de (inter)nationale rol van de Stelling van Amsterdam.

Nog een paar interessante weetfeitjes uit het boek:

• Het mogelijk overbrengen van de regering naar Amsterdam en de permanente verplegingscommissie in Amsterdam waren een van de weinige civiele oorlogsvoorbereidingen vóór 1914,
• Er werd een 'tweede mobilisatie' gepland met extra oproep van mannen, grootschalige evacuaties van burgers, inzet van vrouwen in mannenfuncties en burgerdienstplicht,
• Vanaf 29 maart 1916 gold een verhoogde staat van paraatheid vanwege een mogelijk Britse inval in Zeeland. Na een paar dagen was duidelijk dat dit een door Duitsland verspreid gerucht was maar vanwege de geloofwaardigheid werd de hoge paraatheid tot 12 mei 1916 gehandhaafd,
• Nederland was de enige neutrale staat die gedurende de gehele periode 1914-1919 zijn leger had gemobiliseerd,
• In 1919 legde België een claim op Zeeuws-Vlaanderen en Zuid-Limburg om haar verdediging te verbeteren. Najaar 1919 waren er zelfs geruchten over een aanval door Belgische vrijwilligers op Maastricht. Deze claim was de reden voor Nederland om troepen tot in 1919 gemobiliseerd te houden*.

* Soldaten die op de Stelling-website een biografie hebben en pas in 1919 werden gedemobiliseerd, mogelijk vanwege de Belgische claim, zijn: Kanonnier Gaveel, Groepscommandant de Grave, Sergeant Muller, Fortcommandant Van Vliet, Soldaat Ros en Kanonnier Tilburgs.

Defending Neutrality The Netherlands prepares for War, 1900-1925 (boek ook te leen bij ons)
Eerste Wereldoorlog