|
InleidingBeste lezer, De laatste nieuwsbrief voor de zomervakantie is weer een mooie zomereditie geworden. Over een te bezoeken tentoonstelling op Fort bij Spijkerboor. Een verslag van een veldtocht dat je mogelijk ideeën geeft voor een eigen wandeling ergens in de Stelling. Maar ook een artikel over archiefonderzoek naar twee schilderende infanteristen en de twee biografieën die eruit voortkwamen. Vervolgens een gast-auteur over een militair in Weesp gedurende de mobilisatie van 1939. En tenslotte een rijk geïllustreerd artikel over opmerkelijke foto's uit 1914-1919 van Edam en de watersnood aldaar. Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2021/nieuwsbrief-503/ Veel leesplezier! Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.
|
Dienstberichten
- Op 28 mei jl. is Aad Möntemann overleden. We zullen hem herinneren als een aangename, rustige en geïnteresseerde man die we regelmatig bij activiteiten troffen. Maar die ook het Documentatiecentrum en het Kenniscentrum Waterlinies geholpen heeft bij projecten. Dat ook hij in vrede moge rusten. Zijn geschreven herinneringen aan zijn diensttijd bij de Luchtmacht laat hij ons na. - Op 26 juni jl. heeft het Werkverband Stay Behind met een lunch in De Rijp René Ros bedankt voor het werk aan de publicatie 'Beste Nederlanders' met de herinneringen van rechter Jansen op de Haar alias hoofd Sabotage 'Pelt' van de geheime Stay Behind organisatie Operaties/O-Dienst. Voorafgaand bezochten we het Fort bij Spijkerboor dat daar ook een rol in heeft gespeeld. Leuk om elkaar op deze manier weer eens te kunnen spreken en erg leuk als blijk van waardering. Dank! - Ga je deze zomer op vakantie of pak je thuis wat rust? Heb je dan eindelijk tijd om wat te lezen? Lees dan de Mobilisatie Herinneringen van Luitenant Rang. Van wat we horen lezen de meeste mensen de 100 pagina's in één adem uit... - De voertuigloods voor munitieauto's uit 1937 en een kantoorgebouw op het Sectorpark Halfweg, afd. Materieel zijn begin deze maand gesloopt. Het vormde het militair hergebruik van een Stelling-locatie. Er komt een woonwijkje maar of er nog ergens een verwijzing naar de historie van het terrein zal zijn? Het is na de oorlog ook een NSB-kamp geweest.
|
Inundatiewerken in drie dimensiesTekst en foto: René Ros (Kenniscentrum Waterlinies).
De expositie is onderdeel van het themajaar 'Ode aan de Hollandse Waterlinies'. De Hollandse Waterlinies zijn de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam samen. Tijdens dit jaar vinden heel veel activiteiten plaats om inwoners kennis te laten maken met de geheimen, verhalen, natuur en bijzondere objecten van het waterlinielandschap. De reizende expositie is op 15 juni gestart op Hajé Linielanding in Nieuwegein. Sinds 16 juli t.e.m. 29 augustus is de expositie te zien op Fort bij Spijkerboor (StvA). Het overzicht van de data en locaties van deze expositie is te vinden op de website Ode aan de Hollandse Waterlinies. Ode aan de Hollandse Waterlinies
|
Veldtocht in het NoordwestfrontTekst: René Ros. Meer dan andere jaren heb ik een behoefte om tochten langs forten te maken. Niet eens zo zeer om de forten zelf te bezoeken, want je bent minstens een halve dag per fort bezig. Alleen even kijken of de forten er nog liggen, en de kleine elementen in het omliggende landschap inspecteren. Dit is het tweede verslag van meerdere van dergelijke veldtochten dit jaar. Deel 2: Noordwestfront (1).
Het was prima weer voor een wandeling naar een voor auto's onbereikbare locatie, twee kilometer verderop. Daarbij wandelden we eerst naar de molen De Woudaap met de ernaast gelegen Woudaapsluis. De huidige sluis is in 1907 gebouwd en bevat nog immer twee sponningen in de sluiskolkwand om een tolklepraam te plaatsen zodat de Polder het Woud (nu Krommenieër Woudpolder) geïnundeerd kon worden. Wetenswaardig is dat de topografische kaart pas vanaf 1990 een paar wegen in deze polder toont, zodat tot die tijd alles met boten gedaan moest worden. En daarvoor heb je een of meer sluizen nodig. Vervolgens begonnen we aan een langere wandelmars waarbij we regelmatig van het smalle betonpad af moesten springen om fietsers de ruimte te geven. De meesten waren goedgemutst en konden grapjes over de tijd, het weer, het fietstempo en de bellen/toeters wel waarderen. We zagen ook nog de opvallende verschijning van de lokale 'The Woman in Red', maar in tegenstelling tot de Amerikaanse film niet in een parkeergarage maar op de fiets. Beneden aan de dijk was er veel natuurschoon te bewonderen, van nieuwsgierige koeien en vele vogeltypes tot hazen die languit lagen te zonnen.
In een sluiskolkwand bevindt zich een steen om de namen van de polderbestuurders ten tijde van de bouw voor de geschiedenis vast te leggen. En dan zetten ze er GEEN JAARTAL OP! Ernaast is een zeldzamere steen met wél een jaartal: '1984 Gesloten'. De sluiskolk en toevoerkanaal zijn toen dichtgestort en het fietspad slingert er nu overheen. Hoe vaak tref je in Nederland een sluis aan waar je droog door de sluiskolk kunt lopen? Echt weer zo'n locatie waar we niet gekomen zouden zijn zonder interesse in militair erfgoed. En toen weer het hele pad terug naar de hete auto. Door het lintdorp Krommeniedijk reden we, langs de resten van een inundatiekade, naar het bijbehorende fort. Onze hoop op een drankje vervloog toen het hek van de parkeerplaats dicht bleek en een bordje 'gesloten' droeg. Als grote mijlpaal in de hele corona-crisis besloten we te profiteren van de versoepelingen en onze vaste stek 'De Krokodil' aan te doen. Het was het laatste restaurant dat ik bezocht voor de lockdown van maart 2020. Ook nog een rondje over het fort gelopen en met de historisch ingerichte lokalen kan je hier een origineel Stellingfort beleven. Tevens zijn er een aantal tentoonstellingen, met veel voorwerpen en weinig tekst, zoals over de Stelling, de Artillerie-Inrichtingen/Eurometaal maar ook over Indië 1945-1950. Een bezoek, bijvoorbeeld op 25 juli as., is zeker de moeite waard! We reden de inundatiekade verder af naar het zuiden en zagen nevenbatterij, munitiemagazijn, liniewal en een paar grenspalen in het hoge gras. We passeerden het Fort bij Veldhuis en liepen de oude Zuidermaatweg op. Hier zou de snelweg A8 moeten gaan aansluiten op de A9. We bekeken het gebied en concludeerden dat het beetje open inundatieterrein dat er daar nog is, geheel verloren zou gaan. Polder het Woud en de twee sluizen
|
Schilderende infanteristen in Spaarndam NoordTekst: René Ros.
Nu zitten we niet wekelijks in het archief en wegens andere projecten blijven persoonsnamen wel eens liggen als die daar niet bij horen. Zeker als tussen de corona-lockdowns door, archiefbezoek heel beperkt mogelijk is en het project Rang afgerond moest worden. In de dozen zitten de controlelijsten in een stapel van 12 cm. hoog, meestal op alfabetische volgorde van de achternaam en vervolgens voornamen. Maar een achternaam die begint met Wij zal in een andere doos onder Wy te vinden zijn. En voor een achternaam die op twee manieren geschreven werd, moet je vaak in twee dozen zoeken. Soms bedenk je te laat dat het om een officier gaat en dan moet je in een heel ander archief zijn. Het is gewoon één grote puzzel.
De namen Van Boordt en Pieper zijn door hun gesigneerde muurschilderingen aan ons overgeleverd, alhoewel de vraag is hoe lang die schilderingen zonder conservering bewaard blijven. Met een deel van de gevonden informatie zijn korte biografieën over beiden op de website geplaatst, en men beweerd dat het Internet niets vergeet... Soldaat? Van Boordt (nieuw)
|
Soldaat Samplonius in 1939-1940Tekst: Huib ter Haar. Begin dit jaar schafte René Ros een oude prentbriefkaart uit Weesp aan, die kort na de mobilisatie in september 1939 door dienstplichtig soldaat Barteld Samplonius aan zijn verloofde Mina Vaartjes werd gestuurd. Hij zou twee maanden later met Mina trouwen en 61 jaar met haar getrouwd zijn! Hij was 27 jaar met alleen lagere school als opleiding.
Ze beschermden Amsterdam, de hoofdstad, tegen vanuit het oosten naderende Duitsers. Die zouden ongetwijfeld via de Rijksweg 1 (nu de snelweg A1) en de provinciale weg vanuit het Gooi (de Gooilandse weg) naar Amsterdam oprukken. De omgeving ervan was geïnundeerd dus ze zouden over de hoofdwegen moèten. Alle schootsvelden waren op deze wegen gericht. De eenheid van Samplonius was de 2e Batterij van de 2e Afdeling van zijn Regiment en stond onder bevel van de reserve eerste-luitenant C.L.A. Schrassert Bert. Het had de relatief moderne 7 centimeter kanonnen (75 mm) die snelvuur konden uitbrengen én snel een nieuwe vuurrichting aannemen, hetgeen men toen best dynamisch vond vergeleken met de statischere en zwaarder kaliber kanonnen van 12 en 15 cm. Men kon er ook langer mee vuren zonder dat ze meteen heel warm werden en/of defecten kregen. Zijn afdeling had echter maar twee batterijen in plaats van de reguliere drie.
We weten niet of soldaat Samplonius bij de batterij achter het Gein of die bij Fort Uitermeer was gestationeerd, maar waarschijnlijk had hij afwisselend dienst op beide batterijen. Hij was er in de herfst en de winter 1939-1940 dus het moet in ieder geval koud, nat en winderig zijn geweest. Hij en zijn maten waren ingekwartierd bij de boerderijen bij hun opstellingen en tijdens rustdagen in de barakken bij Weesp. In april 1940 besloot de legerleiding tot een grootschalige herpositionering van Nederlandse eenheden, waarna het regiment van Samplonius werd overgeplaatst naar het dorpje Strijen, iets ten zuidwesten ervan, bij de Moerdijkbruggen over het Hollands Diep. Samen met een groot aantal andere eenheden moest men de belangrijke bruggen beveiligen en daarmee voorkomen dat de Duitsers konden oprukken naar Rotterdam en Den Haag. Dit mislukte echter.
Het lukte de Nederlandse eenheden helaas niet om de Moerdijkbruggen tijdig op te blazen waarna de Duitse tanks op 13 mei grotendeels ongeschonden konden doorrijden naar Rotterdam. Op 14 mei capituleerde Nederland nadat Hitler Rotterdam had laten bombarderen met ruim 800 doden! De commandant van Samplonius, luitenant Schrassert Bert, kwam nog in de problemen bij zijn bazen, omdat hij zijn eenheid in de chaos van de omstandigheden had verlaten om de gewonde naar een hospitaal te brengen. Hij pareerde de kritiek door aan te geven dat hij te goeder trouw had gehandeld. Het kwam niet tot een krijgsraad. Biografie Soldaat Samplonius (nieuw)
|
Edam in foto's, 1916 en 2021Tekst: René Ros. Dit is een geïllustreerd artikel, meer om te kijken dan om te lezen. Er worden vijf afbeeldingen over Edam getoond en besproken, na een korte inleiding met de onderbouwing van de identificatie van de afzender en ontvangster. Alle foto's moeten tijdens de mobilisatie 1914-1919 zijn gemaakt en een tweetal geven een bijzonder beeld van de watersnoodramp van 1916. Enige tijd geleden konden vijf prentbriefkaarten verworven worden die dezelfde herkomst hadden. Althans, vier waren niet verzonden en hadden alleen een tekst "Mobilisatie 1914 te Edam" en de naam "JJ Kuipers". Één kaart noemt 'J Kuipers' maar het handschrift heeft sterke overeenkomsten met de andere kaarten. Die kaart is wél verzonden met "A. Kuipers-Veenstra" in Twijzel (Fr.) als de geadresseerde, de afzender is J. Kuipers met het adres Hoogstraat 198 te Edam. De tekst is slecht te lezen door een beschadiging langs de gehele rand, maar gaat over iets bezorgen, een kachel enzovoort. Online werden een aantal J. en J.J. Kuipers gevonden maar op AlleFriezen.nl werd er één gevonden die in 1906 getrouwd was met een Veenstra. En in de gemeente Achtkarspelen waartoe Twijzel behoorde. Dat moeten toch de personen van die ene verzonden kaart zijn? Dan gaat het om Jan Kuipers geboren 31 oktober 1883 te Twijzel en overleden 23 februari 1964, vermoedelijk in dezelfde plaats aangezien zijn graf daar is. Zijn vrouw Antje Veenstra (1887-1958) rust in hetzelfde graf. Of hij op een van de foto's staat en wie hij is, is niet te achterhalen zonder een foto uit de familie. Zijn militaire controlelijst kon helaas niet gevonden worden. Dan nu de foto's, waarvan een aantal ook met een hedendaagse foto van dezelfde locatie. Eerst volgen de twee foto's van de Watersnoodramp 1916 en dan de andere drie. Onder elke foto wordt een toelichting gegeven.
Volgens molen-expert Theo Witteman, en onderbouwd met bekende afbeeldingen, is dit de korenmolen "De Vervanger" aan het Klein Westerbuiten bij Edam, langs de Purmerringvaart. De molen is nog als stomp aanwezig maar de schuur met knikspant-dak (links) niet meer.
Een groep militairen onderbreekt haar noeste arbeid om te poseren voor de fotograaf. Met de dekschuit Assist(ent) achter zich, zijn ze palen aan het punten voor gebruik in een kistdam. Tussen de woningen links en de militairen door, is een kistdam met andere militairen te zien. Het lijkt aan de rand van Edam (bomenrij achteraan) maar de exacte locatie hebben we niet kunnen vaststellen. Vermoedelijk is het aan de Baandervesting, in oostelijke richting. Maar de woningen zijn op Google Streetview niet te herkennen, er heeft nogal wat nieuwbouw plaatsgevonden sinds 1916...
Met het geweer in de hand, met bajonet erop, poseren tien militairen in de raadzaal van het stadhuis in Edam. Enkele anderen houden speelkaarten in de hand en op tafel liggen en staan ook kaarten. Welke boodschap ze hier willen overbrengen is mij niet helemaal duidelijk... Van ons ga je niet winnen met toepen?
Dit is de afbeelding van de kaart die daadwerkelijk is verzonden. Het toont militairen onder bomen langs een gevel met links het hekwerk van het toenmalige stadhuis. De gevel is nu een stuk kaler en heeft wat aanpassingen aan de deuren en ramen gehad. De mannen en het jongetje zijn dood en begraven. Drie van hen komen ook in de foto hieronder voor. Rechts zit een man met kraagnummer 26 waarvan het moederregiment 21RI in Den Helder en Hoorn zat, vermoedelijk een Edammer die daar diende en met verlof was? De andere leesbare nummers zijn van eenheden die in Edam en op het fort hoorden.
Een soldaat die buiten op de bank, tegen het hek in slaap is gevallen. Terwijl de anderen bloedserieus in de camera kijken. Welk geïllustreerd tijdschrift leest de militair? De militair helemaal rechts heeft in zijn linker borstzak een topografische kaart waarop Edam en de Purmer te herkennen zijn. We hadden graag de foto nagebootst maar we konden geen bankjes vinden en de fietsenrekken stonden in de weg. In Edam een tukkie doen op de bank terwijl tegelijkertijd bij Ieper... Alhoewel we niet gespaard werden van het watergeweld, hebben we toen wat betreft oorlogsgeweld toch een mazzel gehad. Was er voldoende afschrikking van de waterlinies? 'Watersnood 1916' in Nieuwsbrief 497
|
Werelderfgoed 'Hollandse Waterlinies'Tekst: project Nieuwe Hollandse Waterlinie.
De Linieprovincies en het Rijk zijn zeer verheugd met dit besluit. Het totale verhaal van de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie: verdediging van het land met water als bondgenoot, is nu internationaal erkend als uniek en onvervangbaar. Gedeputeerde Zita Pels, voorzitter Liniecommissie: “We zijn ontzettend trots dat de Werelderfgoedstatus van de Stelling van Amsterdam nu uitgebreid is met De Nieuwe Hollandse Waterlinie. Als vier provincies zetten we ons al jaren in voor de bescherming, het behoud en het versterken van dit unieke stukje Nederland. We zijn dankbaar dat deze inzet nu is beloond door het Werelderfgoedcomité en we hopen dat er veel mensen van over de hele wereld De Hollandse Waterlinies komen bewonderen.” N.B. R.R.: Deze inschrijving is 8997 dagen na de inschrijving van de Stelling van Amsterdam op 7 december 1996 en dit jaar 25 jaar geleden.
|
|
Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven. |
Nieuwsbrief 503
- Met leedwezen hebben we vernomen dat John Verbeek† op 28 juni jl. is overleden, slechts 66 jaar oud. John (op de foto links) was een expert op het gebied van geschut en heeft een hele serie boekjes over diverse typen geschut geschreven. Ook schreef hij de boeken 'Kustversterkingen 1900-1940', 'Zwetende pantsermannen bestaan niet!', 'Kazematten op de Afsluitdijk', 'Het kanon van 24 cm. IJzer' en als mede-auteur 'Radar in Nederland'. Dat tweede boek ging over het Fort aan den Hoek van Holland waar hij zich ook vele jaren voor heeft ingespannen. De meeste uitgaven waren in eigen beheer uitgegeven en dat tekende hem. Vol inzet, zorgvuldig en betrokken. Op 7 juli zou hij zijn proefschrift over VOC-Artillerie 1602-1796 verdedigd hebben.
De reizende 3D-fototentoonstelling 'De Hollandse Waterlinies door een andere bril' toont het unieke watermanagementsysteem van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam. Fotografen van de Nederlandse Vereniging voor Stereofotografie maakten 3D-foto's van 28 inundatiewerken en het Kenniscentrum Waterlinies verzorgde de teksten.
Doordeweeks druk met werk en de zaterdag met privé of andere hobby-zaken, blijft de zondag over voor een veldtocht. Zondag 27 juni jl. verzamelden verzamelden Marcel en ik op een parkeerplaats bij de Zaanse Schans. Door de reisbeperkingen zijn er weinig touringcars op de weg en is het stil in het openluchtmuseum. Die stilte werd gedeeltelijk gecompenseerd door veel binnenlandse fietsers. Na overleg besloten we naar Krommeniedijk te rijden, waar de verdwenen inundatiekade aansloot op de Nauernasche Vaart.
Onze eindbestemming was de Boerensluis waar nu eens geen toeristisch informatiebord bij staat, maar alleen een door de bewoners van de sluiswachterswoning opgehangen naambord. Van de bewoner begrepen we dat ze met een bootje het Noordhollands-kanaal oversteken naar hun auto bij het dorp Marken-Binnen. Ook de Boerensluis was ingericht voor de militaire inundaties maar het is niet duidelijk of daar nog voorzieningen van aanwezig zijn.
Ondertussen was het al half twee en waren we nog maar bij het tweede fort van de dag: het Fort aan Den Ham, dat een reguliere open dag had. Hier hebben we onder een parasol reuze gezellig zitten bijpraten met een paar vrijwilligers van het fort. Juist omdat ik hier een persoonlijke derde wereldoorlog heb gevoerd, inclusief een geslaagde vredesconferentie, was dat een buitengewoon genoegen.
In het Fort benoorden Spaarndam zijn een paar van de vele muurschilderingen gesigneerd. Op verzoek van Stichting Krayenhoff hadden we genoteerd om de naam Willy van Boordt op te zoeken in het archief. Bij ons bezoek aan het fort in april - zonder medewerking van genoemde stichting - zagen we ook een schildering met "W.H. Pieper" en besloten die naam ook maar mee te nemen.
Van Pieper werd inderdaad alleen de eenheid 23e Bataljon Landweer, 4e compagnie als goede aanwijzing gevonden. Voor Van Boordt werd ook een straflijst gevonden, een hele lange met 18 straffen voor in totaal 56 dagen! En het merendeel daarvan was opgelegd en ondertekend door R.L. Scholten. En die kennen we dankzij Eerste Luitenant Rang zeer goed als commandant van Fort benoorden Spaarndam! Het was nog mooier geweest als Rang ook Van Boordt en Pieper in zijn herinneringen bij naam had genoemd. Waren zij de schilders die hij naamloos noemt???
Barteld Samplonius had vanaf 1932 gedurende een jaar zijn eerste opkomst, met een verblijf van een maand in het hospitaal. Er volgden herhalingsopkomsten in 1936 en 1938. Kort na de oproep op 26 augustus 1939 door het ministerie van Oorlog moet hij bij zijn 23e Regiment Artillerie in Weesp zijn aangekomen. Ook het 18e Regiment Artillerie en het 31e Regiment Infanterie waren in of rond Weesp gestationeerd. Weesp zag zwart van de soldaten. Zij maakten deel uit van het Oostfront van de Vesting Holland (vh. Nieuwe Hollandse Waterlinie).
De ene batterij stond een paar honderd meter west van het riviertje Gein en Weesp in het open veld. De kanonnen waren gericht op de provinciale weg (Gooilandse weg) aan de óóstkant van het Merwedekanaal (nu Amsterdam-Rijnkanaal). De andere batterij stond een paar honderd meter west van Fort Uitermeer langs de provinciale weg, west van de Vecht en gericht op diezelfde provinciale weg uit het Gooi óóst van de Vecht.
In de Meidagen 1940 heeft het regiment van Samplonius uitgebreid vuur uitgebracht op de Duitsers op de zuidelijke oever van het Hollands Diep. Ze werden zelf ook beschoten èn door Duitse vliegtuigen gebombardeerd, maar gelukkig zonder slachtoffers en slechts één gewonde. Hun batterijen waren goed gecamoufleerd en ze wisselden elke dag van locatie om de dagelijks overvliegende Duitse verkenningsvliegtuigen in de war te brengen.
Op 26 juli heeft het Werelderfgoedcomité besloten om de Hollandse Waterlinies de werelderfgoedstatus te verlenen. Dit is de uitbreiding van het werelderfgoed van de Stelling van Amsterdam met de Nieuw Hollandse Waterlinie. Samen vormen ze nu de Hollandse Waterlinies.