Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 79

Nieuwsbrief Website Stelling van Amsterdam, nummer 79
Thema: Nieuwe versie en vierde verjaardag
(3 januari 2003)

Een nieuwsbrief over de website Stelling van Amsterdam; een onafhankelijk particulier initiatief zonder winst-oogmerk.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>

Deze nieuwsbrief is, met meer verwijzingen en illustraties, ook te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook informatie te vinden over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en het archief.

Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan geïnteresseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Gelukkig Nieuwjaar
• 100 Jaar geleden
• Gastenboek
• Bezoek Spaarndam
• Weer Nicolaas Matsier
• Linke links
• Overig

Gelukkig nieuwjaar

Een gelukkig en voorspoedig 2003 toegewenst!

Vandaag is het precies vier jaar geleden dat de eerste versie van de website de lucht in ging. Hiep, hiep, ...
Op drie maart aanstaande is het echter al vijf jaar geleden dat de eerste werkversie tot stand kwam.

Het wordt waarschijnlijk een speciaal jaar. Om te beginnen met een vernieuwde website maar ook omdat het nieuwe boek uitkomt, hopelijk veel publiciteit genereerd en daardoor meer mensen die de Stelling 'ontdekken'.
Net als voorgaande jaren wil ik weer enkele archieven bezoeken en veldtochten maken. Voor de Stichting Militair Erfgoed zal ik wederom een excursie organiseren, deze keer naar het noordfront. Tijdens Open Momumentendag zal het promotieteam ook vast weer in een fort aanwezig zijn.
<http://www.stelling-van-amsterdam.nl/>
<http://www.rgaros.nl/sme/>
<http://www.openmonumentendag.nl/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/algemeen/fotoreportages/>

In 2002 zijn er rond de 33.200 bezoeken aan de website gebracht. In 2000 waren er 24.000 bezoeken en in 2001 waren dat er 29.000. Dat betekent een toename van krap 14% ten opzicht van het jaar ervoor en daarmee vlakt de curve af na een eerdere groei van 21%. Maar het afgelopen jaar zijn er zes keer zoveel bezoekers geweest als in het eerste jaar, 1999. Het totaal stond op 31 december op 92.100 bezoeken over de periode 1999-2002.

Opgemerkt moet worden dat op 20 mei een aantal algemene pagina's naar Forten Info zijn verhuisd en daarmee ook een deel van de bezoeken. En de Engelstalige versie is vrijwel gelijk gebleven met vorig jaar 3.180 en dit jaar 3.080 bezoeken. Gezien beide situaties heeft de Nederlandstalige website dus relatief meer bezoeken gegenereerd.
<http://www.nedstatbasic.net/s?tab=1&link=1&id=743980> (Nederlands)
<http://www.nedstatbasic.net/s?tab=1&link=2&id=743981> (Engels)
<http://www.forten.info/>

Deze nieuwsbrief wordt nu aan 134 abonnees toegezonden, waarvan er maar liefst twaalf in de afgelopen twee weken bij zijn gekomen - de korte tijd dat de nieuwsbrief prominenter op de website wordt genoemd. Aan alle nieuwe abonnees: welkom!
Mijn goede voornemen is om er beter op te letten dat ik er in de nieuwsbrief niet altijd vanuit ga dat alle abonnees de gehele website kennen. Enkele begrippen zal ik iets uitgebreider toelichten, maar de abonnee moet zelf ook wel moeite doen om de informatie op de erbij genoemde webpagina te lezen. De verwijzingen worden niet alleen genoemd om meer bezoeken te genereren, maar vooral om niets dubbel te moeten schrijven.

Nog een paar cijfertjes voor de liefhebber: de website heeft nu 889 HMTL-bestanden waarin 1.564 afbeeldingen zijn opgenomen. Er zijn in totaal 18.258 verwijzingen binnen de website. Daarvan zijn er 1.960 verwijzingen naar 297 externe websites en 542 naar externe websites die enkele keren in nieuwsbrieven worden genoemd.
In de maand december (een relatief rustige maand) werd 120 keer gezocht binnen de website.

100 Jaar geleden

Wat gebeurde er in 1903 voor wat betreft de Stelling?

Dat was wat lastig zoeken want in 1903 kwam een Koninklijk Besluit uit waarin de classificaties van alle forten werden gegeven of herhaald. Tussen die gegevens vond ik op de website deze vermeldenswaardige gebeurtenissen:

- Fort aan Den Ham, Fort bij Krommeniedijk en Fort Zuidwijkermeer werden opgeleverd,
- de bouw van Fort bij Hoofddorp en Fort bij Nigtevecht werd aangevangen (oplevering in 1904),

- de oorspronkelijke Militaire bakkerij (Conradstraat Amsterdam) werd gebouwd,
- het Protestants Militair Tehuis te Haarlem werd gebouwd,
- op het Sectorpark Halfweg, afd. Materieel werd een woning en voertuigenloods gebouwd,
- aanvang van de bouw van betonnen nevenbatterijen (tot 1908),
- de eerste (nog bestaande) ontijzeringsinrichting (=gebouw!) van de Militaire Drinkwatervoorziening werd opgeleverd,
- pantserschip H.M. Tromp werd gebouwd, waarvan later bepantsering op Fort Kijkuit (NHWL) werd gebruikt,
- Velserspoorbrug (met daarin twee kazematten) werd beproefd,

- Generaal-Majoor W. Rooseboom droeg bevel in de Stelling van Amsterdam over aan Generaal-Majoor P.C. Kool (waarschijnlijk),
- van 15 tot en met 26 september vond een oefening plaats langs de Lage Dijk nabij Spaarndam,
- de latere Stellingscommandant Generaal-majoor Fabius werd benoemd tot Majoor voor zijn nieuwe functie als commandant Korps Torpedisten te Brielle. In hetzelfde jaar schreef hij het boek "Sigbritte Willemsz, eene Amsterdamsche vrouw in het Noorden."

Gastenboek

De eerste bijdrage in het nieuwe gastenboek van de vernieuwde website was meteen een bijzondere:

"Dus jij hebt ook al die archiefdozen van het nationaal archief doorgeworsteld.
Ik vond het net schatgraven. Het zoeken naar dat ene berichtje waardoor je weer enkele kennisfragmenten aan elkaar kan koppelen.
Je hebt een fantastische website gemaakt. Het lijkt wel een play-game met allerlei niveau's.
Soms ben ik de weg kwijt.
Maar dat heb je nu eenmaal met forten.
succes en ik bezoek gauw weer je site.
vriendelijke groet
Rob Schimmel"

Rob Schimmel is een van de provincie-medewerkers (Planologische Dienst) die vanaf het eerste uur waren betrokken bij de 'civiele Stelling'. Hun voorbereidend werk heeft mogelijk gemaakt dat de Stelling behouden is en de aandacht van publiek en politiek heeft die het nu heeft. Zijn werk aan 'De cultuurhistorische betekenis van forten. Studiebericht 17.' (1986) heeft een belangrijke basis gelegd. Daarnaast was Rob co-auteur van het boek uit 1988 en auteur van het boekje "Fortenroutes langs de vuurlijn" (1997).

Uit e-mail correspondentie met hem blijkt dat het doel was om een basis te leggen. In zijn ogen is dat bijna gelukt, hij wil nu alleen nog graag een grotere drukte rond de forten zien: "Zo lang ik niet langs de fietsroute ijsverkopers zie staan is mijn doel niet bereikt."
De martelaars-mythe die door sommige mensen aan Rob toegekend is, lijkt onterecht. Er werd gezegd dat hij bij de provincie aan de kant gezet zou zijn en uit verontwaardiging niets meer met de Stelling te maken wilde hebben. Volgens hemzelf is hij van het project afgehaald en heeft hij zich bewust niet meer met het werk van een collega willen bemoeien. Hij doet privé niet zo veel meer met de Stelling, "Met name om de nieuwe onderzoekers niet voor de voeten te lopen". Maar hij heeft nog verschillende jaren rondleidingen en lezingen gegeven. In 2000 was hij bij de heropening van het Fort aan de Drecht, waar ik hem bij toeval enigszins herkenbaar heb gefotografeerd. Momenteel is hij bezig met de derde druk van "Fortenroutes langs de vuurlijn".

Het enthousiasme en de nieuwsgierigheid is er echter nog wel en hij verheugd zich hierom al op zijn pensionering over zeven jaar. De afgelopen tijd hebben we een uitvoerige e-mail correspondentie gehad. De website had hij pas ontdekt (dacht ik toch voldoende reclame te maken!).
De waardering blijkt wederzijds te zijn en we zullen elkaar de komende tijd eens spreken. Om te beginnen ontmoeten we elkaar tijdens de boekpresentatie op 23 januari.

Bezoek Spaarndam

Soms vind je een baas die nóg aardig is als je er al zeven jaar weg bent en de websites blijft verzorgen. En een systeembeheerder die daar nog aan meewerkt ook: mijn herhaalde vragen blijft beantwoorden, DNS vermeldingen keurig wijzigt en gezeur over logfiles rustig beantwoord door me 125 megabyte aan bestanden in mijn mik te schuiven!
Remy Zandwijk werkt als systeembeheerder bij de Vrije Universiteit (Faculteit Biologie) en we zijn een korte tijd elkaars collega geweest. Maar per januari gaat hij ergens anders werken en omdat een flesje wijn tijdens de kerstperiode me toch niet het juiste bedankje leek moest ik wat anders verzinnen. Toen bleek dat hij tegenwoordig in Velserbroek woont kon hij niet meer aan een privé-excursie rond Spaarndam ontkomen. Zijn vriendin, Roos, had thuis kunnen blijven maar ze koos bewust voor afzien. Want als je op 30 december nog een tochtje langs forten wilt maken, dan ligt er of sneeuw, of is het kn***e weer.
<http://www.bio.vu.nl/>

Het was nog donker toen ik in een stortbui én file stond en noodscenario's begon te bedenken om ergens lang binnen bezig te zijn. Fort bij IJmuiden leek een zeer goede kandidaat, daar kan je immers uren dwalen.
Maar om 9.00 uur was de zon opgekomen en de regen weg. Dat was het moment dat we met de heer De Vries van de Spaarndamse Stichting Krayenhoff bij het Fort benoorden Spaarndam hadden afgesproken. Hij had op enkele strategische plaatsen in het fort al waxine-lichtjes als lichtbakens geplaatst want er is geen elektriciteit en dus geen verlichting in het fort. Tezamen met de zaklampen liepen we door de gebouwen en over het terrein.
Van een eerder bezoek wijs geworden had iedereen laarzen aan. De staat van verwaarlozing was nog steeds hetzelfde en de laarzen hard nodig. Ik vind een verlaten en verwaarloosd fort zijn charmes hebben maar de staat waarin deze verkeert is echt om te huilen. Alle waterkelders en druipkokers lopen over en de modder staat vijf centimeter dik in de meeste lokalen. Hang en sluitwerk is abominabel, deuren rotten weg, glas is overal kapot, houten vloeren zijn weg of gaan weg als je erop staat. De vloerluiken liggen gevaarlijk en bomen vallen van ellende om. Het regende buiten al twee uur niet meer maar in het frontgebouw stroomde het water nog naar binnen, vooral uit de observatiepost (zie foto). Op het dak zijn hele dakdelen als zwembad in gebruik. Je kan het dak wel op oorspronkelijke wijze opkomen want de trappen zijn er nog.
De kruitkamers zijn nog wel aardig (gaasdeur!) evenals de keelkazematten met daarin enkele tabellen. De opschriften boven de deuren zijn nog veelvuldig aanwezig evenals enkele houten tussenwanden. De privaten waren ook in slechte staat maar nog wel aanwezig.

De opgeblazen staat van de hefkoepelgebouwen kan de huidige eigenaar (Recreatieschap Spaarnwoude) niet aangerekend worden, maar de Duitse bezetter. Wel bouwde die in 1941 een grote zoeklichtremise met een hellingbaan naar het dak van het frontgebouw. Het is nu in gebruik als schapenhok.
Er staat ook een kleiner gebouwtje en ik denk nu dat dit ook een zoeklichtremise was en niet voor aggregaat of iets soortgelijks. Dit gebouw lijkt namelijk sprekend (spiegelbeeld) op een zoeklichtremise die ik eens op Texel heb gezien. De houten deuren van de twee remises zijn, gezien oude foto's, in de afgelopen twee jaar minstens één keer geverfd.
Op de zandmassa voor het hoofdgebouw is de aanzet van een zeskantige bakstenen muur te zien, vermoedelijk behorend tot de zoeklichtremises.

Op enkele ruïne forten na, is dit fort in de slechtste staat. Wel leuk en avontuurlijk om door heen te lopen, maar welbeschouwd is het een schande. Op Open Monumentendag zijn er weer excursies, ga dan zelf maar eens kijken. En Stichting Herstelling moet, om te beginnen, maar eens gaan proberen om hier een leuk dakdekkers-klusje los te krijgen!
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spaarndam-noord/>
<http://www.herstelling.nl/>

Bij het Fort bezuiden Spaarndam is de situatie geheel anders - alhoewel we niet de binnenzijde konden bekijken. Geheel gerestaureerd en vooral droog!
Vanaf de terrasjes op de hefkoepelgebouwen hadden we een goed uitzicht op de voorstelling met haar vele schuilplaatsen en inundatiewerken. Ook de vele scherfvrije onderkomens in de wal geven een aparte sfeer.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spaarndam-zuid/>

Via een omweg kwamen we bij de kazemat uit 1934 bij Zijkanaal B. Het is een van die kleine elementen in het landschap die je moet weten te vinden, net zoals het Groepsdepot Halfweg, de inundatiewerken en wegen met de naam 'Genieweg'. Maar als ze je ooit zijn aangewezen kijk je anders naar je omgeving.
Alhoewel we vlakbij de woonplaats van mijn twee gasten waren, en ze regelmatig fietsen, kwamen ze op verrassende plekken waar ze geen vermoeden van hadden.
Zo kwamen we via Duitse bunkers en opstellingen bij het Kruitmagazijn bij Spaarnwoude. Daar zagen we dat het magazijn geheel herbouwd is en vanaf de weg in bewonderenswaardige staat is omgebouwd tot woning. Op zeer bescheiden wijze zijn drie smalle ramen in de westmuur geplaatst. De grote deuren in de oostmuur zijn ramen geworden maar door de muur rond de buitenplaats vrijwel niet zichtbaar. In de muur zelf zijn vier grote cirkels uitgespaard en dat is natuurlijk wel nieuw maar niet echt storend. Zelfs de bliksemafleider is in volle glorie bovenop het dak teruggeplaatst.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zijkanaal-b/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/groep-sloten/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spaarnwoude/>

Langs het Fort bij Penningsveer en het Fort bij de Liebrug reden we naar restaurant De Zoete Inval. Vroeger een speeltuin voor de liniewal en het Fort aan de Liede, tegenwoordig hotel en restaurant. Daar gebruikten we een lunch om daarna de Rijkswaterstaat-medewerkers in hun lunch te storen. Van hen mochten we wel even op het Fort aan de Liede rondlopen - ze wisten nauwelijks waar ik het over had.
De kazematten uit 1914 staan er nog en in de aardwerken is niet veel te herkennen. Het uitzicht met kale bomen is wel bijzonder: midden in de ringvaart met uitzicht op de Haarlemmermeerpolder. En bovendien bovenop een heuvel met daarin het restant van het torenfort, een stukje ervan steekt boven de grond uit.
Het was te koud om even met de stok te gaan prikken maar snel een paar stappen om een schatting van de doorsnede te maken lukte wel: circa 18 meter.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/liebrug/>
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/liede/>

Vervolgens reden we terug naar het Fort bij Penningsveer. Even met de beheerder gesproken en we mochten een rondje over en in het fort lopen. Vroeger had Stichting Herstelling hier zijn kantoor en dat was de aanleiding voor mijn allereerste bezoek. De buitenkant ziet er goed uit maar opvallend is wel het ontbreken van de stalen raamluiken, die zijn vervangen door een traliehek.
Binnen is de inrichting geheel gewijzigd. Een enkele kantoorruimte maar vooral veel zitruimten en slaapzalen. Maar liefst negen stapelbedden in een lokaal waar vroeger 16 soldaten sliepen. Tegenwoordig is er meer ruimte omdat er geen doorgang in de frontgang meer is en geen tafels en banken. Ook in de linker keelkazemat staan stapelbedden.
Tenslotte even langs de nevenbatterij gereden. Deze staat op het terrein van een jachthaven en is helemaal van aarde ontdaan - en volgens mij ook van de losse betondelen aan de frontzijde.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/penningsveer/>

Remy, bedankt voor je medewerking aan de websites en veel succes met je nieuwe uitdaging!
Binnenkort gaat ook het hoofd van de ComputerGroep weg om van een welverdiende rust te genieten. En hij woont in Mijdrecht, met zes forten binnen een straal van vijf kilometer. Zou hij zijn vertrek nu plots uitstellen tot de mooi weer maanden???

Weer Nicolaas Matsier

Toen ik werd getipt over een artikel van maar liefst drie pagina's in dagblad Trouw met de titel 'Stelling van Amsterdam' was ik uiteraard nieuwsgierig. Via de website van Trouw heb ik voor € 2,50 de bijlage nabesteld.
Bij het openen van de enveloppe trok er een siddering door mijn lichaam toen ik de naam van de auteur zag: Nicolaas Matsier (pseudoniem van Tjit Reinsma). Als je het verslag over zijn lezing in Nieuwsbrief 76 hebt gelezen snap je dat een heel klein beetje. Het artikel lezende werd ik al snel een stuk kalmer.

Want alhoewel het artikel dezelfde verhaallijn had als de lezing, is er over het artikel beter nagedacht en komen er veel minder details en fouten in voor. Het hoofdstuk van Matsier in het boek De Nieuwe Hollandse Waterlinie (Waanders, 2001) is ook goed herkenbaar.
De auteur is schrijver van kinderboeken en essays, is nabij een paar forten geboren en met een interesse in de forten.

De titel is ietwat te beperkt voor het verhaal want het artikel gaat eigenlijk over waterlinies in het algemeen (oudheid) en Nederland in het bijzonder. Met veel aandacht voor de Oude- en Nieuwe Hollandse Waterlinie en met de Stelling van Amsterdam als historisch verantwoord sluitstuk.
Over het algemeen is het een goede introductie in het begrip waterlinies en op zijn plaats in een bijlage van een krant. Een paar onbekende begrippen als kogeltuin (kogelpark) en valdam (plofsluis) krijgen poëtische waarden toegedicht. En er zijn enkele inhoudelijk belangrijke zinnen net niet af en daardoor vaag.

Afsluitend wordt een 'Uitstekende website' genoemd. Nee, dat is niet de website waarvan de auteur het promotiekaartje kreeg. Maar de website van de Stichting Stelling van Amsterdam (http://www.stelling-van-amsterdam.nl/) van welgeteld één pagina met adresgegevens en drie verwijzingen...

<http://www.amerigo.nl/auteur/matsier/matsier.html>
<http://www.absofacts.com/literatuur/data/matsiernicolaas.shtml>

Linke links

In elke nieuwsbrief twee verwijzingen naar andere interessante en mooie websites:

- The UK's Cold War Defences <http://www.subbrit.org.uk/rsg/>
- Fortress Books <http://www.fortress-books.com/>

Meer verwijzingen zijn te vinden op Forten Info <http://www.forten.info/>.

Overig

- De omschrijvingen zijn gedeeltelijk herschreven voor de forten waarvan de naam begint met een letter tussen de A en de J.

- De kerstversieringen zijn van de website afgehaald. Nu is de nieuwe versie in haar gewone gedaante te zien en te gebruiken.

- Pagina verdwenen en een ongeldige link, maar informatie over de fusie van Het Noord-Hollands Landschap en Landschapsbeheer Noord-Holland is nu te vinden op <http://www.landschapsbeheer.com/noordholland/lnh.htm>

- Een oud-lid van de Kaderschool Genietroepen (Vught) stuurde me een e-mail waarin hij schrijft dat hij deel nam aan de oefening waarbij gedurende twee weken in de zomer van 1966 de jachthaven rond het Fort bij Kudelstaart werd gebouwd. Binnenkort stuurt hij een paar foto's van de oefening.

- Internet bestaat 20 jaar, althans de mijlpaal waarop het cruciale TCP/IP protocol in gebruik werd genomen: <http://www.wired.com/news/infostructure/0,1377,57013,00.html>