Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 259

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam, nummer 259
(9de jaargang, 10 januari 2007)

Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>

Deze nieuwsbrief is, met illustraties, ook te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook informatie te vinden over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en het archief.

Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan ge-interesseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Dit jaar een eeuw geleden...
• Kennis cultuurhistorie vaak genegeerd
• Stichting Pampus dankbaar teleurgesteld, Muiden
• Ooggetuige over Fort bij Hoofddorp, Haarlemmermeer
• Geslaagd feest op Fort bij De Kwakel, Uithoorn
• Spoorbrug over de Ringvaart, Haarlemmermeer - Aalsmeer
• Werelderfgoed op TV
• Statistiek
• Overig

Hierboven staat achter de artikelen, indien van toepassing, welke gemeente het betreft.

Inleiding

Deze tweede nieuwsbrief van 2007 begint met de traditionele 'dit jaar een eeuw geleden' lijst.
Het daaropvolgende overgenomen artikel 'Kennis cultuurhistorie vaak genegeerd' sprak me erg aan en wilde ik de lezer niet onthouden. Niet dat het alleen op uw redacteur en een specifieke overheid van toepassing is, meer lezers zullen zich erin herkennen.
In het artikel 'Stichting Pampus dankbaar teleurgesteld' worden de Restauratie-stemmers bedankt. Door het tv-programma kregen de forten een goede promotie. Wel blijkt wel weer dat militair erfgoed moeilijker uit te leggen is dan het in eerste instantie lijkt, ook voor een programma-redactie. Een kerk gaat alleen over die ene locatie en is een stuk eenvoudiger.
Vervolgens een artikel met nieuwe informatie over het Fort bij Hoofddorp en een verslag van het eeuwfeest van Fort bij De Kwakel. Deze lange nieuwsbrief gaat verder met een artikel over een militaire voorziening aan een verdwenen spoorbrug en een bericht over een nieuwe Teleac/NOT serie over werelderfgoed. De statistieken over 2006 zijn de afsluiter.

Reageren op deze nieuwsbrief kan op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/
De volgende nieuwsbrief zal op 17 januari verschijnen.

René Ros

Dit jaar een eeuw geleden...

... werd een pakhuis voor de Landweer bij het Arsenaal aan het Waterlooplein te Amsterdam gebouwd;
... werd de Woudaapsluis, met een schotbalksponning voor een tolklepraam, gebouwd;
... zijn de bomvrije gebouwen van het Fort bij Kudelstaart opgeleverd;
... werd op 19 maart het hefkoepelgeschut van Fort bij De Kwakel getest;
... werd te Oostzaan grond aangekocht voor het te bouwen Sectorpark Zaandam, Afdeling Munitie (zie foto);
... werd de verbindingsleiding tussen de Militaire Drinkwatervoorziening en het Amsterdamse stadsnet voltooid;

... worden de grote jaarlijkse oefeningen van het Nederlandse leger niet meer jaarlijks, maar tweejaarlijks gehouden;
... treedt een bouwpauze in wegens politieke discussies over de kosten;
... brengt de "Staatscommissie ... ter voorlichting van den Minister van Oorlog omtrent de meest economische wijze, waarop ware te voorzien in de behoefte aan brand en lichtstoffen bij eene eventuele insluiting van de Stelling van Amsterdam in oorlogstijd" haar rapport uit;

... werd 1907 voor W.F. Ridder van Rappard het laatste jaar als Stellingcommandant;
... promoveert Willem Dudok tot 1e luitenant der Genie;
... werd Sergeant Willem de Jong opgeroepen voor een herhalingsoefening;
... vindt de Tweede Haagse Vredesconferentie plaats waarbij Den Beer Poortugael (o.a. vm. Stellingcommandant) deel uitmaakt van de Nederlandse delegatie.

Kennis cultuurhistorie vaak genegeerd

Bron: website Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek, 28 november 2006.
Met dank aan Rob Verhoef.

Als de overheid inderdaad meer burgers bij beleid wil betrekken, moet zij dat beleid ook voor die burgers openstellen, zegt NWO-onderzoeker Martijn Duineveld over het cultuurhistorisch beleid in Nederland. Hij omschrijft dat als een gesloten beleidsveld waarop niet-deskundigen weinig invloed kunnen uitoefenen. Terwijl de cultuurhistorische kennis van (groepen) burgers en de waarde die zij toekennen aan cultureel erfgoed veel kunnen betekenen voor behoud van dat erfgoed. Duineveld promoveerde op 22 december jl. aan Wageningen Universiteit.

In Nederland bepalen onder meer professionele archeologen, ambtenaren, commerciële opgravingsbureaus, provincies en de Monumentenwet wat archeologie is, aldus Duineveld. Zo worden de archeologische waardekaarten van Nederland samengesteld door historisch geografen, een landschapsarchitect, en een medewerker van het Waterschap en andere deskundigen. Het archeologische beleidsveld heeft zich door bureaucratisering en vercommercialisering ontwikkeld tot een 'systeemwereld'. Particuliere organisaties en belangenbehartigers zijn buiten spel gezet en hebben geen invloed op de politieke besluitvorming.

Objectieve en subjectieve kennis
Het archeologische beleidsterrein, dat Duineveld in zijn proefschrift nader analyseert, is volgens hem illustrerend voor cultuurhistorisch beleid in Nederland. Dat beleid berust op een aantal vooronderstellingen, waarvan hij aan de hand van filosofische en cultuursociologische theorieën de onjuistheid probeert aan te tonen. Zo wordt volgens hem ten onrechte alleen wetenschappelijke kennis van deskundigen als 'objectief' en 'universeel' beschouwd. De kennis van niet-deskundigen zoals amateur-archeologen, heemkundigen, historische verenigingen en andere geïnteresseerde burgers geldt daardoor onterecht als subjectief.

Vaststellen en bewaren van cultureel erfgoed is volgens Duineveld bovendien een veel willekeuriger en dynamischer proces dan in het overheidsbeleid altijd wordt verondersteld. Er bestaan geen vaste definities van wat (waardevol) cultureel erfgoed is, betoogt hij. Definitie van cultureel erfgoed wordt voortdurend beïnvloed door sociale, culturele, politieke, wetenschappelijke motieven, doelen en ambities.

Participatieve besluitvorming
Een democratischer beleid moet volgens Duineveld worden ingericht op meer en betere participatie van de burger. Voorbeelden zijn interactieve planningsbenaderingen, participatieve besluitvorming en nieuwe vormen van bestuur. Het succes van de IJssellinie in Olst bewijst volgens hem dat burgers veel kunnen bijdragen aan de omgang met cultureel erfgoed. Omdat deze verdedigingslinie uit de Koude Oorlog niet op de Monumentenlijst stond, werden de resten ervan verwaarloosd. Dankzij de inspanningen van niet aan de overheid verbonden personen en organisaties werden ze de afgelopen jaren behouden en opgeknapt. Dat resulteerde in een museum met hospitaal- en commandobunker (zie foto links) waar vrijwilligers regelmatig rondleidingen geven. Duineveld denkt dat zijn onderzoeksuitkomsten ook relevant zijn voor andere beleidsvelden waar de overheid meer betrokkenheid van de burgers zoekt.

Noot redacteur: Zelf heb ik de dissertatie gelezen en alhoewel het taalgebruik weinig toegankelijk is, was het leerzaam en bood het inzichten. De situatie rond de Stelling is goed te herkennen. Ook de probleempunten zoals de geslotenheid van de overheden, ontbreken van burgers en 'amateur'-historici in stuurgroepen, marginalisering van 'amateurs', herontwikkeling voor de bovenklasse en gebrek aan specifieke kennis bij een archeologiebedrijf. Hopelijk lezen ook overheidsdienaren het en zien in dat draagvlak vergroten eenvoudiger is door burgers bij de processen te betrekken.

Artikel van Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek: <http://www.nwo.nl/nwohome.nsf/pages/NWOA_6VYBCW>
Website auteur Martijn Duineveld met bestelmogelijkheid: <http://www.martijnduineveld.nl/>

Stichting Pampus dankbaar teleurgesteld

Bron: bericht van Stichting Pampus d.d. 20 december 2006 (geactualiseerd door René Ros).

Stichting Pampus is er niet in geslaagd de finale te bereiken van het AVRO-programma Bank Giro Loterij Restauratie. In de voorronde op 16 december kreeg een andere deelnemer meer stemmen en dit monument is doorgegaan naar de finale op zaterdag 23 december. De uiteindelijke winnaar, de kerk van Vierhuizen, werd in deze uitzending bekend gemaakt en won een restauratiebudget van 920.000 euro.

Onze teleurstelling over het mislopen van de finale is groot. We zullen nu op een andere manier moeten proberen het restauratiebudget voor het eiland bij elkaar te krijgen. Wij bedanken iedereen die op de een of andere wijze een bijdrage heeft geleverd aan het promoten van ons eiland. Daarnaast zijn wij erg dankbaar voor alle stemmen die zijn uitgebracht op Pampus.

Dank u wel!
Stichting Pampus

Fort aan het Pampus: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/pampus/>
Onderwerp op Stelling Forum: <https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewtopic.php?t=73>
Forteiland Pampus: <http://www.pampus.nl/>
AVRO BGL Restauratie: <http://www.avro.nl/tv/programmas_a-z/bankgiro_loterij_restauratie/>
Aflevering 5: <http://player.omroep.nl/?aflID=3647863>

Ooggetuige over Fort bij Hoofddorp

Met dank aan Dhr. K. Korver voor informatie en foto's.

Enkele tijd geleden vond ik inlichtingenrapporten*, die in 1944 naar de regering in Londen waren gestuurd, over een Duitse eenheid voor de verzorging van paarden in Hoofddorp. Uit een recent interview met Dhr. K. Korver (1935) uit Hoofddorp is gebleken dat de manschappen in het Fort bij Hoofddorp verbleven. De toen nog aanwezige metalen bergloods en stallen in de omgeving werden gebruikt als verblijf voor paarden.

Dhr. Korver vertelde ook dat de Duitsers eind 1944 de schotbalken in de bomvrije damsluis in de Hoofdvaart plaatsten omdat de mogelijkheid bestond de zuidelijke helft van de Haarlemmermeerpolder onder water te zetten (als onderdeel van de Vordere Wasserstellung). Er werd nog geen grond tussen de balken gestort, en uiteindelijk is de polder ook niet onder water gezet.
Na de capitulatie in mei 1945 werden de Duitse soldaten uit de hele regio bijeen gedreven op de Geniedijk (Hoofdvaart-Rijnlanderweg). Daar verbleven ze een of twee dagen in de open lucht waarna ze afgevoerd werden.

Kort na het eind van de oorlog werd het fort ingericht als interneringskamp. Daarbij is de brug met hek vervangen door een dam. Tevens werd het fort wit gespoten, van buitenverlichting voorzien en een groot hekwerk (palen van grindbeton met prikkeldraad) rondom geplaatst. Het hekwerk was tot na 1977 aanwezig getuige een foto met het hek en de in 1977 geplaatste windmolen (zie foto links).

Nadat het interneringskamp in 1947 sloot, heeft het fort ongeveer drie jaar leeggestaan. Daarna werd het gebruikt als munitiemagazijn, vermoedelijk door de Luchtmacht omdat de de magazijnopzichter in een blauw luchtmacht uniform liep (meer hierover in een nieuwsbrief 262). Een van de burgermedewerkers had eenmaal de kolenkachels roodgloeiend gestookt om het fort en de munitie droog te houden. De magazijnopzichter schrok zich rot en was doodsbang.

Vanaf ca. 1960 tot ca. 1980 was een muziekschool in het bijgebouw gevestigd. Tevens werden enkele fortlokalen gebruikt voor drummen e.d. Daarna kwam de eerste schietvereniging in het fort.

* in het Nederlands Instituut Oorlogsdocumentatie.

Fort bij Hoofddorp: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/hoofddorp/>
Vordere Wasserstellung: <http://www.forten.info/catalogus/duits-vorder/>
Bewaringskampen Politieke Delinquenten: <https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/extra/kampen/>
Magazijnen: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/kleine-werken/magazijnen/>

Geslaagd feest op Fort bij De Kwakel

Door Hein Hoogendoorn, Stelling-generaal.
Foto 2: Co Stronck.

Getipt door het bericht in Nieuwsbrief 257 heb ik zaterdag 16 december 2006 een bezoek gebracht aan het bewuste fort in de Uithoornsche Polder. In ons enthousiasme waren mijn vrouw en ik ruim op tijd en bleken we op dat moment de eerste bezoekers.

Na een kop koffie en praatje aan de bar kregen we van de eigenaar een prive-rondleiding door de opengestelde ruimtes van het fort. Eerst even gehad over de voorjaarsexcursie 2005 van Stichting Mega waarbij we destijds ook dit fort hebben aangedaan. Toen ook al de specialiteit van dit fort, te weten de weggebroken tussenmuren en ombouw naar bar en biljartzaal kunnen bekijken.
De opa van de huidige eigenaar heeft het fort in 1972 gekocht en de verbouwingen uitgevoerd. De biljartclub telt zo’n 140 leden en er staan in de doorgebroken ruimtes en de poterne samen zo’n vijf groene lakens.
De lokalen voorin het fort waren ook open; veel plassen water op de vloer in deze ruimtes het bekende forten euvel: daklekkage. Interessant ook het kijkje in de rechter keelkazemat. De opstelplaatsen van het geschut waren duidelijk herkenbaar, en ook hier helaas geen spoor meer van het wapentuig zelf…

Bij het rondje buitenom zagen we de buiten opgestelde ontijzeringsinrichting en dat het parcours voor de fortcross van de volgende dag reeds met linten was uitgezet. Al slalommend over het terrein gelopen waarbij de restanten van de hefkoepelgebouwtjes goed waarneembaar waren.
Buiten kwamen we nog een forten die-hard tegen. Een mevrouw die met mij als eerste op zondag 10 september bij de poort van het Fort in de Botshol stond! Voor de rest bestond het publiek, in ieder geval voor de zaterdag, uit de lokale bevolking.

De dia-presentatie van Peter Schat was uitermate interessant en leerzaam. Middels dia’s en uitleg werd een goed beeld gegeven van het hoe en waarom van de Stelling van Amsterdam, de bouw van de forten, de periode van de mobilisatie tijdens de Eerste Wereldoorlog en de overgang van de militaire status naar die van de huidige status van de forten.
Leuk detail is dat het fotomateriaal wat überhaupt beschikbaar is van de bouw en aanleg van de forten veelal, of eigenlijk alleen maar, foto’s van het Fort bij De Kwakel zijn! Grondwerk, heipalen, bekistingen, betonstorten en dat soort zaken.
De liefhebbers konden aansluitend op de diapresentatie in de bar aan een wijnproeverij deelnemen.

De organisatie had haar best gedaan om een leuk programma ter ere van het 100-jarig bestaan te draaien in het weekeind van 16 en 17 December. Voor de zaterdag een geslaagde dag in ieder geval, leek me zo toe!

Fort bij De Kwakel: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/kwakel/>
Fort in de Botshol: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/botshol/>
Nieuwsbrief 257: <https://www.stelling-amsterdam.nl/225-249/nieuwsbrief-257.htm>
Bar 't Fort: <http://www.barhetfort.nl/>

Spoorbrug over de Ringvaart

Met dank aan Kees Boskamp, website Haarlemmermeerspoorlijnen.

In het boek 'Sporen door de Haarlemmermeer' (G.A. Russer, 1984) komt deze interessante passage voor over de militaire beperkingen aan de rail-infrastructuur:

"[De spoorbrug bij Aalsmeer over de ringvaart, in het baanvak Aalsmeer-Hoofddorp,] bestond uit een hoge vaste vakwerkbrug met aansluitend een draaibrug, beide 8-9 meter boven NAP gelegen. Daar was nog het nodige over te doen geweest, omdat deze hooggelegen brug met het daar nog bovenuit torende brugwachtershuis bij de Genie slecht was gevallen.
Van militaire zijde werd toen bedongen, dat er aan beide kanten van de hoge opritten onderaan ruimte vrij moest blijven zodat in geval van oorlogsgevaar noodsporen met een lage noodbrug over de Ringvaart gelegd konden worden. Het defensieve belang eiste namelijk dat de treinen voor militair vervoer niet al van verre in het weidse landschap zichtbaar mochten zijn. Voor een zoveel mogelijk vrije scheepvaart was de hoge brug echter een noodzaak, zodat voor dit compromis gekozen werd."

Gedurende het veldonderzoek naar de Stelling komen de Haarlemmermeerspoorlijntjes ook regelmatig in het vizier. De nog vele aanwezige stations, woningen en brughoofden zouden al mijn aandacht krijgen, als er geen Stelling was geweest. En regelmatig, zoals deze spoorbrug, is er een aangename overlap. Ik had al eerder bij de spoorbrug willen kijken vanwege een kostenpost op de Oorlogsbegroting 1908 voor een 'Berm langs de Spoorbaan tussen de Oostereindweg en de ringvaart van de Haarlemmermeerpolder bij Aalsmeer'.
Ik dacht dat het een smalle berm met idem paadje betrof, naar een of andere militaire voorziening. Nu vermoed ik dat het een financiele bijdrage betrof voor een berm voor de lage noodbrug van de ringvaart.

Tijdens een bezoek aan de 'Oude Spoordijk' merk je de oplopende helling (zie foto) en, omdat de brug in 1955 is gesloopt, een plotse afgrond bij de ringvaart. Van de spoorweg of woning heb ik geen overblijfselen bij de woonarken en hun tuintjes kunnen vinden. Wel lag er aan de noordzijde (nota bene de van de vijand afgekeerde zijde!) een strook grond onderaan het dijktalud...

Wegen in de Stelling: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/kleine-werken/wegen/>
Spoorwegen in de Stelling: <https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/extra/spoor/>
Haarlemmermeerspoor: <http://www.haarlemmermeerspoor.nl/>

Werelderfgoed op TV

Bron: Nieuwsbrief 13 van Broekmeulen's Projectbureau d.d. 19 december 2006.

Na maandenlang zoeken en praten is het uiteindelijk gelukt. De werelderfgoederen van Nederland zullen door Teleac/NOT op tv worden gebracht in het voorjaar van 2008. Hiermee wordt een lang gekoesterde wens tot uitvoering gebracht. Door het ministerie van OC&W zullen de benodigde gelden beschikbaar worden gesteld.

Naast de tv serie en het daaraan vast te koppelen educatie traject richting scholen, worden momenteel de mobiele tentoonstelling en brochure ontwikkeld. Deze zullen nog in 2006 klaar zijn. Voor de mobiele tentoonstelling is Perspekt Studio's in de arm genomen gezien hun ruime ervaringen op dit terrein.

Broekmeulen's Projectbureau: <http://www.broekmeulen.org/>
Stichting Platform Werelderfgoed Nederland: <http://www.werelderfgoed.nl/>

Statistiek

Op 27 november jl., 14 dagen eerder dan in 2006, werd het 50.000ste bezoek aan de Stelling-website genoteerd. In heel 2006 zijn er 54.149 bezoeken aan de website gebracht, ruim 2.000 meer dan het jaar ervoor (+4%). De provincie Noord-Holland was de grootste bezoeker met 5.700 geraadpleegde pagina's. De K.L.M. staat op de tweede plaats en Agronet (o.a. Ministerie van L.N.V. en projectbureau NHW) op de vijfde plaats. In totaal zijn er tot 1 januari 2007 294.614 bezoeken aan de website gebracht.

Tijdens de bezoeken in 2006 werden 741.000 webpagina's gedownload oftewel ruim 3,5 miljoen hits (elke pagina, plaatje e.d.). In totaal werd er 27,3 Gigabyte gedownload. De website is 106 Mb groot en bestaat uit 949 webpagina's met 2.550 afbeeldingen. Er zijn 758 bouwwerken met een bekende locatie en een luchtfoto. Met hulp van 90 in het dankwoord genoemde personen of instanties.

Gemiddeld waren er 4.500 bezoeken per maand (+166 t.o.v. 2006) oftewel 148 (+6) per dag. Wederom waren september de drukste en december de rustigste maand.
Het Windows besturingssysteem wordt in 95,3% (+1,5) van de bezoeken gebruikt , Mac OS 3,1% (+0) en Linux 0,5% (+0,1). Als webbrowser wordt Internet Explorer door 86,2% (-1,5) van de bezoeken gebruikt, gevolgd door Firefox 8,8% (+2,7) en Safari 2,0% (+0,5).

Het aantal nieuwsbrieven in 2006 was met 32 stuks een 13-tal minder dan het jaar ervoor, en 26 minder dan in 2004. Er waren zeven (0) thema nieuwsbrieven. Het aantal abonnees is het afgelopen jaar met 29% gestegen van 410 naar 529, vorig jaar bedroeg de stijging 64%.
Het Stelling-forum, sinds september, heeft nu 52 geregistreerde gebruikers die in totaal 311 berichten hebben geplaatst in 82 onderwerpen. Verder zijn er op het stelling-amsterdam.nl e-mail adres bijna 1.700 (+100) berichten ontvangen en 1.500 (-200) verzonden.
De foto-collectie over de Stelling omvat nu 17.000 digitale opnamen (12,6 Gb). De collectie met foto's van evenementen op forten in binnen- en buitenland omvat 4.650 opnamen (5,3 Gb). Daarnaast zijn er nog collecties over andere forten in Nederland en daarbuiten. En een back-up...

De website over het Radarstation Seeadler trok, gemeten sinds april, een 2.516 bezoeken; gemiddeld 279 per maand. Ook de website over Stichting Mega had het redelijk druk met 3.193 bezoeken; gemiddeld 266 per maand.

Stelling van Amsterdam: <https://www.stelling-amsterdam.nl/>
Jaarcijfers: <https://www.stelling-amsterdam.nl/colofon/website/jaarcijfers.htm>
Radarstation Seeadler: <http://www.radarstation.nl/>
Stichting Mega: <http://www.stichting-mega.nl/>

Overig

- 'Ontwikkeling Fort Uitermeer door Uiteraard Uitermeer': <http://www.noord-holland.nl/thema/nieuws/persberichten/
Ontwikkeling_Fort_Uitermeer_door_Uiteraard_Uitermeer.asp> (Met dank aan Ruud Pols)

- 'Museum Muizenfort' op Muider Info: <http://www.muider.nl/nieuws/nieuwsbericht.asp?Recid=2240>

- Ook de De Gooi- en Eemlander berichtte erover in 'Bunker uitgegraven bij Muizenfort in Muiden': <http://www.gooieneemlander.nl/nieuws/regionaal/gooivechtstreek/article1292832.ece> (Met dank aan Otto Bodemeijer)

- In december 2006 zijn van de losse pantserkoepel van het Fort bij Velsen, welke momenteel bij het Fort aan den Hoek van Holland ligt, de pantserdelen meer inzichtelijk geplaatst. Zie Foto: <http://www.forten.info/index.htm?cgi-bin/fotoalbum/emAlbum.cgi?c=show_thumbs;p=Stelling_van_Amsterdam/Pantserkoepels> (Met dank aan John Verbeek†)