Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief 256

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam, nummer 256
(8ste jaargang, 27 november 2006)

Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
<https://www.stelling-amsterdam.nl/>

Deze nieuwsbrief is, met illustraties, ook te vinden op:
<https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/>
Daar is ook informatie te vinden over deze nieuwsbrieven, het aanmelden en het archief.

Heb jij informatie die via deze nieuwsbrief aan ge-interesseerden gezonden kan worden? Stuur de informatie dan aan <e-mail adres vervangen door formulier>.

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• Webserver veroudert
• Weer stukje werelderfgoed verdwenen, Velsen
• Afslag Piramide, Muiden
• Aarden Batterij in Sint Aagtendijk, Beverwijk / Heemskerk
• Fort slopen en kazematten bouwen voor wegen, Haarlemmermeer / Heemskerk / Weesp / Wijdemeren / Loenen
• Boek over het Hembrugterrein, Zaanstad
• Overig

Hierboven staat achter de artikelen, indien van toepassing, welke gemeente het betreft.

Inleiding

Deze bomvolle en wederom gevarieerde nieuwsbrief begint met een belangrijke huishoudelijke mededeling over de webserver. Daarna helaas weer een artikel over een gesloopt stukje Stelling, deze keer van het monument Fort benoorden Spaarndam. Overigens is het op 7 december as. precies 10 jaar geleden dat de Stelling als Werelderfgoed werd ingeschreven.

In dit dichtbevolkte en volledig geplande landschap blijk je toch nog leuke ontdekkingen in het veld te kunnen doen, zo bewijzen twee artikelen over Muiden en Beverwijk. Ook het archief levert leuke inzichten op, deze keer over de provincie en een fort en kazematten in de jaren 1930. Tenslotte een artikel over een boek over het Hembrugterrein.

Reageren op deze nieuwsbrief kan op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/
De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 11 december verschijnen. Dat is de laatste van dit jaar waarna tot 3 januari een kerstreces volgt.

René Ros

Webserver veroudert

Achter de schermen is een ontwikkeling gaande waarover de meelevende gebruikers geïnformeerd mogen worden.
In mei 2003 kreeg uw webmaster de gelegenheid om met twee oud-collega's een eigen webserver te gebruiken. Hierdoor konden veel kosten bespaard worden en was er veel vrijheid om de diverse websites te ontwikkelen.
Na vier jaar is de server om technische en betrouwbaarheid redenen aan vervanging toe. Tevens is het niet langer mogelijk om kosteloos gebruik te blijven maken van de netwerk-infrastructuur van de Vrije Universiteit. De nieuwe webserver met toebehoren zal ongeveer 3.000 euro gaan kosten en de netwerkaansluiting 420 euro per jaar.
Enkele partijen zullen benadert worden om een financiele bijdrage te geven zodat met name de populaire websites Forten Info en Stelling van Amsterdam voort kunnen blijven bestaan.

Weer stukje werelderfgoed verdwenen

Foto 2006: Henk Boonstra.

Het Zijkanaal B bij Spaarndam moet een nette woonwijk worden, vinden provincie en gemeente Velsen. Minimale nutsvoorzieningen voor legale woonboten in plaats van de huidige vrijstaat. Daarbij is ook weer een stukje Stelling van Amsterdam verdwenen. Henk Boonstra van de Stichting Krayenhoff meldt dat de oude steiger van het Fort benoorden Spaarndam (zie foto rechts) de afgelopen weken is 'opgeruimd' (zie foto hieronder). Het was de laatste steiger die nog bij de forten lagen en die ze ooit allemaal hebben gehad.

Of er wellicht een replica komt is onbekend. Het gerucht gaat dat de steiger door de provincie van de provinciale monumentenlijst is afgehaald. Als dat het geval is, is dat weer een reden om te zorgen dat alle onderdelen van de Stelling een rijksmonument worden. Zodat een andere instantie dan de provincie, die ook andere belangen heeft, de belangen van het monument afweegt. Bovendien is de status van provinciaal monument niet de hoogst mogelijke bescherming, en dat was toch een eis voor de status van Werelderfgoed?
Er zijn nog genoeg onderdelen van de Stelling die geen monumentstatus hebben maar de kringenwetwoningen, liniedijken en steigers die dat wel hebben verdwijnen gewoon!

Fort benoorden Spaarndam: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spaarndam-noord/>
Stichting Krayenhoff: <http://www.stichting-krayenhoff.nl/>

Afslag Piramide

Hier in het westen van het land is elke hobbel in het terrein met een bedoeling door mensen aangelegd. Al langer zat ik dan ook met verbazing te kijken naar een schijnbaar doelloos heuveltje bij de afslag Muiderslot/Muiderberg van de snelweg A1 in de richting Amersfoort. De prikstok was er al eens gestuit op een egale plaat beton en het was tijd het ding eens nader af te tasten en op te meten.

Onder grote belangstelling van langsrijdende automobilisten (heeft iemand me herkend en getoeterd?) ging ik met prikstokken en meetlint in de weer. De oostzijde van het beton bleek steil te eindigen maar de zijkanten lopen schuin af. Het geheel is met een laagje van 10-20 cm grond en gras afgedekt.
Bij het bepalen van de lengte werd een vondst gedaan die verder meten overbodig maakte. In het gras was de conische beton-opbouw voor een periscoop te zien (zie foto links), een typisch onderdeel van een groepsschuilplaats annex 'piramide'. Overigens kwamen ook de breedte (min.4,20m) en lengte (min.5,20m) redelijk overeen met dat type.

Uit een oude luchtfoto was al duidelijk dat hier de mitrailleurkazemat Muiden Midden en een piramide stonden. Voor de aanleg van de huidige snelweg lag de piramide ten zuiden van het Uitwateringskanaal van het Naardermeer. Bij de aanleg van de snelweg en de brug over de Vecht is dat kanaal verlegd en kwam de piramide blijkbaar in het dijklichaam van de snelweg terecht. Alleen het dak steekt boven het maaiveld uit en is met een laagje grond afgedekt.
Zou de mitrailleurkazemat Muiden Midden nog onder de snelweg liggen???

Kazematten Muiden: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/muiden-kazemat/>
Luchtfoto: <http://maps.forten.info/toonkaart.php?rdx=133300&rdy=481915&name=groepsschuilplaats>
Dit onderwerp op het Stelling Forum: <https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewtopic.php?t=97>

Aarden Batterij in Sint Aagtendijk

De Sint Aagtendijk vormt de hoofdverdedigingslijn tussen Fort bij Veldhuis en Fort aan de St. Aagtendijk. De dijk wordt bij Beverwijk door de snelweg A9 doorsneden en ze lopen over enige afstand parallel maar wijken steeds verder van elkaar. Een wandeling over de dijk geeft het vreemde gevoel even buiten de moderne drukte te staan, met enerzijds de stille akkers en anderzijds de wegen en woningen. Alhoewel het niet duidelijk is of je van het Hoogheemraadschap nou wel (trapjes bij hekken) of niet (bordjes ontbreken) over de dijk mag lopen, heb ik dat op een herfstdag toch maar gedaan.

Doel was eigenlijk om, met de korte begroeiing, te kijken of de Duitse loopgraven in de dijk nog te herkennen zijn (zie 'Vordere Wasserstellung - Omgeving Beverwijk' in Nieuwsbrief 232). De dijk is nogal onregelmatig gedeukt en een patroon heb ik er niet in kunnen herkennen. Behalve dan wellicht die ene lange geul overlangs de dijk, vooral herkenbaar door de vochtminnende brandnetels erin.
Wat wel opviel, ter hoogte van het gasstation, is dat de erlangs lopende Genieweg over enige afstand van de dijk wijkt. Het extra brede stuk heeft een korte wal haaks op de dijk waarin een traverse is te herkennen. Na het raadplegen van een archiefkaart kwam ik tot de conclusie dat dit een restant van een aarden batterij voor 6 cm geschut moet zijn. Extra leuk is dat het monumentregister van de provincie deze batterij niet beschrijft.
Van de vijf dammen door het inundatiekanaal langs de dijk moeten er, volgens datzelfde register, twee nog een originele gietijzeren duiker hebben. Slechts een heb ik gevonden (zie foto), de andere ligt vermoedelijk in het riet verstopt.

St. Aagtendijk: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/st-aagtendijk-linie/>

Fort slopen en kazematten bouwen voor wegen

Het kan verkeren. Tegenwoordig zegt de provincie Noord-Holland zich actief in te zetten voor het behoud van forten, liniewallen en kazematten. Archiefstukken in het Noordhollands Archief laten drie voorbeelden uit het verre verleden zien van heel andere houdingen.

Bijvoorbeeld het Fort aan het Schiphol (zie foto rechts). Uit de stukken in het archief 'Provinciale Waterstaat, Provinciale Wegenplan' blijkt dat dit fort met het terrein in 1931 is geruild tegen grond in de Bovenkerkerpolder. Het Rijk stond het fort af aan de provincie en kreeg er een stuk terrein voor terug waar ze in 1939 het nog aanwezige magazijn Bovenkerkerpolder op bouwden.
De provincie heeft toen de sloopopdracht gegund aan W. Aafjes Pz, Assendelft. Omdat later een curator namens dit bedrijf schrijft, moet het bedrijf in surseance zijn geraakt. In ieder geval wordt met een brief van 27 september 1934 de sloop opgeleverd. Waarna de provinciale weg met brug ter plekke van het fort werd aangelegd.
De vorm van de ringvaart en een fraaie tekening in het archief herinneren nog aan het fort.

Ook in 1931 werd de Liniewal beoosten Fort bij Veldhuis doorsneden, volgens het archief 'Provinciale Waterstaat 1911-1942'. Door het maken van deze verbindingsweg tussen de Zaanlandse Communicatieweg en de Militaireweg nabij het Fort bij Veldhuis werd de weg tussen Heemskerk en Assendelft verkort en bovendien verbreed.

Elders zorgde het Provinciale Wegenplan juist voor de bouw van nieuwe kazematten en de provincie moest voor de bouwkosten opdraaien. De nieuwe weg Amsterdam - Hilversum moest door de kazematten Keverdijk, Uitermeer en Hinderdam worden afgesloten en (volgens archief 'Provinciaal Bestuur, 1851-1943') de 100.081,97 gulden (vergl. 817.600 euro nu) kwam uit het provinciale Wegenfonds. De kazematten Overmeer, Kijkuit (zie foto links) en Vreeland werden betaald met 54.944,54 gulden uit het Wegenfonds en 51.107,65 gulden van het Crediet voor het Hilversumsch Kanaal. De bedragen werden overgemaakt naar Postrekening nr. 1: 's Rijks schatkist.
De provincie had de boeken allang afgesloten toen het Ministerie van Oorlog op 19 oktober 1938 met nog een rekening van 10.706,12 gulden kwam. Dit waren namelijk de kosten voor "binnenkort te plaatsen 7 stel luchtaanvoerslangen, 7 stuks schuilplaatsgasmaskers, 7 stuks periscopen". De provincie weigerde te betalen en protesteerde maar het ministerie liet weten dat zonder deze onderdelen de kazematten van geen waarde zouden zijn. In februari 1939 is het bedrag alsnog overgemaakt.
Het wrange is dat het de provincie ook geld heeft gekost om de door haarzelf betaalde kazemat Uitermeer te slopen...

Fort aan het Schiphol: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/schiphol/>
magazijn Bovenkerkerpolder: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/kleine-werken/magazijnen/>
Liniewal beoosten Fort bij Veldhuis: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/veldhuis-linie/>
Kazematten Uitermeer: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/uitermeer-kazemat/>
Fort Kijkuit (en kazematten): <https://www.stelling-amsterdam.nl/bunkers/nieuwehollandsewaterlinie/kijkuit/>

Boek over het Hembrugterrein

Wie zou verwachten dat een boek over het Hembrugterrein alleen over het verleden gaat, vergist zich. Het is slechts een van de vier hoofdstukken in het boek 'Het Hembrugterrein – verleden, heden, toekomst' die in grote stappen naar het volgende hoofdstuk 'Heden' gaat. Om na een hoofdstuk met hedendaagse foto's van Ge Dubbelman, naar de 'Toekomst' te gaan over de vele plannen die er gemaakt worden.

Initiatiefnemers en auteurs van de publicatie zijn Ellen Holleman en Remco Reijke. Zij maken ook deel uit van de Stichting Nieuw Hembrugterrein die in 2006 werd opgericht om het publieke debat over de toekomst van het voormalige Defensieterrein te stimuleren.

In het boek staan vele fraaie historische foto's, moderne foto's en toekomst schetsen. Bovendien komen er een viertal persoonlijke verhalen in voor over mensen die iets met het terrein te maken hebben.
Als je meer wilt dan de geschiedenis, zoals de huidige stand van zaken, dan is dit boek zeker de moeite waard!

'Het Hembrugterrein – verleden, heden, toekomst': <http://uitgeverij-noord-holland.nl/nl/leeg-08.aspx>
Enkele correcties: <https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewtopic.php?t=92>
Artillerie-Inrichtingen: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zaandam-ai/>
Algemeen verdedigingspark: <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zaandam-avp/>
Fotograaf Ge Dubbelman: <http://home.planet.nl/~dubbe329/>

Overig

- Het toegangshek van Kamp Zeeburg is recent gesloopt en afgevoerd. <https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/zeeburg/>

- Een foto van Fons Brasser van het Fort bij Hoofddorp, met de Luchtwachttoren op het dak: <http://www.forten.info/cgi-bin/fotoalbum/emAlbum.cgi?c=show_image;p=Stelling_van_Amsterdam/Overig;i=0;img=hoofddorp-kld.jpg> (Met dank aan Fons Brasser.)

- Nog meer foto's van het onderste station en schuilkelder van metrostation Weesperplein, helaas niet mijn Foto's: <http://www.motordigitaal.nl/Urban/weesperplein/index.htm> (Met dank aan Jeroen Bruintjes.)

- Foto-verslag van een fietstocht langs de forten: <http://home.hetnet.nl/~cornelis.h.dejong/> (Met dank aan Kees de Jong.)

- Een website over de Haarlemmermeerspoorlijnen die in het Zuidfront een belangrijke rol speelden als acces en voor transport: <http://home.tiscali.nl/haarlemmermeerspoor/>