Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 309

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Nummer 309 (10de jaargang, 10 december 2008)

Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
Deze nieuwsbrief is, met illustraties, ook te vinden op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Bunker in het Amsterdamse Bos - Amstelveen/Amsterdam/Aalsmeer
• Plannen in de Haarlemmermeer - Haarlemmermeer
• Water scheppen bij Spaarndam - Haarlem
• Scholieren aan de slag - Uitgeest
• Spookjagers
• Overig

Inleiding

Beste lezer,

In deze nieuwsbrief aandacht voor een mysterieuze bunker in het Amsterdamse Bos. En over drie concrete plannen in de Haarlemmermeer. Dan wat het gemaal bij Spaarndam met de Stelling te maken heeft.
Fort aan Den Ham wordt een oefenobject voor scholieren die het groen gaan aanpakken. En tenslotte op zoek naar mysterieuze verschijningen in forten.

Dit is 24ste en de een na laatste nieuwsbrief van 2008. Vanaf vandaag heeft de website weer haar winterse uitstraling met welgemeende kerstgroet. Volgende week verschijnt nog een thema-nieuwsbrief 'Vijf jaar onderzoek - samenvatting ontdekkingen' als laatste. Dan zal pas weer op 3 januari 2009 een nieuwsbrief verschijnen, een thema-nieuwsbrief over het 10-jarig jubileum.
Inmiddels worden de donkere avonden gebruikt voor het verbouwen van de website. Dat zal heel geleidelijk plaatsvinden maar bezoekers kunnen er soms wat last van hebben. Excuus daarvoor.

Mede namens de bestuursleden en medewerkers van Stichting Mega dankt uw redacteur iedereen voor zijn/haar medewerking en interesse in het bijna afgelopen jaar. En wens alle lezers alvast prettige kerstdagen en een goede jaarwisseling toe!

René Ros

Bunker in het Amsterdamse Bos

Met dank aan: afdeling Amsterdamse Bos, dienst Maatschappelijke Ontwikkeling, gemeente Amsterdam evenals enkele informanten.
Foto's: Hans Baas en René Ros.

Bij de kop van de Bosbaan heeft een zware Duitse luchtafweerbatterij gestaan maar die is geheel gesloopt. Het was daarom een grote verrassing om te vernemen dat er toch een bunker in het Amsterdamse Bos ligt, zelfs nog recenter uit de Koude Oorlog. Het begon met een filmpje op YouTube, dat ook op de Stelling Hyve pagina werd geplaatst, waarin iemand in de bunker afdaalde.

De Boswachterij bleek zeer medewerkzaam maar hadden helaas niets in hun archief. Wel staat in het WOZ-register van de gemeente het bouwjaar 1966 vermeld. Overigens is het Amsterdamse Bos (en de bunker) eigendom van de gemeente Amsterdam, maar ligt het bos in de gemeenten Aalsmeer, Amsterdam en Amstelveen.
Zodoende mochten we de bunker van binnen bekijken. In samenspraak met de Boswachterij blijft de locatie geheim en wordt daarom niets vermeldt over de tocht er naar toe.

Van de bunker zijn bovengronds alleen twee metalen luiken, twee luchtpijpen en een antenne binnen een hek zichtbaar. Door de begroeiing is er van enkele meters afstand helemaal niets te zien. Omdat alle voorzieningen zijn afgekoppeld zie je binnen ook niets zonder zaklantaarn.
Een schuifluik geeft toegang tot een trap naar de eerste metalen deur. Dan slingeren door een smalle gang met douche naar een tweede metalen deur. Het interieur blijkt te bestaan uit twee naast elkaar gelegen ruimten van ongeveer 3x10 meter, met een metalen deur ertussen.

Nabij de nooduitgang zit de complete luchtinstallatie met een klein koolstoffilter uit 1970. Op de schakelkast zit een tijdklok dus mogelijk heeft de ventilatie automatisch regelmatig gedraaid om de bunker aangenaam te houden. Via de klimkoker van de nooduitgang zijn via twee zware luiken de zandfilters te bereiken, met daarin de stoffelijke resten van vogeltjes die de weg naar buiten niet meer konden vinden.
Onder de trap staat nog een compressor aangesloten voor onbekende toepassing. Een schakelaar met de keuze tussen aggregaat en netvoeding is er ook, maar geen spoor van het aggregaat. Er is een keukenblok met een boiler (zonder jaartal op het typeplaatje). De bunker is door de Boswachterij gebruikt als archiefruimte en er staan nog wat spullen in, zoals een opgezette eend. En nog een aantal mappen die, volgens een papiertje op de stelling, naar het Stadsarchief moeten.

Gezien de kleine afmetingen en de inrichting gaat het zeker niet om een openbare schuilplaats of een noodzetel van een organisatie. Destijds moest men thuis onder de trap of in de kelder een eigen schuilplaatsje inrichten en de gemeente zorgde voor openbare schuilplaatsen voor publiek op de openbare weg. Maar bedrijven moesten een Bedrijfszelfbescherming (Bzb, nu Bedrijfshulpverlening) hebben die zorgden voor schuilgelegenheid voor het personeel. Daar moet deze bunker voor gebouwd zijn.
Momenteel is de Boswachterij aan het kijken of de bunker gesloopt of dichtgestort wordt. Bij die keuze hopen wij natuurlijk op dichtstorten zodat de bunker later nog open gegraven kan worden. Slopen is zo irreversibel...

Schuilplaats Boswachterij (NIEUW): https://www.stelling-amsterdam.nl/bunkers/amsterdamsebos/
Duitse FLAK: https://www.stelling-amsterdam.nl/overig/stadtverteidigung/flak.htm
Filmpje op YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=62FnaERxArQ
Stelling Hyve: http://stellingvanamsterdam.hyves.nl/
Amsterdamse Bos: http://www.amsterdamsebos.nl/
Stadsarchief Amsterdam: http://www.stadsarchief.amsterdam.nl/

Plannen in de Haarlemmermeer

Bron: concept-versie 'Visie op de Geniedijk' door gemeente Haarlemmermeer.

Begin november verscheen de concept-versie van 'Visie op de Geniedijk' van de gemeente Haarlemmermeer (zie Nieuwsbrief 308). Als de inhoud een definitieve status heeft gekregen zal er mogelijk meer aandacht aan geschonken worden. Maar er worden een drietal concrete projecten in genoemd, die nog niet eerder in deze nieuwsbrief aan bod zijn gekomen. Daarom van elk een samenvatting van de tekst in genoemde concept-visie.

De restauratie van de damsluis in de Hoofdvaart
Sinds 2004, toen de gemeente de damsluis van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat overnam, is de gemeente bezig met de restauratie van de sluis. De kosten werden toen geraamd op een kwart miljoen. Echter na nader onderzoek bleken er ook onder de waterlijn diverse problemen. De damsluis zal nog in de eerste helft van 2009 in ere worden hersteld. Het herstel gaat bijna twee miljoen euro kosten, maar langer wachten betekent dat de kosten straks nog veel hoger uitvallen.

Het opknappen van Fort bij Heemstede tot kleinschalig buurtpark
Er zijn plannen in voorbereiding om hier een kleinschalig buurtpark te maken als onderdeel van de ontwikkeling van het Cruquiusgebied. [Dit terrein had als 'Voorpositie bij Cruquius' een functie in de Stelling en is voorzien van scherfvrije onderkomens, red.]

Een fietsbrug bij Fort aan de Liede
In het kader van het Raamplan Haarlemmermeer Groen (2000) wordt een fietsbrug gerealiseerd tussen de Ringdijk en Fort aan de Liede. Dekking komt uit de middelen voor Haarlemmermeer Groen met bijdragen van provincie, rijk en gemeente. Door de fietsbrug komt er een recreatieve verbinding naar Spaarnwoude, de forten aan de Liede en Penningsveer. De brug is qua type en uitvoering vergelijkbaar met de fietsbrug bij Cruquius. Geschat jaar van realisatie is 2010.

Damsluis in de Hoofdvaart: https://www.stelling-amsterdam.nl/inundaties/haarlem/
Voorpositie bij Cruquius: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/heemstede/
Fort aan de Liede: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/liede/
Stelling van Amsterdam pagina met download Concept "Visie op de Geniedijk": http://www.haarlemmermeer.nl/content.jsp?objectid=38057

Water scheppen bij Spaarndam

Met dank aan: Joop de Vries†, Frans Aarsen (Hoogheemraadschap van Rijnland)
Bron: boek 'Zeven eeuwen Rijnlandse uitwatering in Spaarndam en Halfweg' en website Hoogheemraadschap van Rijnland.

Op maandag en vrijdag schept het Boezemgemaal Spaarndam meestal een flinke hoeveelheid water uit de Mooie Nel, vroeger naar het IJ en nu naar Zijkanaal C en het Noordzeekanaal. Het is een indrukwekkend gezicht om het water in de 10 schepraderen, die maximaal 32 m3/sec. kunnen verpompen, te zien spetteren met het geluid van dreunende dieselmotoren.
Voor de 1.113 km2 tussen Noordzeekanaal en Gouda is het een van de vier gemalen van het Hoogheemraadschap van Rijnland die het door 345 poldergemalen uitgeslagen water naar zee doorpompen.
De lezer vraagt zich natuurlijk af welke relatie uw redacteur met de Stelling denkt te zien. Militaire waterwerken zijn nu wel goed in beeld maar invloeden op civiele waterwerken komen sporadisch 'boven water'. Die laatsten zijn lastig omdat het Ministerie van Oorlog er goed in geslaagd lijkt te zijn om ze buiten de vestingbegroting te houden. Maar het gebruik van een pompgemaal lijkt vooralsnog uniek.

Het Boezemgemaal Spaarndam is in 1846 als stoomgemaal opgeleverd en de aanleiding was de drooglegging van de Haarlemmermeer waarvoor water weggepompt moest worden maar vooral de capaciteit van de boezem flink verkleind zou worden. Voor de civiele watermannen maakte het niet uit aan welke zijde van Spaarndam het gemaal kwam. Alhoewel de huidige Stelling nog niet bestond waren ten westen van Spaarndam wel een inundatiegebied en twee batterijen van de Posten van Kraijenhoff. Dit was de reden om het gemaal op 500 meter van de boezemsluis in de Spaarndammerdijk te plaatsen. Via dit boezemkanaal (overstort?) kon de rest van de Spaarndammerpolder ge-inundeerd worden. Om de bestaande kleine sluis voor scheepvaart bereikbaar te houden werd een nieuw kanaal gegraven. Die kleine sluis is overigens nog aanwezig maar, evenals een deel van het kanaal, gedempt.

Met de bouw van het Fort bezuiden Spaarndam en de liniewal werd het kanaal naar de kleine sluis, de gracht voor het fort en de liniewal. En tussen het boezemkanaal en de fortgracht werd een toevoerkanaal met damsluis aangelegd die in oorlogstijd open gemaakt zou worden om opgemalen water via de fortgracht naar de polder te pompen. Een damsluis in het kanaal naar de kleine sluis werd dan juist gesloten. Met de aanleg van de Voorstelling bij Spaarndam kwamen extra voorzieningen om het water door de voorstelling te geleiden.

De stoominstallatie was in 1876 vervangen en werd in 1936 ingeruild voor twee dieselmotoren. In 1989 werd het gemaal (niet het kanaal, sluis en machinistenwoning?) een provinciaal monument. Tegenwoordig bewegen twee diesel-hydraulische motoren uit 1993 de schepraderen.
Binnen afzienbare tijd moet de capaciteit van het gemaal vergroot worden, mogelijk met nieuwbouw en wellicht zelfs ondergronds. Maar het zal de lezer duidelijk zijn dat het gemaal, kanaal en sluis zeer nauw verweven zijn met het fort en het inundatiesysteem. Als dat systeem hersteld zou worden, is het eenvoudig om in het voorjaar de polder voor de vogels te inunderen...

Boezemgemaal bij Spaarndam: https://www.stelling-amsterdam.nl/inundaties/spaarndam/
Posten van Kraijenhoff: https://www.stelling-amsterdam.nl/bunkers/krayenhoff/
Fort bezuiden Spaarndam: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spaarndam-zuid/
Positie bij Spaarndam: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spaarndam/
Hoogheemraadschap van Rijnland: http://www.rijnland.net/

Scholieren aan de slag

Tekst en foto: Fred Braaksma, medewerker Stichting Fort aan Den Ham.

Deze maand, december 2008, zijn leerlingen VMBO en MBO van het Clusius College bij Fort aan Den Ham begonnen aan een meerjarig project. Het doel is om de natuur beheersbaar te maken met volle aandacht voor de (militair-)historische beplantingen op het terrein van Fort aan Den Ham.
Het Clusius College verzorgt opleidingen op het gebied van plant, dier, natuur en milieu, etc. in Noord-Holland Noord. Advies wordt ingewonnen bij Landschap Noordholland.

De leerlingen krijgen hierbij uitleg over de Stelling van Amsterdam en de functie van dit fort binnen de Stelling. Het streven is om zoveel mogelijk weer een oorspronkelijke situatie terug te krijgen.

Stichting Fort aan Den Ham: http://www.fortaandenham.nl/
Fort aan Den Ham: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/ham/

Spookjagers

Foto: Leen de Jager, beheerder Fort bij IJmuiden.

Sinds op het Fort bij IJmuiden het verhaal is ontstaan dat er geesten en lichtbollen door de gangen zweven (zie foto links), heeft de Stelling een nieuwe groep van ge-interesseerden. Er worden nu ook beheerders van andere forten benadert of een groepje mensen van Haunted Holland 's nachts het fort mag betreden om naar het onverklaarbare te zoeken. En er zijn inmiddels ook een aantal andere forten bezocht.

In Fort bij IJmuiden zijn een blaffende hond, onverklaarbare stemmen, voetstappen, gekreun, gegrom, gefluit en gezucht gehoord. Ook is er een foto gemaakt van iemand die normaal wel een bril en geen baard heeft, maar nu lijkt op de bebaarde en brilloze eerste fortcommandant Harrebomee.
En een vreemd rommelend geluid maar dat bleek een expeditie-lid te zijn die kort ervoor te overdadig gedineerd had. Over resultaten in de andere forten is nog niets vernomen, wellicht in een volgende nieuwsbrief.

Fort bij IJmuiden: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/ijmuiden/
Majoor Harrebomee: https://www.stelling-amsterdam.nl/mensen/overig/lijst.htm
'Spoken op Forteiland IJmuiden': https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewtopic.php?t=251
'Op forteiland jankt een hond die niet bestaat' in IJmuider Courant: http://www.ijmuidercourant.nl/nieuws/regionaal/ijmond/article3031161.ece
Haunted Holland: http://www.haunted-holland.nl/

Overig

Overig kort, en meestal actueel, nieuws verschijnt op het Stelling Forum. Gebruik deze link voor een overzicht van de nieuwste berichten:
https://forum.stelling-amsterdam.nl/nieuw/

Sinds januari 2008 wordt hier niet meer verwezen naar berichten op het Stelling Forum. Gebruik de link hierboven om de nieuwe berichten te zien.
Door je te registeren bij het Stelling Forum kan je eenvoudig zien welke onderwerpen zijn geplaatst sinds je vorige bezoek, krijg je een melding per e-mail als je je abonneert op een forum en kan je zelf berichten plaatsen.