E-Nieuwsbrief Website Stelling van Amsterdam, nummer 52
(2 november 2001)
Beste lezer,
Bij deze een nieuwe e-nieuwsbrief over de website Stelling van
Amsterdam.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>
Deze nieuwsbrief is, met meer verwijzingen, te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook meer informatie over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en
het archief te vinden.
Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan geïnteresseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.
En stuur de nieuwsbrief door aan anderen!
INHOUD
In deze overladen nieuwsbrief een afronding van veel zaken die soms
al twee maanden lopen maar vorige week nog niet af waren. Over een
archiefbezoek op m'n vrije dag en objecten waar ik even "toevallig"
langs kwam:
In de volgende nieuwsbrief o.a.:
BEZOEK ARCHIEFDIENST VOOR KENNEMERLAND
Alweer bijna een maand geleden heb ik een bezoek gebracht aan de Archiefdienst
voor Kennemerland (sinds 2005 Noordhollands Archief). Deze is gevestigd in een oude kerk in
Haarlem. Van buiten ziet dat er fraai uit, van binnen heerst er een
rommelige sfeer. In de atlas heb ik enkele stapels foto's en kaarten
doorgebladerd. Vooral van de barakken en loodsen van het Sectorpark
Halfweg Afd. Materieel zijn een paar fraaie foto's uit 1914-1918.
Maar ook enkele foto's uit 1987 toen de meeste loodsen er nog
stonden.
In het archief zelf heb ik vooral de archieven van de vele polders in
het gebied nagezocht. Er waren veel archieven die in de inventaris
geen onderwerpen als defensie, landsverdediging of "vergunningen aan
de Staat" hadden. Maar toch een paar leuke zaken gevonden waarvan de
drie interessantste en/of leukste hieronder volgen. En nog
één kleintje: tijdens de inundatie van de Waarderpolder
door de Duitse bezetter moet op "1e Paaschdag 1944" een doorbraak
hebben plaatsgevonden.
Diezelfde dag ben ik nog even in het Rijksarchief
Noord-Holland geweest. Daar vond ik opgaven van de
verschillende Eerstaanwezendschappen van de Genie. Deze lijsten
bevatten cijfers over het aantal officieren, manschappen en paarden
die in forten en loodsen gekazerneerd konden worden in gewone en
uitzonderlijke omstandigheden. Er zitten wat tegenstrijdigheden en
onduidelijkheden in zodat dit nadere bestudering vereist.
<http://www.avk-haarlem.nl/>
<http://www.rvc.nl/historical/haarlem/index.html> (Beeldarchief
AvK)
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/halfweg/>
MUNITIEWAGENS SPAARNDAM
Er zijn wel eens archiefstukken waar we (ik in ieder geval) van
zitten te schuddebuiken omdat je je - achteraf - afvraagt waar ze
zich druk om maakten. Vergunningen in 1939 verlenen voor de bouw van
een kippenhok binnen de verboden kringen bijvoorbeeld. Zo trof ik in
het archief van het bestuur van de Polder Velserbroek een aardig dik
dossier aan over schade aan de wegen Westlaan en Dammerweg bij
Spaarndam.
Rond maart 1957 constateert het polderbestuur dat Defensie met grote aantallen
vrachtwagens heen en weer rijdt naar het magazijncomplex bij het Fort benoorden Spaarndam.
Waarschijnlijk was het complex net in gebruik genomen en werd de eerste voorraad
er heen gereden. De wagens reden wild in twee-richtingen verkeer over de smalle
weg. Er schijnt zelfs één vrachtwagen gekanteld te zijn.
Het polder bestuur trachtte de schade aan de weg op het Ministerie
van Defensie te verhalen. Die weigerde omdat ze op de openbare weg
reden met voertuigen die daar op mochten rijden. Defensie gooide olie
op het vuur door in dezelfde brief te klagen over de slechte en
gevaarlijke staat van de weg en verzocht tot spoedig herstel. Wel
zouden ze de chauffeurs manen om rustiger te rijden.
Het polderbestuur benaderde ook het Ministerie van Verkeer en
Waterstaat maar die wilde zich er duidelijk niet mee bemoeien. De
vereniging van waterschappen hielp ook maar wees het polderbestuur op
haar eigen fouten. Ze had direct Defensie-personeel moeten aanspreken
toen de problemen werden geconstateerd en de weg was al in slechte
staat. Uiteindelijk kwam 25% van de herstelkosten uit een provinciaal
wegenpotje, de rest moest de polder zelf betalen. Het polderbestuur
hoopte in de zomer van 1959 de wegen hersteld te hebben, dus twee
jaar later. En tja, die 5.100 toenmalige guldens (2.314 euro) was
natuurlijk wel een heel groot bedrag...
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/magazijnen/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spaarndam-noord/>
SKELETTEN SPAARNDAM
In het foto-archief over de Gemeente
Velsen vond ik een foto uit 1993. Daarop zit een geknielde
politieagent die kijkt naar enkele schedels en andere botten die uit
het zand zijn gekomen. Navraag bij voorzitter Jan de Vries van de
Stichting Krayenhoff te Spaarndam leverde een drietal
krantenartikelen op waaronder één met dezelfde foto die
ik in het archief had gevonden. De botten waren gevonden door een
passant die koeien in de grond zag wroeten. Politie en justitie
kwamen binnen twee dagen tot de conclusie dat het geen recent
misdrijf betrof en droegen de vondsten over aan de stadsarcheoloog
van Haarlem. De conclusie was dat de resten tussen de 100 en 300 jaar
oud moeten zijn. Dan wil ik wel eens weten waar ze gevonden zijn.
Want als ze in de liniewal zijn gevonden is dat vreemd, want die wal
is pas in 1884-1885 aangelegd.
<http://www.velsen.nl/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spaarndam/>
OEFENING 1903
In het archief van de "Verenigde Binnenpolder onder Haarlemmerliede
en Spaarndam" vond ik de vergunning-aanvraag uit juni 1903 van de
Stellingcommandant voor het gebruik en tijdelijk afsluiten van een
weg. Er was een situatietekening bijgeleverd. De oefening zou
plaatsvinden van 15 tot en met 26 september 1903 langs de Lage Dijk
nabij Spaarndam. Daarvoor werd op een terreinstrook ten westen van de
Lage Dijk en ten noorden van de molen Slokop (welke nog aanwezig is)
enkele voorzieningen getroffen. Er werden enkele tijdelijke werken
aangelegd zoals deze ook tijdens een mobilisatie aangelegd zouden
worden. Twee golfijzeren onderkomens en een batterij voor vier
mortieren en een batterij voor 2 lichte voormonden werden er
aangelegd om na de oefening weer verwijdert te worden. Aan de frontzijde werd een 2,5 meter hoog "gezichtsmasker" van takken
aangebracht.
Het grootste deel van het gebruikte rijksterrein is nu van een grote
aannemer. Op een stukje weiland waar de lichte vuurmonden moeten
hebben gestaan is natuurlijk niets te vinden.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/gebruik.htm>
LUCHTAFWEERBATTERIJEN 1927-1933
Soms krijg ik van die e-mails die me helemaal blij maken. Bij Big
Brothel schijnen ze dan te gaan knuffelen maar gelukkig leent het
Internet leent zich daar niet voor! :-)
Zoals laatst toen Caspar Vermeulen me een
lange e-mail stuurde over de betonnen beddingen met gietijzeren kragen die bij
Halfweg in het moeras staan. Alhoewel ik er aan twijfelde had ik die voorlopig
bij de Duitse werken ingedeeld.
Caspar had echter informatie dat het een Nederlandse luchtafweerbatterij uit
1927 was die ik zelf maar de naam "Luchtafweerbatterij
Halfweg" heb gegeven (mijn Van Dale kent "luchtdoel" niet). Er was een eerdere
batterij nabij Den Helder en nog twee rond Amsterdam: op het glacis tegen het
contrescarpgebouw van het Fort aan het Pampus en op de Liniewal Geindijk - Nigtevecht.
Alle drie de batterijen hadden tot 1933 drie ex-Marine 10tl kanonnen. De betonnen
beddingen van Nigtevecht zijn in zeer slechte staat, die op Pampus een stuk
beter maar die bij Halfweg met gietijzeren kraag zijn geheel intact. Eigenlijk
missen alleen de kanonnen. Uiteraard heeft ook deze locatie zijn eigen informatie
pagina gekregen en de foto's had ik al op voorraad. Johan Stuart van het Noord-Hollands
Landschap vulde de informatie aan met gegevens over de natuurwaarde van het
"Spaarnwouderveen en Batterij".
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/halfweg-tl/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/pampus/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/nigtevecht-linie/>
LUCHTAFWEERBATTERIJEN 1916-1918
Enkele dagen na de e-mail van Caspar Vermeulen belde de
wereldberoemde Jaap de Zee - zijn naam staat bij veel foto's van
verdedigingswerken - me. Hij had een afdruk van een eerdere
nieuwsbrief gekregen (dank aan de "verklikker"!) en hij wilde enkele
vragen daarin beantwoorden. Hij vertelde hetzelfde over de drie
luchtafweerbatterijen (zie hierboven) maar wist bovendien te
vertellen dat de kleinere bedding
bij Ouderkerk in 1916 aangelegd moet zijn als onderdeel van een
veel grotere luchtverdediging dat tot 1918 in gebruik is gebleven.
Hij heeft me een kaart van alle locaties gestuurd en hoopt dat deze
gek alle locaties langs gaat... Hij heeft mensenkennis. :-) De meeste
beddingen zijn onder woningen of wegen verdwenen maar voor een
paar is er nog een kans dat er wat over is.
Op het Fort Hinderdam schijnt ook nog een opstelling voor
luchtafweer geschut te zijn. Het is niet bekend wanneer die aangelegd
is.
Overigens wist Jaap ook nog twee dingen over de omgeving van Uitgeest te melden.
Rond de geplande Batterij bij het Station stonden in 1985 nog vier grenspalen en rond het terrein van het geplande Fort benoorden Uitgeest stonden er meer dan die ene die ik nu nog weet te vinden.
Tevens moeten er bij het station nog enkele kringenwetwoningen staan.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/ouderkerk-tl/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/uitgeest/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/kringenwet/>
MARECHAUSSEE KAZERNE WORMERVEER
Maar liefst twee personen hielden me op de hoogte van de sloop van
het laatste restant van de Marechaussee
Kazerne Wormerveer. De twee hoofdgebouwen waren al veel eerder
gesloopt en het laatste gebouw, vermoedelijk de "woning met smederij"
is eind oktober voorzichtig tussen de andere bebouwing weggesloopt.
Waar vroeger de smederij en stallen stonden, worden nu de moderne
paardenkrachten gewassen en getankt.
Van J.G. Versluys <j.g.versluys@chello.nl> ontving ik enkele
oude foto's van de kazerne. Daaruit bleek de indeling van het terrein
en die lijkt zeer sterk overeen te komen met de ook gesloopte
oorspronkelijke kazerne
Watergraafsmeer.
En van Co Stronck <j.stronck@chello.nl> ontving ik enkele
foto's van de sloop waarop alleen de begane grond nog overeind stond.
Enkele dagen later lukte het me om even langs te gaan. Toen was men
bezig om de vloer en kelder te slopen. Spannende dingen, zoals
onbekende keldergewelven die bij Watergraafsmeer tijdens de sloop in
1974 zichtbaar werden, had men nog niet aangetroffen.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/wormerveer/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/watergraafsmeer/>
GROEPSSTAFKWARTIER WESTZAAN
Het pittoreske gemeentehuis in het even pittoreske dorpje Westzaan
was in woeste tijden het hoofdkwartier van mors uitziende officieren,
met de besnorde groepscommandant voorop. Van commandant De Grave,
gedurende de mobilisatie van 1914-1919 in functie, is er een biografie op de
website te vinden.
Zijn groepsstafkwartier was in het gemeentehuis gepland maar blijkbaar was dat niet altijd het geval.
Op enkele foto's die ik van zijn zoon heb gekregen - het 80-jarige nakomertje
uit zijn tweede huwelijk - is een gewoon woonhuis met een speciaal bord en vlag
te zien waaraan het groepsstafkwartier te herkennen was. Een korte wandeling
langs de woningen aan de Kerkbuurt leidde naar een woning op nummer 8 die sprekend
lijkt op die van de foto's. Deur, stoep, vorm ramen, posities van de ramen,
de schuine hoek, de twee muurankers, de hardstenen hoeken van de ramen. Ja,
alles klopt. Behalve de huidige rolluiken voor de ramen. Ik kon bijna weer de
officieren in de tuin zien staan om de groepsfoto te maken.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/mensen/groepscom.htm>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/stafkwartieren/lijst.htm#ZAANDAM>
GROEPSPARK HALFWEG NO. 1
Als een van de weinige groepsdepots die daadwerkelijk zijn aangelegd is Groepsdepot
Halfweg no. 1 (welke uit drie of vier locaties zou gaan bestaan) nabij Zijkanaal
C en de Drijvende brug nog aanwezig.
Zowel de woning en loods uit 1905 en een later wachtershuisje zijn nog aanwezig.
De gigantische herdershond-met-voorkeur-voor-bewegende-handen trotserend kwam
ik in gesprek met de bewoonster. Ik mocht zowel de woning als de loods van binnen
bekijken maar om privacy redenen heb ik weinig foto's in de woning gemaakt.
De keuken is de badkamer geworden en de bedsteden zijn verdwenen, maar het interieur
lijkt nog verbazingwekkend authentiek. Vooral aan de houten deuren met houten
draaiknop is dat goed te zien. En de latere aanschaf van bijpassend meubilair
valt dan niet uit de toon. In de kelder zijn geglazuurde gele tegels op de wand
en vloer te zien.
De loods is ook nog geheel origineel en dat is te zien: de verf valt
er af en de scharnieren van ramen en deuren zijn verroest of
gerepareerd. Deze loods heeft een licht aflopend plat dak en is
geheel van hout met uitzondering van de draagbalken van het dak. Deze
zijn van ijzer en geheel bruin gekleurd door de roest. Binnenkort
wordt de loods opgeknapt en krijgt het een lik verf - door Domeinen,
de eigenaar.
De bewoonster, haar man was opzichter bij Defensie, kon tevens
vertellen dat de loods nog lang gebruikt is voor de opslag van
mitrailleurs en jeeps van de Ripperda Kazerne in Haarlem. In de
oorlog heeft er achter het terrein een tijdelijke betonfabriek
gestaan voor de bouw van de twee Duitse radiobunkers langs de
Inlaagpolder weg (zichtbaar vanaf de A9). Na de oorlog heeft er een
asfaltfabriek voor die A9 gestaan. En ik kon haar wat vertellen over
de oorspronkelijke functie. Zo was het een gezellig gesprek, zeker
omdat de hond binnen werd gehouden en wat gekalmeerd was.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/groep-sloten/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zijkanaal-c/>
KRUITMAGAZIJN SPAARNWOUDE
Alweer lang geleden berichtte ik hier - met verbaasde stem - dat het kruitmagazijn bij
Spaarnwoude geheel uit elkaar genomen was. Dit kruitmagazijn is
de laatste reïncarnatie uit 1870 van drie magazijnen waarvan de
eerste in 1809 werd gebouwd. Dus uit de periode van de Posten van Kraijenhoff, de voorganger van de Stelling.
Recent bleek de herbouw flink op de schieten. Alle muren staan weer
als nieuw en het dak zit er bijna weer op. Ik kon de eigenaar niet
vinden om toestemming te vragen om rond te kijken maar wat ik ervan
zag was dat er vooral grote ramen in de wand naar de binnenplaats
zijn gekomen, waar vroeger de grote deur zat en dus uit het zicht. In
de muur rond de binnenplaats zijn drie ronde gaten van circa een
meter gekomen die er oorspronkelijk niet zaten. Mijn grote angst over
het aanbrengen van veel en grote ramen lijkt - gelukkig - niet geheel
terecht. Later nog maar eens een bakje koffie halen als de verbouwing
af is.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spaarnwoude/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/posten/>
VLEUGELUITBREIDINGEN
Nee, dit heeft niets te maken met het Vliegkamp
Schiphol ofzo. Maar over twee linies die tussen de kringstelling en de kust
zouden komen. Daardoor zou o.a. een vijand niet zo maar ook aan de andere kant
van de Stelling kunnen staan en dat had grote voordelen. Er zijn verschillende
plannen geweest die verschilden in de afstand tot het Noordzee Kanaal en het
aantal forten. In 1893 werd besloten om eerst de kringstelling af te bouwen
en dan pas aan de vleugeluitbreidingen te denken. Door de gewijzigde inzichten
na de Eerste Wereldoorlog werden diverse
uitbreidingen van de kringstelling en de vleugeluitbreidingen nooit meer uitgevoerd.
Anders hadden er maximaal zestien forten meer geweest. Zodra de Stichting
Herstelling binnen enkele jaren klaar is met het opknappen van de bestaande
forten, moeten ze maar beginnen met het bouwen van geheel nieuwe! ;-) Stel je
eens voor, forten in de hogere duinen zoals "Fort bij Lisse" en "Fort benoorden
Castricum".
Ik heb van twee voorstellen de globale locaties van de geplande
forten kunnen vaststellen en deze in een nieuw overzicht met satellietfoto opgenomen.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/index-vleugels.htm>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/proloog.htm>
GENIE-ARCHIEF KOLONEL SIX KAZERNE
In de Kolonel Six
Kazerne te Amsterdam moest nog een Genie-archief aanwezig zijn,
had ik gehoord. Toen ik hoorde dat deze kazerne gesloten gaat worden
ben ik gaan proberen om het archief nog even snel in Amsterdam te
bezoeken. Maar helaas, het archief is al overgedragen aan de
Rijksarchief Dienst in Den Haag. Maar daar weten ze nog niet waar ik het
kan vinden. Ik had gehoopt dat ik hier al verslag had kunnen doen van
een bezoek aan het archief, maar dat lukt dus even niet. Overigens
was het archief geordend en geïnventariseerd door de recent
overleden W. Rijst.
Overigens zit alleen het stafbureau van de Nationale Reserve nog
in de kazerne. Na een interne verhuizing mogen ze nog een tijdje bij
de politie logeren. Gisteren moet het gebouw aan de politie zijn
overgedragen.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/adam-six/>
<http://www.archief.nl/>
WIJZIGINGEN
Gelijk met deze nieuwsbrief is versie 1.7 van de website de lucht in
gegaan. Daarin zijn sinds versie 1.6.1 de volgende wijzigingen
aangebracht:
Voor de volledige lijst met links ga je naar <https://www.stelling-amsterdam.nl/colofon/wijzigingen/>
of naar deze nieuws brief op de website:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/algemeen/nieuwsbrief/nieuwsbrief-52.htm
OVERIG
- De Duitse Tobruk in
de berm van de Spaarndammerdijk nabij Spaarndam is niet langer zichtbaar. Er
is een plantenperk van een nieuw kantoorgebouw overheen aangelegd.
- De plannen van Stichting Kunstfort voor het Fort bij Vijfhuizen (zie Nieuwsbrief
27) lijken vaste grond onder de voeten te krijgen. Provinciale Staten beslist
binnenkort of ze 3.628.000 miljoen gulden / 1.646.314,62 euro bijdragen aan
het project.
Met vriendelijke groet,
René Ros
