Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 420

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
16de jaargang, nummer 420, 29 januari 2014

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Dienstberichten
• Emotionele waarde - Muiden
• Na de bevrijding, een nieuwe geschiedenisserie bij de NTR
• Boerderij Breedland gesloopt - Muiden
• Culturele invulling fort Diemerdam blijft uit - Diemen
• Eenzaam maar niet alleen
• Merwedesluis - Amsterdam
• Verwarrende webadressen
• Statistiek 2013
• De mislukte aanslag op het onbewaakte kruithuis - Amsterdam

Inleiding

Beste lezer,

Dit is de laatste normale Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam. Het plezier is al een jaar of vijf verdwenen en een weg omhoog blijft buiten zicht. Zodoende gaat de gehele Stelling-website in de mottenballen.
De website blijft online maar krijgt geen aanvullingen meer. Een paar gereedstaande thema-nieuwsbrieven zullen nog op toepasselijke momenten verschijnen en een enkele aankondiging over bv. de dagexcursie. Informatie over nog af te ronden projecten zal op het Stelling Forum, Twitter en Facebook worden geplaatst.
Ik ga proberen alleen nog dingen te doen die ik leuk vind maar vooral meer aan mijn gezin en mijn werk te denken. Daarom voor de laatste keer een inleiding:

Deze nieuwsbrief begint na de gebruikelijke dienstberichten met een interessante gedachte over het verplaatsen van objecten. De forten komen als naoorlogse gevangenkampen aan bod in de nieuwe NTR-serie 'Na de Bevrijding'. Daarna over het gesloopte hart van het radarstation Seeadler. Ingezonden werd een soort evaluatie van de herontwikkeling van de Kustbatterij bij Diemerdam en de Europese subsidies ervoor.
Kort aandacht voor een bezoek van Koningin Wilhelmina aan een fort maar vooral het puzzeltje om het jaartal te achterhalen. Een tweede bericht over sloop, de laatste helft van de Merwedesluis in Amsterdam. En een uitleg over de verwarrende webadressen evenals de statistieken over 2013.
Onlangs een tijdschrift gekocht waarin dezer dagen in 1918 een artikel verscheen over een mislukte poging om een kruitmagazijn tot ontploffing te brengen. Radicalisering blijkt van alle tijden. En was dit de eerste terroristische aanslag in Nederland?

Vragen en opmerkingen kunt u sturen via: https://www.stelling-amsterdam.nl/contact/

Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2014/nieuwsbrief-420/
Overig kort nieuws op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/

Veel leesplezier!
René Ros

Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.

Dienstberichten

Met plezier hebben we mogen meewerken aan het recent verschenen boek Verborgen schatten, over de mooiste gebouwen van Natuurmonumenten. Bijgedragen is aan de teksten over de forten van de Stelling van Amsterdam en enkele andere forten. Hetgeen is beloond met een vermelding inclusief webadres en een exemplaar van het boek.
'Verborgen schatten' in de webshop van Natuurmonumenten

Er is ook eens goed nieuws: de wachterswoning van de schietbanen op het latere Militair Terrein Zeeburg wordt momenteel opgeknapt.
Militair Terrein Zeeburg

Onlangs gesproken met de 90-jarige dochter van de laatste bewoner van Fort aan het Schiphol! Met haar informatie is een biografie over haar vader samengesteld.
Magazijnbeheerder Buchel

In de periode 2014-2018 zult u ongetwijfeld vaak horen en zien dat de Eerste Wereldoorlog 100 jaar geleden plaatsvond. Voor de Stelling van Amsterdam was het vreemd genoeg haar hoogtepunt. Behalve een thema-nieuwsbrief op 1 augustus as. zal deze website er geen bijzondere aandacht aan schenken (zie inleiding). Wel verwijzen we graag naar:
Stichting 100 jaar Eerste Wereldoorlog in Nederland

Dit jaar geen artikel 'Dit jaar een eeuw geleden...' omdat er wel erg veel in 1914 gebeurde en ik geen zin heb om er tijd in te stoppen. Ook geen zin om de Historische Kalender uit te breiden zodat alle gebeurtenissen van een jaar te zien zijn. Bovendien wordt het dan te makkelijk om de gegevens te stelen.
Historische Kalender

Dit jaar bestaat de Stelling van Amsterdam Junior website 10 jaar!
Stelling van Amsterdam Junior

Emotionele waarde

Tekst en foto: Ron Veltkamp.
Verscheen eerder als ingezonden brief in WeesperNieuws d.d. 11-12 jl.

Elk voorwerp heeft een nut. Op de plaats en in de tijd waarin het is ontstaan.
Beide grootheden, plaats en tijd, geven aan een voorwerp onze emotionele waarde. Door het verstrijken van de tijd vermindert deze waarde. Een typemachine, nuttig in de tijd toen, is waardeloos nu.

Dat wat de emotionele waarde blijft bepalen is de factor plaats. De typemachine van mijn opa heeft meer waarde in het huis van mijn opa dan bij mij thuis.
Voorwerpen die worden vervreemd van hun plaats, worden losgerukt van hun wortels. Van hun ziel. Het is een illusie te denken dat iets ‘hier’ hetzelfde is als het is ‘daar’. Alles heeft zijn maximale emotionele waarde op de plaats waar het is ontstaan.
Een huis is nauw verbonden met de plaats waar het is gebouwd. Waar het staat.

Het is een waan te denken dat een huis nog hetzelfde is als je het ergens anders neerzet. Met het verplaatsen wordt het losgerukt van zijn wortels. Wordt het weggerukt van zijn ziel. Als een huis nu in de weg staat, dan kunnen we het verplaatsen. Maar de emotionele waarde daalt naar nihil. Door het te verplaatsen wordt het tot een bezienswaardigheid gedegradeerd. Afbreken is beter.

'Waarde' op weblog 'Nogffdit' (langere versie)
'Boerderij Vechthoeve' in Nieuwsbrief 417

Na de bevrijding, een nieuwe geschiedenisserie bij de NTR

Bron: persbericht NTR d.d. 7-1 jl.

Bij de NTR is vanaf 31 januari de nieuwe serie ‘Na de bevrijding’ te zien. In 7 documentaires van 50 minuten wordt aan de hand van persoonlijke getuigenissen een indringend beeld gegeven van de jaren 1945-1950; een weinig belichte periode waarin ons net bevrijde land zich moet oprichten uit de chaos van de oorlog.

Nederland ligt letterlijk in puin, duizenden mensen zijn op drift geraakt. Er is sprake van wraak en schuldgevoelens, wantrouwen tegen de autoriteiten, van losbandigheid en eigenrichting.
De jaren na de bevrijding zijn één grote zoektocht naar oude en nieuwe waarden, naar een evenwicht dat lang niet altijd gemakkelijk wordt gevonden en regelmatig tot hevige strijd leidt.

In de serie komen de belangrijkste thema’s uit de periode 1945-1950 aan bod. Van terugkeer uit de kampen tot wederopbouw, van schaarste tot Marshallhulp, van de koloniale oorlog in Nederlands-Indië tot Koude Oorlog. Daarbij krijgen getuigen die rond het eind van de oorlog volwassen werden een centrale rol. Toen waren het jonge mensen tussen 15 en 25 jaar, nu zijn het tachtigers.

Aflevering 2: Om bijltjesdag, een massale lynchpartij van landverraders, te voorkomen, stelt de regering speciale rechtbanken in: De Bijzondere Rechtspleging. Uiteindelijk worden bijna 65.000 oorlogsmisdadigers veroordeeld. Twee gevangenen, een kampbewaker en een officier van justitie van toen vertellen hun verhaal. Ook een voormalig lid van een executiepeloton die bij de uitvoering van een van de doodstraffen betrokken was, komt aan het woord.

Na de bevrijding
Aflevering van Andere Tijden over naoorlogse jaren
Volledige persbericht op Stelling Forum
Gevangene Dirk van Berge
Thema-nieuwsbrief 'Ik zat gevangen in Fort benoorden Purmerend'
Bewaringskampen Politieke Delinquenten

Boerderij Breedland gesloopt

Met dank aan: Arjen Kouwenhoven (laatste bewoner).

Radarstation Seeadler

Culturele invulling fort Diemerdam blijft uit

Tekst: Frans van der Beek (Cultuurmakelaars).
Foto's: Otto Bodemeijer en René Ros.

Waar blijft de echte culturele invulling van Paviljoen- en Fort Diemerdam, het met Europees geld betaalde architectonische hoogstandje op de grens van Diemen, Amsterdam en Muiden? Dat is de grote vraag nu een horeca-exploitant de locatie huurt, en af en toe een vleugje ‘educatie’ en ‘cultuur’ doet in zijn commerciële producten.

De semi-overheidsorganisatie Stadsherstel Amsterdam N.V. is eigenaar van paviljoen en fort, en heeft als verhuurder een commercieel belang. Volgens de statuten zou de ‘Afdeling Verhuur Bijzondere Locaties’ van Stadsherstel moeten samenwerken met culturele instellingen. Dat is zeker van toepassing op het Diemerfort omdat ook het bestemmingsplan voor dit gebied een functie als culturele trekpleister vereist. Daarover bestaat inmiddels ruim een jaar na de opening op z’n minst nogal wat onduidelijkheid.

Aanvankelijk had Stadsherstel belangstelling voor het internationale kunstproject ‘European Arts Embassy’, maar dat initiatief is zonder opgaaf van redenen terzijde geschoven. Vragen over wat daarvoor in de plaats komt worden door Stadsherstel niet beantwoord.
Ook wethouder van cultuur van de gemeente Diemen, mevrouw Jeannette Pietersen van D66 heeft geen idee, maar laat via een woordvoerder weten dat het niet aan de Gemeente, maar aan de eigenaar is om invulling te geven aan de bestemming van Paviljoen- en Fort Diemerdam: “De wijze waarop Stadsherstel dat doet achten wij geheel in overeenstemming met het geldende bestemmingsplan.” Dat is opmerkelijk, aangezien er op dit moment geen enkel plan voor die culturele bestemming op tafel ligt en deze locatie niet voorkomt op de lijst van culturele locaties van Stadsherstel.

De bouw van het paviljoen is grotendeels bekostigd met geld uit het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkeling. Dit gemeenschapsgeld kwam beschikbaar op grond van uitdrukkelijk een culturele bestemming. Dat werd op de informatieborden als volgt geformuleerd:
“De kustbatterij (fort) Diemerdam wordt een culturele pleisterplaats voor wandelaars, fietsers, skeelers, kanoërs en gebruikers van pleziervaartuigen.” aldus het Europese Fonds. “Samen met diverse culturele, toeristische en recreatiepartijen komt er een plan dat er voor zorgt dat het gebied aantrekkelijk wordt en blijft. Daarnaast wordt er een tentoonstelling gemaakt en worden er diverse actuele activiteiten georganiseerd, zodat het fort en de omliggende projecten naamsbekendheid krijgt. Bovendien zullen veel mensen dit gebied gaan ontdekken, omdat er steeds een wisselende tentoonstelling of evenement is.”
Van dit voornemen is vooralsnog nog niets terecht gekomen. Zowel de gemeente Diemen, de provincie Noord-Holland als het Europese Fonds kunnen geen antwoord geven op de vraag wat dit culturele plan gaat behelzen.

In de notitie ‘Reacties voorontwerp bestemmingsplan Buitengebied Diemen’ van de Gemeente, wordt bovendien expliciet vermeld dat “de bestemming het gebruik van gronden en bouwwerken limiteert voor uitsluitend recreatieve, culturele en educatieve doeleinden met een beperkte en ondergeschikte horecafunctie.”
Vooralsnog zal alleen de huidige huurder (Puur Producties bv) de locatie commercieel exploiteren en weet niemand wat er op Fort Diemerdam in de toekomst aan cultuur-voor-iedereen kan worden verwacht.

Kustbatterij bij Diemerdam

Eenzaam maar niet alleen

Koningin Wilhelmina had als staatshoofd een rol in de Stelling van Amsterdam maar vooral omdat het ook háár laatste wijkplaats in geval van oorlog zou zijn.
Eindelijk kwam het er eens van om haar autobiografie 'Eenzaam maar niet alleen' uit 1959 te lezen. Voor ruim zeven euro lag een exemplaar in de brievenbus.

Het militaire gebeuren komt oppervlakkig aan bod en zeker niet de Stelling op één kleine uitzondering na.
In een opsomming van een weekagenda* wordt genoemd:
"Dinsdag: ... 1.30 uur. Bezoek per stoomboot aan het fort Pampus. - 7 uur. Diner in de Galerijzaal"
Vreemd genoeg komen er in biografieën weinig jaartallen voor zodat er gepuzzeld moet worden.

Op de zaterdag ervoor wordt de aankomst genoemd van een delegatie met een mededeling over het regentschap van Hertog Johann Albrecht van Mecklenburg-Schwering**. Het regentschap werd op woensdag 11 april 1894 aanvaard na de dood van zijn broer.
Aannemende dat de delegatie enkele dagen later in Amsterdam was, moet het bezoek aan Fort aan het Pampus op 17 april 1894 hebben plaatsgevonden en maximaal drie uur geduurd hebben, waarschijnlijk inclusief boottocht.

* pagina 84, Eenzaam maar niet alleen, Wilhelmina, 1959
** de halfbroer van prins Hendrik, later de man van Wilhelmina.

Koningin Wilhelmina
'Koningin en kabinet naar oude forten' in Nieuwsbrief 295
'Johan Albrecht van Mecklenburg-Schwering' op Wikipedia (helaas geen betrouwbaardere bron)

Merwedesluis

Merwedesluis
Militair Terrein Zeeburg

Verwarrende webadressen

Onlangs vroeg een gids op een fort over de verwarrende webadressen van websites over de Stelling. Na de uitleg begreep hij de situatie maar hoeveel mensen weten dat niet? Daarom nu een zo objectief mogelijke schriftelijke poging.

In 1999 begon deze website op het adres www.rgaros.nl/sva/. Alleen met een Kamer van Koophandel inschrijving - toen niet mogelijk voor alle ondernemingen - kon in die tijd een nl-domein geregistreerd worden*1. Daarom werd vanaf 2000 het adres www.stelling-amsterdam.org gebruikt.
Een jaar later registreerde de toenmalige Stichting Stelling van Amsterdam www.stelling-van-amsterdam.nl voor een website over hun stichting*2 zodat er geen inhoudelijke overlap en geen verwarring was.

Eind 2006 bleek uit het - in overleg - opgestelde communicatieplan dat de provincie Noord-Holland met een nieuwe portaal-website*3 www.verborgenring.nl zou komen en dacht ik zonder problemen stelling-amsterdam.nl te kunnen gaan gebruiken.

Maar bij de presentatie van het communicatieplan (begin 2007) werd verborgenring.nl weggehoond door de fortbeheerders en gidsen(!) en besloot de provincie - zonder overleg - om de domeinnaam van de gefuseerde Stichting Stelling van Amsterdam te gaan gebruiken.
Op het moment dat op dat adres geen portaal-website*3 maar een echte website verscheen*4 (september 2007) begon de verwarring.

Kan er dan in ieder geval naar elkaar verwezen worden? Jazeker maar dat vermindert de verwarring niet. Onderling verwijzen heeft ook een paar jaar plaatsgevonden. Maar nadat vrijwel alle links naar deze website spontaan waren verdwenen en niet snel hersteld zouden worden*5, zijn de links naar de provinciale website ook weggehaald.

De verwarring is zowel een vloek als een zegen. Dat mensen denken dat mijn website van de provincie is, geeft de nodige problemen. Maar een folder met het 'officiële' logo en het 'onofficiële' webadres is natuurlijk wel grappig.

*1 Aan rgaros.nl was ik gekomen dankzij een rebelse actie door provider XS4ALL.
*2 De stichting huurde mij in als webmaster voor hun website.
*3 Een webpagina die dienst doet als toegang tot meerdere websites over hetzelfde onderwerp.
*4 Noch inhoudelijk overleg vanwege mijn website noch technisch overleg als webmaster Stichting Stelling van Amsterdam.
*5 Na publicatie van deze nieuwsbrief kwam de mededeling "Ze staan al een aantal maanden weer op de plek waar ze horen".

Statistiek 2013

In heel 2013 werden er ruim 121.000 bezoeken aan de website Stelling van Amsterdam gebracht. Dat is krap 16.000 meer dan het jaar ervoor (+15%). In totaal zijn er ruim 915.000 bezoeken aan de website gebracht sinds de eerste publicatie in 1999. Dit jaar zal de 1 miljoen-grens gepasseerd worden.

Per maand waren er gemiddeld 10.000 bezoeken oftewel 330 per dag. Voor de derde maal was niet september maar deze keer oktober de drukste maand. Februari was de rustigste maand.
Tijdens de bezoeken werden 1,5 miljoen webpagina's gedownload met een totale omvang van 105 gigabyte.

Het Windows besturingssysteem werd bij 63% (-14) van de bezoeken gebruikt*, Mac OS 21,5% (+4,2) en Linux 8,4% (+3,9).
MS Internet Explorer is de webbrowser voor 36,5% (-14,9) van de bezoeken, voor het eerst gevolgd door Apple Safari 16.4 (+2,7) en daarna van plaats gewisseld Google Chrome 15,9% (+1,5) en Mozilla Firefox 15,3% (+0,2).

Het aantal nieuwsbrieven was met 15 stuks vijf lager dan het jaar ervoor, waarvan 1 (-4) thema-nieuwsbrief. Dat is het op één na laagste aantal ooit, op het startjaar 1999 met 10 nieuwsbrieven na. Het aantal abonnees is het afgelopen jaar gedaald naar 954. Maar de verschuiving naar 286 (+96) volgers op Twitter en 126 (+114) Facebook'ers is voortgezet.
Tevens zijn er via het Vraagbaak-formulier 125 (-33) vragen ontvangen waarvan 18 (-28) zijn doorgestuurd naar derden. De bezoeken aan het Stelling Forum zijn met 20% gezakt tot bijna 48.000.

De website is 205 Mb (+11) groot en bestaat uit 1.130 webpagina's met 4.100 (+200) afbeeldingen. Op de website staan 1.067 locaties (-15) van (verdwenen) bouwwerken met een bekende locatie. De foto-collectie over de Stelling omvat 32.700 digitale opnamen (73 Gb).
Er is 4.200 km met de auto voor gereden. En 5.000 e-mails voor verzonden en 2.400 gelezen.

* Vijf jaar geleden was dit nog 91% !

De mislukte aanslag op het onbewaakte kruithuis

Bron: Het Leven Geïllustreerd jrg. 13, nr. 6, 5 februari 1918.
Oorsp. titel: De mislukte aanslag op het onbewaakte kruithuis aan den Haarlemmerweg tusschen Sloterdijk en Halfweg
Opm.: De aanslag vond op 27 januari 1918 plaats maar Het Leven was een weekblad.

Men heeft het met ontzetting vernomen: aan wèlk gevaar Amsterdam ontkomen is! Hoe een vijftal individuën, wier hoofd op hol gebracht was door de onzinnige praatjes welke op de vergaderingen der anarchistische en anti-militaristische propagandaclubs ten beste gegeven worden, kwajongens die te druk de bioscopen, met hun gevaarlijke sensaties, naliepen, een aanslag gepleegd hebben op het Kruithuis onder Sloten aan den Haarlemmerweg en hoe het feitelijk alleen aan het manmoedig gedrag van den politieman Heiligers te danken is, dat dit gespuis onschadelijk gemaakt worden kon.

Wanneer wij op onze foto, die het gevaarlijke gebouw voorstelt, den streep volgen, in zwart daarop getrokken, hebben wij den weg, dien den aanslagplegers volgden, in zijn geheel vlak voor ons. Zij kwamen van achter uit het land (links waar de lijn begint), gingen, (opdat het grint niet kraken zou), over den aarden grond van het boschje en den stapel planken en zetten aan den langen kant van de schuur, bij het eerste raam, een ladder aan. Naar boven geklommen, moesten zij zich uit de goot, langs het pannendak, drie Meters hoog naar boven werken, 't geen zij zóó voorzichtig deden, dat geen enkele pan gebroken gevonden is.
Het raampje, ook op de kiek duidelijk zichtbaar, hebben ze naar boven opengeklapt, waarmede hun de weg naar binnen vrij kwam. Aan den binnenkant van het groote zolderluik (X) werd toen allerhande brandbaar goedje opgestapeld en dit met petroleum gedrenkt. Uit de benedendeur vertrekkende, legden zij bij XX een lange lont uit, welke van papieren "stroppen" geweven was, en staken deze in de brand.

Omdat echter het luik (zie weer X) open gebleven was, ontstond er een dusdanige trekking, dat de lont, die overigens ook zoo primitief gemaakt was, dat de stijfsel niet eens droog geworden bleek, doofde, waarmede dus het onheil voorkomen werd.

Dat de militaire autoriteiten een dusdanige stapelplaats van kruit en patronen, bommen en granaten (de schuur was tjokvol) zonder eenige militaire bewaking gelaten hebben, dat het bij niemand, in de drie-en-een-half jaar, dat dit gevaarlijke kruithuis de springstoffen nu al herbergt, opgekomen is, dat een dergelijke schuur heel wat meer en heel wat sterkere bewaking nodig heeft dan bijvoorbeeld de kleine-steentjes op den Dam, blijft een der raadselen van de ondoorgrondelijkheid en het duister gedoe van hen die, waren ons land in de oorlog betrokken geworden, bewijzen van helder inzicht en juiste appreciatie van gevaar te geven hadden.
Dat een militaire bewaking noodig is, wordt bewezen alleen al door het feit, dat men ze thans, - zie de foto, - ingesteld heeft. Indien het zóó ook eens in den oorlog ging en het heldere inzicht en de gevaarsappreciatie [aan] den slag kwam!

Op de linksche foto de eenvoudige diender Heiligers, het Slotensche politie posthuis verlatende, de eenvoudige diender, die in zijn ééntje méér plichtsgevoel.... enfin we zullen den zin maar niet afmaken. Gedacht hebben we het dezer dagen immers allemaal.

'Mislukte aanval op 't kruithuis aan den Haarlemmerweg ' in Nieuwsbrief 250
Sectorpark Sloten, Afd. Munitie a.k.a. 1800 Roeden