|
InleidingVan harte gefeliciteerd! We vieren vandaag de 150ste verjaardag van de Vestingwet en staan daar in het eerste artikel bij stil. Maar er is geen postzegel of boek ter gelegenheid van de verjaardag. Verder is het de laatste kans om je aan te melden voor de dagexcursie op 4 mei aanstaande. Dat kan nog tot en met 26 april dus, op moment van verzenden van deze nieuwsbrief, nog slechts acht dagen! Tenslotte, in de nieuwsbrief met vooral oud nieuws, een eerste artikel in een serie waarin we je meenemen op een speurtocht in het Noord-Hollands Archief. Zoals meestal hebben we geen vraag om te beantwoorden, maar handelen we naar de 'Eerste archiefwet van Ros' die luidt: 'Pas als je het hele archief hebt doorlopen, weet je waar je naar had moet zoeken'. Dus gewoon systematisch archieven doorzoeken op trefwoorden en stuk voor stuk doornemen. De interessante ontdekkingen delen we in deze en volgende nieuwsbrieven. Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2024/nieuwsbrief-540/ Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.
|
Dienstberichten- Voor uw auteur is elke nieuwsbrief een zwart gat: uren worden besteed aan onderzoek en schrijven, om er na verzenden zelden wat over te horen. Extra leuk is het dan om - soms jaren later - iemand te ontmoeten die over een voor hem/haar memorabel artikel begint. Heb jij een leuk verhaal dat informatie goed van pas kwam, of op de een of andere manier indruk heeft gemaakt? Laat dat gerust eens weten. Het voornemen bestaat om binnenkort reacties (anoniem) in de nieuwsbrief op te nemen. - Het was niet helemaal duidelijk wanneer Generaal-majoor Ophorst de Stellingcommandant werd. Het tot nu genoemde jaartal 1912 was een aanname op basis van een promotie naar de bijbehorende rang. Zoeken in nu beschikbare online stamboeken van hem en zijn voorganger Fabius gaf meer duidelijkheid. De juiste datum blijkt 27 oktober 1913 te zijn en dat is - uiteraard - op de website en in de database gecorrigeerd. - Te koop, omdat de Stelling er niet in voorkomt: 'Geschiedenis van Amsterdam van den oorsprong af tot heden' door prof.dr. H. Brugmans, 1933, gebonden in acht delen. Het is een mooie, omvangrijke en memorabele uitgave maar met gebruiksporen. Per e-mail kan een aannemelijk bod gedaan worden. Na koop zijn de vele kilo's papier af te halen op Fort Uitermeer. - Op 15 juni aanstaande organiseren we, het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam, een relatiedag voor iedereen die ons behulpzaam is geweest. Honderden personen hebben inmiddels een uitnodiging ontvangen, waaronder donateurs, sponsors, schenkers, samenwerkingspartners en medewerkers. Als je geen uitnodiging hebt ontvangen en vindt dat dat een vergissing moet zijn, neem dan contact met ons op. We kunnen echter niet iedereen ontvangen. Of wordt alsnog donateur?
|
150 jaar VestingwetTekst: René Ros.
In de eerste plaats werd in de wet vastgelegd uit welke vestingwerken de Nederlandse landsverdediging zou bestaan, waaraan we geld en tijd zouden besteden. Ten tweede werd aangegeven welke vestingwerken geen onderdeel meer zouden zijn en deze moesten binnen drie jaar afgestoten worden. Steden als Deventer en Nijmegen konden parken of industrie op hun vestingwallen gaan plannen. Het eerste wetsontwerp was van 1869 en door de ervaringen van de mobilisatie tijdens de Frans-Duitse oorlog 1870-1871 werd het ontwerp verbeterd. Pas in het derde en laatste ontwerp kwam een nieuwe Stelling van Amsterdam (StvA) in de wet. Voor de andere linies waren vooral verbeteringen voorzien. In de Nieuwe Hollandse Waterlinie zie je veel gebouwen met jaarstenen tussen 1875 en 1883. In 1881 werd het tracé van de StvA vastgesteld en vanaf dat moment ging het meeste geld van de vestingbegroting richting Amsterdam. De "werken tot dekking van rivier-overgangen en opname van troepen aan IJssel, Waal en Maas" en de Zuiderwaterlinie hadden een lage prioriteit en is uiteindelijk geen geld aan uitgegeven. En heel weinig aan de Werken aan de Westerschelde. In totaal werd er 55.290.945 gulden voor op de Staatsbegroting opgenomen en vrijwel allemaal uitgegeven. Per jaar omgerekend met de consumentenprijsindex en naar de euro is het bedrag vergelijkbaar met 817.872.305 euro. Kortweg 818 miljoen euro. Een kilometer snelweg op maaiveldniveau kost tegenwoordig ongeveer 20 miljoen euro. Het is dus vergelijkbaar met 41 km snelweg, iets meer dan de afstand van de Dam naar de Dom vice versa. De Vestingwet is de enige wet van zijn soort die we gehad hebben. Met slechts zes artikelen heeft het een grote en blijvende invloed op onze geschiedenis, de vestingbouw, ons landschap en onze toekomst. P.S. Op 15 april jl. was de Inundatiewet 128 jaar geleden getekend. Bouwen we over twee jaar een feestje?
|
Dagexcursie Stelling van Amsterdam 2024 (H)Tekst: René Ros.
Het is ons uiteraard bekend dat 4 mei tevens Dodenherdenking is, en daar gaan we zo veel mogelijk ook bij stilstaan. De oorzaak ligt er vooral in dat we een datum moesten kiezen die alle partijen schikt. En we hebben te maken met natuurorganisaties die de rust van vleermuizen bewaken en horeca-exploitanten die volgeboekt zijn met huwelijksfeesten. We beginnen met koffie en thee op de Kustbatterij bij Diemerdam en wandelen daar dan ook een rondje. Daarna rijden we naar het bijzondere Fort bij Abcoude, met aansluitend een lunch in de bergloods. Na de lunch rijden we via de Batterijen aan het Gein en de Liniewal Gein-Nigtevecht naar het Fort bij Nigtevecht waar we ook rondwandelen en fotograferen. Vervolgens rijden we naar het Fort Uitermeer waar we ook rondwandelen én het authentieke gebouw B van binnen mogen kijken. Langs de Vecht (onder voorbehoud van wegwerkzaamheden) rijden we naar Bastion Bakkerschans van de Vesting Weesp. Dat bastion en het naastgelegen bastion Nieuw-Achtkant kunnen we bekijken. Het tussengelegen Fort aan de Ossenmarkt is niet toegankelijk maar is natuurlijk wel goed van buiten te fotograferen. In de Artillerieloods op bastion Bakkerschans sluiten we de dag af met een drankje en een hapje. De dag begint om 9.30 uur en duurt tot ongeveer 17.15 uur. De busjes halen de deelnemers op van het treinstation Weesp en de P+R Muiden om iedereen naar de Kustbatterij bij Diemerdam te brengen. Na afloop wordt ieder uiteraard weer bij die locaties teruggebracht. De chauffeurs gaan daarna dineren bij een Chinees restaurant in Amsterdam-Zuidoost en anderen kunnen - op eigen kosten - ook gezellig aanschuiven. Meer informatie is te vinden op de webpagina over de dagexcursie en daar kan je je ook aanmelden. Dagexcursie Stelling van Amsterdam
|
Aan de dijk van de StarnmeerpolderTekst: René Ros. Er zijn grootse werkzaamheden gaande in de Starnmeerpolder nabij Marken-Binnen, in onze beleving een inundatiekom van de Stelling. Eind oktober 2023 was er informatie dat de Inlaatduiker aan de Starnmeerpolder door de eigenaar Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) was gerestaureerd. Wegens gebrek aan tijd en gelegenheid vroeg ik medewerker Marcel Anthonijsz er eens langs te rijden aangezien hij in de buurt woont. Begin november deed hij dat, maar hij fotografeerde meer dan de inlaatduiker en er bleek een monumentje in de knel te zitten.
In de achtergrond van de foto's was te zien dat er een dijkverzwaring gaande was en dat was een verrassing voor ons. Iets verderop was ooit de Liniewal in de Starnmeerpolder gelegen. Die is in de jaren 1970 doorgraven voor een gasleiding en in de jaren 1990 werd het restant een provinciaal monument. Het lijkt erop dat de eigenaar daar niet helemaal van op de hoogte was of wilde zijn, en het als een zandgroeve gebruikte. De bakstenen duiker en meerdere grenspalen zijn sindsdien ook verdwenen. In 2006 haalden we het landelijke televisie-nieuws bij RTL omdat een sloot ervan was gedempt, waaraan de ligging van de liniewal nog een beetje te herkennen was. Dit bleek met vergunning van het waterschap te zijn gebeurd en ik heb er nog met een politie-agent gelopen om te laten zien wat er met het provinciale monument was gebeurd. Het proces-verbaal is in een lade verdwenen en ik heb er nooit meer van gehoord. Kleine kans dat het ooit hersteld gaat worden, bijvoorbeeld als noodkade.
Half maart vond er een werkbezoek met HHNK, gemeente Alkmaar en provincie Noord-Holland plaats en met de pet van het Kenniscentrum Waterlinies was deze deskundige ook aanwezig. De grenspaal lag inderdaad keurig in de opslag. Het is niet vaak dat een grenspaal geheel bovengronds is en het meetlint ging er langs: 210 cm. lang. Aan de hand van het soortelijk gewicht moet het ongeveer 225 kg. wegen. Slechts 60 cm. was netjes afgewerkt als het bovengrondse deel. Een originele gietijzeren koker is echter een archeologisch monument geworden, het ligt voor eeuwig onder de voor de dijkverzwaring aangevoerde grond. Als vervanging is er verderop een kunststof pijp gelegd. Als we eerder betrokken waren bij dit project, dan had de antieke duiker kunnen bijdragen aan de circulaire economie. Het is zaak om grenspaal O5 zo authentiek mogelijk op een nieuwe plaats te krijgen. Maar dat word 10 meter verder de polder in. En liever op grond van het HHNK en niet van een particuliere eigenaar. Wellicht bij het nieuwe hek van de aansluiting/afrit die herkenbaar blijft. Maar het kan niet waar de nieuwe leidingen inmiddels liggen. Eind dit jaar zijn de werkzaamheden voor de dijkverzwaring voldoende gevorderd en is er wederom een werkbezoek om te bepalen waar "put ende pael" komt. Inlaatduiker aan de Starnmeerpolder
|
Oproep voor nominaties Publicatieprijs Hollandse WaterliniesTekst en foto: René Ros (Kenniscentrum Waterlinies).
Met de Publicatieprijs willen we publicaties over de Hollandse Waterlinies belonen voor hun bijdrage aan het onderzoek. Voorheen de Scriptieprijs is de prijs vanaf 2024 ook voor andere soorten publicaties opengesteld. Papieren én digitale publicaties van studenten, fortenvrijwilligers en andere onderzoekers kunnen nu meedingen. En iedereen kan publicaties voordragen, en als overgangsregeling komen alle relevante publicaties in aanmerking die vanaf 1 september 2021 zijn verschenen. Dus laat ons vóór 1 september aanstaande weten welke publicatie(s) jij een belangrijke bijdrage vindt voor de kennis over de Hollandse Waterlinies! Kenniscentrum Waterlinies
|
De fortwachters van toenTekst: René Ros (Kenniscentrum Waterlinies en Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam). Soms is het handiger om samen héél veel werk te verrichten, in plaats van ieder voor zich veel werk. De gezamenlijke inzet bij het Fortwachters Register is daar een mooi voorbeeld van. We kijken in dit artikel terug op de resultaten van de afgelopen vier jaar, maar ook is het online register nogmaals aangevuld. Het resultaat helpt om de persoonlijke verhalen van de fortwachters op de forten te achterhalen en tegelijk legt het de verbinding tussen de forten en de genealogen met hun families.
Al voor de eerste publicatie bleek fortwachter Lauret de bet-overgrootvader te zijn van Marco Lauret van Fortbrouwerij Duits & Lauret op Fort bij Everdingen. Sinds de publicatie is het register over de vier volle jaren ongeveer 900 keer per jaar bezocht. Vorig jaar was het hoogste aantal met 1.100 en het eerste kwartaal van 2024 waren er al 400 bezoeken. Bovendien krijgen we onregelmatig reacties van nazaten met vragen over een fortwachter. Vaak kunnen wij ze de enige documenten over hun voorvader als fortwachter beschikbaar stellen. Soms zijn er nog foto's en documenten in de familie, die we als scan in de collectie mogen opnemen. De schenking van de familie Merkestein was een bijzondere, niet eens vanwege de geschonken 29 foto's en documenten maar door het verhaal erachter. In 1945 was de 15-jarige zoon van fortwachter Merkestein bij een explosie om het leven gekomen. We hopen dat naar aanleiding van dit project er een monumentje op het Fort bij 't Hemeltje komt. Bij het Noord-Hollands Archief (NHA) te Haarlem kenden we al meerdere garnizoensboeken in het archief van de Eerstaanwezend Ingenieur (EAI) der Genie te Amsterdam. In 2023 bleken ze onder andere overzichten van fortwachters te bevatten. Uit een steekproef kwam naar voren dat tussen de 20 en 25% van de fortwachters nog niet bekend was. Van het NHA ontvingen we de scans en voerden 27 pagina's in ons databasesysteem in. Gedurende de donkere winteravonden hebben de vrijwilligers Otto Bodemeijer en Jan Brilleman de gegevens overgetypt en van elkaar gecontroleerd. Hierna zijn de verbintenissen door René Ros gekoppeld aan de personen en de forten. De database en website waren voorbereid op uitbreidingen en hoefden niet aangepast te worden.
Vooral over de periode 1920-1940 is nieuwe informatie gevonden en, vanwege het werkgebied van de EAI, vooral voor het noorden, zuiden en zuidoosten van de Stelling van Amsterdam. Van veel al bekende fortwachters konden hun voorletters vervangen worden door de volledige geboortenaam en vaak kon ook de geboortedatum toegevoegd of verbeterd worden. Dat helpt weer om de juiste persoon te kunnen vinden. Het Fortwachters Register met de nieuwe informatie is online te raadplegen op de website van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. Alle bronnen en medewerkers worden daar genoemd en zijn ook geactualiseerd. En natuurlijk bedanken we Otto en Jan zeer voor hun monnikenwerk! Zoek even (opnieuw) naar de achternamen in je familie of naar de naam van jouw fort. Als iemand andere archiefstukken weet over fortwachters, dan vernemen we dat graag. Wel graag ruim op tijd voor de volgende winter alstublieft! "Hij blijkt een bet-overgrootvader van me te zijn!" in Nieuwsbrief 484 (2019)
|
Archief Garnizoenscommando AmsterdamTekst: René Ros. Dit jaar zal het Noord-Hollands Archief in Haarlem weer een aantal maal bezocht worden. Er waren al eerder veel archiefstukken geraadpleegd, maar het laatste bezoek was in 2016. De wensenlijst was wat lang geworden en er zijn in de loop der tijd ook nieuwe archieven beschikbaar gekomen. Na elk bezoek worden de resultaten verwerkt en, zodra er tijd in de agenda is, een nieuw bezoek gepland. In dit artikel de kleine vondsten in het archief van het Garnizoenscommando Amsterdam. Het archief van het Garnizoenscommando Amsterdam werd vooral nagekeken op informatie over meerdere forten vanwege hun gebruik tijdens de Koude Oorlog. In de twintig aangevraagde stukken werd weinig interessants aangetroffen, ze waren vaak heel algemeen. Het resultaat beperkte zich vooral tot een paar eigen aantekeningen en foto's als aanvulling op de archief-beschrijving, om later terug te vinden als er vragen ontstaan.
Omdat vanuit Muiden en Huizen geen hulp geboden kon worden, was de Amsterdamse blusboot Jan van der Heijde al onderweg naar het fort. Boswijk informeerde eerst of er nog iets van waarde op het verlaten fort was, hetgeen niet het geval bleek. Hij reed met een persfotograaf naar Muiden en zag vanaf de dijk al nauwelijks rook meer, volgens de omstanders was het een kwartiertje eerder opgehouden te branden. Uit krantenartikelen blijkt dat het gras en struikgewas geheel verbrand was, mogelijk door een weggeworpen sigaret van iemand die illegaal het eiland had betreden. Het was met gemiddeld 16 °C tot die dag geen warme maand en er was op negen dagen regen gevallen. Boswijk ging terug naar het stadion en rapporteerde aan de daar aanwezige commandant Veldleger (tevens commandant Vesting Holland). Ze waren in het stadion vanwege het 5e Internationale Concours Hippique, een landenwedstrijd in de paardensport. Een ander dossier gaat, een jaar later, over het huisvesten van paarden van buitenlandse militaire deelnemers in de Cavalerie Kazerne te Amsterdam.
Ik vermoedde dat kort na 1923 het gebruik van het logement was beëindigd, maar het blijkt nog in 1939 in gebruik. En wel door 230 medische studenten die het 8e compagnie Depot Geneeskundige Troepen vormden en in "militair verband de colleges van de Gemeentelijke Universiteit volgen". Dat is tegenwoordig de Universiteit van Amsterdam. Op een adreslijst uit 1951 komt het logement niet meer voor. Een ander dossier bevatte documenten over het "Interneeringsdepot te fort Spijkerboor", voor de internering van Duitse militairen en aanvankelijk ook Engelsen tot zij naar Edam gingen. Het depot werd eind 1939 hernoemd tot Detachement Spijkerboor en ging over naar het 1e Bataljon Bewakingstroepen. Het personeel bestond toen uit 1 officier, 1 onderofficier, 5 korporaals, 1 tamboer en 50 manschappen. Over Fort bij Edam zit een ontwerp-instructie voor het Bewakingsdetachement in het dossier. Een dossier van de eerdergenoemde Boswijk bevat een opmerkelijk briefje van 16 mei 1940, dus na de capitulatie door Nederland, aan de commandanten van de eenheden in Amsterdam: "De Consul-Generaal van Duitschland verzoekt nadere inlichtingen omtrent 25 parachutisten, die in de omgeving van Amsterdam zijn gedaald. Ik verzoek U mij met den meesten spoed te willen berichten of door Uw o.h. onderdeel parachutisten zijn gevangen genomen en zoo ja, wanneer en waar met vermelding aan wie zij ter bewaring zijn overgegeven. Opgaven in te dienen, ook negatief‚ uiterlijk 18 Mei te 17.00." Alle commandanten rapporteerden negatief en Boswijk schreef op 20 mei aan de Consul-generaal dat een dergelijke groep parachutisten niet bekend was. Een vreemd verhaal waarvan ik reden van de Consul-Generaal niet begrijp. Maar dat komt vaker voor als je dossiers op zichzelf raadpleegt, mogelijk is er bij anderen wat over bekend of wordt er later meer over gevonden? Sowieso zijn militaire archiefstukken beter in 'wat' en 'waar', dan in 'waarom' en 'hoe'... Fort aan het Pampus
|
|
Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven. |
Nieuwsbrief 540
Vandaag, 18 april 2024, is het precies 150 jaar geleden dat Koning Willem III de Vestingwet in 1874 ondertekende, waarna het op 5 mei in het Staatsblad werd gepubliceerd. Binnen acht jaar had de wet uitgevoerd moeten worden, maar tot in 1938 werd er geld voor uitgetrokken.
Op zaterdag 4 mei aanstaande zal voor de twintigste keer de geheel verzorgde, unieke dagexcursie naar een deel van de Stelling van Amsterdam plaatsvinden. We bezoeken drie forten, een kustbatterij en een halve vesting in de Sector Ouderkerk met een rondrit door het gebied.
Op de foto's was te zien dat de inlaatduiker inderdaad was gerestaureerd en zichtbaar gehouden kan worden. Alhoewel, alleen de inlaat aan de Knollendammervaart aangezien de duiker en de uitlaat 60 jaar geleden zijn gesloopt. Het stortebed is decennia geleden gevuld met zand en is in gebruik bij de ponyclub. De erachter gelegen ontvangkom is nog wel aanwezig en is voor de argeloze voorbijganger een mooie vijver. Grenspaal O1 is weer in de grond gezet, weliswaar wat hoog maar bij het maaien kan het niet over het hoofd gezien worden. Geslaagd project, complimenten enzovoort.
Naast de sloten en één grenspaal O5 waren de aansluitingen op de polderdijken nog herkenbaar als veel te grote afritten naar het weiland. Door de verbreding zou een van die aansluitingen wel eens onzichtbaar in de dijk kunnen verdwijnen? En op een foto was daar de kleine, zielige grenspaal O5 in het drijfzand te zien. Alarm geslagen, meldingen gedaan en situatietekening en oude foto's opgestuurd. Enkele dagen later heeft de aannemer de grenspaal uitgegraven en in de opslag gelegd. Mooi, want die grenspalen verdwijnen in een veel te hoog tempo en elke geredde is er één. En hier worden er twee gered!
Als Kenniscentrum Waterlinies willen we graag historisch onderzoek naar de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam (Hollandse Waterlinies) aanmoedigen en ondersteunen. Om die reden hebben we in 2020 de Publicatieprijs Hollandse Waterlinies ingesteld. Dat doen we samen met de Nederlandse Vereniging voor Militaire Historie en de Stichting Menno van Coehoorn.
In een samenwerking van het Kenniscentrum Waterlinies en het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam waren in 2019 de overzichten van militaire wachters in het Nationaal Archief gedigitaliseerd. In 2020 kwam daar nog een aanvulling op, uit andere stukken in hetzelfde archief. Alhoewel de twee organisaties zich richten op de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam, zijn alle gegeven gedigitaliseerd. Die twee linies vormen de bulk van de gegevens, maar ook de informatie over andere linies, sluizen en magazijnen is nu digitaal beschikbaar.
De aanvulling gaat om 190 verbintenissen van 123 personen (wachters). Daarvan zijn er 23 geheel nieuw en met 19% is dat iets lager dan volgens de steekproef. Uiteraard komen er ook verbintenissen dubbel voor, maar bevestiging uit twee bronnen is helemaal niet erg.
In augustus 1939 werd er andere huisvesting gezocht en wel voor 1.000 personen "die de landsverdediging zouden kunnen schaden", lees Duitschers en Duitsch gezinden. In de correspondentie is niets over de uiteindelijke uitkomst te vinden, en forten worden niet genoemd. Maar wel komt eindelijk weer eens het schitterend aan de Amsterdamse Lauriergracht gelegen Militair Logement ter sprake.