Sluit [X]   
 

Ingenieur Van Rijsbergen in 1900: overgeplaatst bij Staf der Genie

Donateur worden?

© 1999-2024, René G.A. Ros
Laatst gewijzigd 14-9-2024

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsgierig? Lees deze nieuwsbrief maar!Nieuwsbrief 530

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
25ste jaargang, nummer 530, 19 september 2023

 

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

 

Inleiding

Alhoewel nog niet iedereen van zomervakantie terug is, gaan wij weer van start met oud en nieuw nieuws. Nieuw is een gewijzigde versie van onze publicatie over de Stay Behind organisaties die ook fortgebruikers waren. Daarna, met een vertraging van 23 jaar, een moeizame speurtocht naar een militaire carrière met een onverwachte wending. Ook waren er correcties te maken in de getallen over de fortbezettingen.
En terug naar het heden (ont)breekt een grenspaal als restant van een al verdwenen damsluis, met een vraag over bescherming. En met het laatste artikel was eindelijk een aanleiding gevonden om de lezers weer eens de Stelling van Leimuiden onder de aandacht te brengen.

Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2023/nieuwsbrief-530/
De volgende nieuwsbrief zal waarschijnlijk op 3 oktober verschijnen, met als thema 'Het verzameld papier van een Stelling-pionier'.

Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.
Meer: Slechts een deel van de gevonden informatie kan worden gebruikt, neem contact op als je voor onderzoek meer informatie wenst.

 

Dienstberichten

- Nadat het beheer van de officiële, provinciale website over de Stelling van Amsterdam in 2017 was overgenomen door stichting Liniebreed Ondernemen, is er een linkruil met ons opgezet. Op elke pagina over een fort was een link naar de pagina van de andere partij, om bezoekers te wijzen op de wederzijdse recreatieve en historische informatie. Eind april 2023 is die officiële website onverwachts uit te lucht gehaald en vervangen door een nieuwe website, maar zonder de links. We hebben nog steeds niets vernomen en daarom ook de links op onze websites weggehaald; het was immers een ruil.

- In de tweede Corona-maand (maart 2020) begon Marjolein Groen als manager programmabureau Stelling van Amsterdam; inmiddels hernoemd tot programmabureau Hollandse Waterlinies Noord-Holland. Na drieënhalf jaar wilde ze haar energie kwijt aan een nieuwe uitdaging, en heeft daarom haar functie beëindigd. Marjolein: dank voor de prettige samenwerking en steun. En natuurlijk veel succes met je nieuwe water-uitdaging!

- Het Crypto Museum en de Stichting Centrum voor Duitse Verbindingen en Aanverwante Technologieën (CDVT) organiseren een tentoonstelling in Duivendrecht die dit najaar een zevental dagen opengesteld is. Er is aandacht voor cryptoapparatuur zoals door de Stay Behind organisaties zijn gebruikt, maar in de collectie van CDVT is ook aandacht voor Duitse radarapparatuur. Beide onderwerpen hebben raakvlakken met enkele forten en de regio Amsterdam. Denk bijvoorbeeld ook aan het Duitse radarstation Seeadler.
Tentoonstelling Secret Communications IV

- Op GooiTV is een aardig filmpje verschenen met Klaas Oosterom van de Historische Kring Bussum, over de schuilplaatsen op De Fransche Kamp op den heide bij Bussum. Enige punt is dat het schuilplaatsen (1918/I en 1918/II) zijn, geen groepsschuilplaatsen (1939-1940). Verder is het een uitstekend verhaal!
De geheimen van de Fransche Kamp

- De verkiezing van het 'Mooiste Fort van Nederland' is op 1 september geëindigd. Fort bij Pannerden (sperfort in 'werken tot dekking van rivier-overgangen') is door het publiek verkozen tot winnaar. Op de vijfde plaats eindigde Fort bij Kudelstaart als enige van de Stelling, wat op zich al aantoont dat het gewoon een PR-wedstrijd voor familie en kennissen was. Als we het serieus nemen, is het dan een mooi signaal ten gunste van het huidige fort en niet na de geplande verbouwing? Bij een Miss Universe verkiezing wordt immers ook gekeken naar wat er op het podium staat en niet voor of na een ingrijpende geslachtsoperatie...
Fort bij Kudelstaart

- Op de website en in de database is de term 'groepspark' vervangen door 'groepsdepot'. Deze laatste term komt veel vaker op archiefstukken en bouwtekeningen voor, zodat we die als voorkeursvariant zijn gaan gebruiken.
Groepsdepots

 

Beste Nederlanders!

Tekst en foto: René Ros.

Pand aan de Keizersgracht in Amsterdam.Op 10 oktober 2020 verscheen de publicatie "Beste Nederlanders", over een geheim project in de Koude Oorlog. Het zijn de herinneringen van een stafmedewerker van Operaties, een Stay Behind organisatie. Er is wederom een nieuwe versie met aanvullingen verschenen.

Na de Tweede Wereldoorlog zijn de Stay Behind organisaties Operaties en Inlichtingen opgezet, om bij het uitbreken van een nieuwe oorlog verzetsactiviteiten te organiseren. Deze publicatie is gebaseerd op een brief van het hoofd van de sectie Sabotage van Operaties, werkend onder de dienstnaam 'Pelt'.
Als jong rechtenstudent raakte 'Pelt' tijdens de Tweede Wereldoorlog betrokken bij het verzet en ervoer de dodelijke gevolgen van een slechte voorbereiding. Die fouten wilden ze in de dreigende oorlog met de Sovjet-Unie niet weer maken!

Samensteller en onderzoeker René Ros heeft, in samenwerking met de kinderen van 'Pelt', de originele teksten gecombineerd tot een brief aan alle Nederlanders. Met ruim 60 pagina's is het een van de meest uitgebreide openbare publicaties over Operaties. Het bevat naast de brieftekst, ook de resultaten van onderzoek ter verificatie en ter aanvulling van de brief. Hierdoor is ook veel nieuwe informatie aan het licht gekomen. Zo bleek de geheime organisatie onder haar dekmantel in de telefoongids te staan. En eindelijk weten we welk Amsterdams grachtenpand ze als kantoor gebruikten. Ook is duidelijker geworden welke forten er gebruikt werden.

In de nieuwste versie zijn de volgende wijzigingen gemaakt:
- Volledige namen en jaartallen Somer en Fock opgenomen,
- Intrekking opdracht Hoofd O De Boer (Bax),
- Aanvullende informatie instelling en leden commissie Ruppert,
- Voorstel uit 1951 van W.K.H. Feuilletau de Bruyn genoemd,
- U.S. Army Field Manuals genoemd in Nawoord vanwege voorkomen van Stay Behind daarin.
- Jaartallen notaris Cornelis Diederikus Jalink opgenomen.
- In bijlage H wordt nu "de tuin" genoemd als codenaam voor Fort bij Uithoorn,
- Aanvullende informatie over deuren en elektra in Fort bij Nigtevecht.

Toegevoegd als geraadpleegde bronnen:
- Dubbelleven nekt 'Soldaten van Oranje'
- Geheime operaties van ‘grijze muizen’

Per abuis waren deze wijzigingen niet genoemd in de vorige versie:
- Op de groepsfoto van CNV met Piet Dor blijkt Marinus Ruppert niet te staan, zoals in het bijschrift was genoemd,
- Van Oort was niet de tweede vrouw van Marinus Ruppert.

De nieuwe versie van de publicatie is te downloaden via de onderstaande link.

Beste Nederlanders

 

Op welk kustfort diende deze Admiraal?

Tekst: René Ros.
Foto's: collectie Doc.centrum Stelling van Amsterdam.
Met dank aan: Marianne Groep-Foncke, Jaap van Harlingen, Guus Kroon (Historische Archief Muiden), Bas Terluin, Jan van Tongeren, Wim de Natris (DStvA).

In februari van dit jaar kregen we de vraag van een organisatie of we geïnteresseerd waren in een groepsfoto van militairen. Achterop wordt Krommeniedijk als woonplaats genoemd en daardoor werd eenvoudig gedacht dat het om de Stelling van Amsterdam zou gaan. De foto paste niet goed in hun collectie en ze zouden het opsturen.

Groepsfoto Fort bij Krommeniedijk met Admiraal.Bij ontvangst bleek het om een kopie te gaan, en niet om het origineel. Het achterop vermeldde mail-adres van een nazaat bleek niet meer te werken, het was van Internet-provider World-Online dat na een desastreuze beursgang in 2000 van de markt verdween. Het kostte de organisatie die "uiteraard wil samenwerken" tenminste 23 jaar om te bedenken... Beter laat dan nooit, zeggen andere mensen dan altijd.

Naast het mail-adres bleek ook het telefoonnummer niet meer te werken, maar via de telefoongids werd toch de verbaasde, ouder geworden kleinzoon teruggevonden. Het origineel is gelukkig nog in zijn bezit, maar hij kon niet meer informatie geven dan hij destijds achterop de fotokopie had geschreven.

Het gaat om Basilius Admiraal, roepnaam Bas, geboren in 1880 te Limmen en overleden in 1965 te Uitgeest. Online napluizen leverde op, dat hij in 1900 was ingelijfd bij het Korps Pantserfortartillerie. In 1908 ging hij over naar de 42ste compagnie Landweer Vesting Artillerie in het XXVI Landweer district (Alkmaar), een eenheid die we niet eerder waren tegengekomen.

Het Korps Pantserfortartillerie beperkt het aantal mogelijke forten enorm. Het zou kunnen gaan om Fort bij IJmuiden, Fort aan het Pampus maar ook Fort op de Harssens bij (Den) Helder. Dat hij werd ingedeeld bij het Landweer district in Alkmaar kan een aanwijzing voor Den Helder zijn. Dit zal toch niet weer een verhaal worden dat met de Stelling te maken lijkt te hebben, maar het verhaal uiteindelijk weer in een andere linie eindigt? Het zou wel mooi de personele overlap en samenhang van de linies laten zien.

Op de foto staan vijftien militairen voor een houten gebouw met dakpannen. Links twee ramen met gordijnen als van een woning. Op enige afstand zit rechts een kleiner raam met andere gordijnen. Tussen de militairen en het gebouw is een klinkerpad en zijn twee bomen te zien. Voor de militairen staat een bord met de tekst "Kamer 31, Mobilisatie 1914 Artillerie". Waarom hebben ze niet ook even de naam van het fort erbij gezet?

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat dit artikel vanaf hier volledig is herschreven. Oorspronkelijk richtte de speurtocht zich op welk kustfort een lokaal 31 voor manschappen had. Dat ging in de richting van Fort aan het Pampus en een bergloods in de Vesting Muiden. Vooral zonde vanwege de achteraf onnodige inbreng van Guus Kroon (Muiden) en Jan van Tongeren (Den Helder) hiervoor. Maar beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.

Groepsfoto Fort bij Krommeniedijk met Trampen.Een maand na de eerste versie van dit artikel moest er een aanpassing in de database gemaakt worden en bij puur toeval verscheen daarbij een groepsfoto met Dirk Trampen in beeld. Het is een van vier groepsfoto's van hem, die in 2020 werden verworven en dit laat mooi zien hoe met een flinke collectie de puzzelstukjes soms in elkaar vallen. Het probleem is dat het grote aantal foto's niet handmatig is te vergelijken, en het is wachten op een nuttige implementatie van kunstmatige intelligentie.

De houten loodsen op de twee groepsfoto's leken wel héél veel op elkaar. De ramen, dakgootsteunen, ventilatiepijp en regenwaterafvoer zijn identiek en dat kan als er meerdere loodsen naar eenzelfde ontwerp zijn gebouwd. Maar ook de takken en takjes van de twee bomen vertoonden een zéér grote overeenkomst! Trampen zijn foto toont een krijtbord met de tekst "Fort Krommeniedijk" en we weten uit archiefstukken dat hem op dat fort straffen zijn opgelegd.

Toevalligerwijs was kort daarvoor over hetzelfde fort het notitieboekje van Korporaal van der Lee weer in beeld gekomen, en was daarvan een scan ontvangen. Admiraal en Trampen worden daar overigens niet in genoemd, wel een Blokdijk maar zonder voorletters. Toch is naar aanleiding hiervan naar informatie over Blokdijk gezocht. Waarschijnlijk gaat het om Dirk Blokdijk (Alkmaar 1879, Rotterdam 1961) die ook de maker van een aquarel van het fort is.

Zowel Admiraal als Blokdijk dienden bij het Korps Pantserfort Artillerie op onbekende forten, en werden overgeplaatst naar de 42ste compagnie Landweer Vesting Artillerie. Ook woonden ze toen respectievelijk in Uitgeest en Wormerveer. Het ziet ernaar uit dat ze, zonder vermelding ervan in hun stamboeken, ingedeeld of gedetacheerd werden bij de Landweer Artillerie van het 2e Regiment Vesting Artillerie. Wellicht zodat ze dichterbij huis konden dienen. Het zal niet verbazen dat we zijn staat van dienst niet bij de Vesting-Artillerie konden vinden.

Lokaal 31 is op Fort bij Krommeniedijk mogelijk, omdat het een lokaal voor manschappen was. Het bevindt zich direct rechts van de rechter keelkazemat en het is logisch om aan te nemen dat de artilleristen in dat lokaal een taak in die keelkazemat hadden. De overeenkomsten tussen de twee groepsfoto's, zijn het beste bewijs dat ook Admiraal tijdens de mobilisatie op Fort bij Krommeniedijk was gelegerd, de rest is ondersteunend bewijs. Maar op welk kustfort in 1900 zijn eerste opkomst was, dat lijkt onmogelijk meer te achterhalen.

Korporaal? Admiraal
Kanonnier? Trampen
Fort bij Krommeniedijk
'Aquarel van welk fort?' in Nieuwsbrief 431 (2016)
'Soldaat bij Uithoorn en Krommeniedijk' in Nieuwsbrief 487 (2020)

 

Verbeterde bezetting

Tekst: René Ros.
Met dank aan: Marcel Anthonijsz (DStvA).

Voor het op de website vermeldde aantal manschappen dat in 1913 ingedeeld was in de forten, waren publicaties gebruikt van een aantal decennia geleden. Inmiddels is gebleken dat die getallen niet overeenkomen met de bezettingsstaat uit 1913-1914. De getallen uit die publicaties kwamen wél exact overeen met het aantal 'minderen' in de bezettingsstaat, dus gewone soldaten en kanonniers.

Sterkte en schema voor de indeeling der bezetting Fort benoorden Spaarndam.Vermoedelijk waren de auteurs er van uitgegaan dat officieren en onderofficieren niet op de forten gelegerd waren, maar ingekwartierd bij burgers. Uit de bezettingsstaat, plattegronden en ook foto's en verhalen die sindsdien boven het (inundatie)water zijn gekomen lijkt dat niet correct.

Er zijn wel een paar verhalen (o.a. A.M. de Jong alias Frank van Wezel) dat militairen een kamer voor zichzelf of hun gezin in de nabijheid van kazerne of fort huurden, maar dat moet voor tijdens verlof of andere uitzonderingen zijn geweest.

Er zijn een paar forten waar in de bezettingsstaat staat aangegeven dat het een voorlopige bezetting is. Op welk moment de aanvullende bezetting zou worden toegevoegd is mij onduidelijk.
Een van die forten is het Fort benoorden Spaarndam met 177 manschappen op de bezettingsstaat, net zo veel als het veel kleinere Fort bezuiden Spaarndam. Met de aanvulling zou het op 347 komen. De andere twee forten zijn Fort Uitermeer en Fort bij Muiderberg.
Raadpleging van de "Sterkte en schema voor de indeeling der bezetting" in de laatste versie van de Memorie van Verdediging van het Fort benoorden Spaarndam, levert een totaal van 288 op. En dat is het aantal dat in 1901 werd genoemd en waarvoor de bomvrije kazerne is gebouwd.

Uiteraard zijn de bezettingsgetallen inmiddels op de website gecorrigeerd, daar doen we niet moeilijk over. En bij een aantal forten, met name in de provincie Utrecht en de Vechtstreek, zijn die voor het eerst toegevoegd. En is Fort benoorden Spaarndam het enige fort waarbij twee getallen voor het jaar 1913 worden weergegeven.

Fort benoorden Spaarndam

 

De gebroken grenspaal

Tekst en foto's: René Ros.
Met dank aan: Marcel Anthonijsz (DStvA), Tim Fransen, Tomasz Jaroszek (programmabureau Hollandse Waterlinies Utrecht), Edwin Kapitein (DStvA).

Een week voor de dagexcursie reden Marcel en René het verkenningsrondje om wegwerkzaamheden te ontdekken en Marcel als een van de chauffeurs bekend te maken met de route. Dat kost minder tijd dan de werkelijke dagexcursie zodat we ook nog andere locaties in de omgeving opzochten. Een daarvan was een groep van zes bijna vergeten grenspalen aan de Amstel-Drecht.

De brokstukken van Grenspaal O7 van de Damsluis in de Drecht.Ten zuidwesten van Uithoorn was een damsluis in het Amstel-Drechtkanaal, onder bewaking van het Fort aan de Drecht. Het lag bovendien op de grens van de provincies Noord-Holland en Utrecht. Een paar honderd meter zuidelijker is het drie-provinciënpunt met Zuid-Holland. Aan de zuidzijde, de Utrechtse kant, was bovendien de Inlaatsluis in de polder Blokland onderdeel van het terrein.

Aan de noordzijde, Noord-Holland, is nu het clubhuis van een roeivereniging en is niets origineels meer te vinden. Aan de zuidzijde waren echter nog zes van de zeven hardstenen grenspalen te vinden die het terrein afbakenen. Althans, tot voor kort waren het er zes. O1 hebben we nooit gezien, kwetsbaar tussen water en weg. O2 en O6 staan rustig op afstand van de weg rond de woning van iemand die weet wat het zijn. O7 hield standvastig stand tussen water en weg, maar heeft een recente ontmoeting met een maaimachine niet overleefd. Een foute gedachte is om te hopen dat ook de maaimachine stuk is...

Het bovenste deel lag in twee ongelijke stukken tussen het riet. Maar je kan dat niet zo maar meenemen alsof het je eigendom is. Begin juni ben ik weer langs gegaan, trof geen bewoner, maar zag wel dat een van de twee stukken verdwenen was. Het andere stuk nu toch maar als vondst ingeladen en een visitekaartje in de brievenbus achtergelaten. De eigenaar-bewoner gaf later toestemming om de stukken mee te nemen. En eind juli is Edwin Kapitein - onze man met de handige handjes én gereedschappen - mee geweest. Hij kon met succes het andere stuk dreggen. Beide stukken liggen nu in afwachting van betere tijden in het weeshuis van de grenspalen, Fort bij Uithoorn. En dat was niet ver rijden!

Edwin Kapitein aan het dreggen naar een brokstuk van Grenspaal O7.Dan het eigenaardige van dit verhaal. Een dergelijke sloot met minder grenspalen bij Krommeniedijk heeft een bescherming als provinciaal monument. Desondanks zijn al twee van de drie grenspalen verdwenen. Maar dit soortgelijke terrein in de provincie Utrecht heeft helemaal geen bescherming. De eigenaar kan niet aangesproken worden op de schade aan de grenspaal.

Het kan nog vreemder: de Inlaatsluis van de 2e Mijdrechtse Bedijking was ooit één militaire rijksgrond met het Fort bij Uithoorn. Het fort zelf is Rijksmonument, de best bewaarde inlaatsluis in de hele streek niet!? Ook de in een recente nieuwsbrief genoemde verplaatste bergloods en een kringenwetwoning hebben geen monumentstatus. En zo zijn er wel meer voorbeelden in de provincie Utrecht te noemen.

Omdat de provincie Utrecht geen provinciale monumentverordening heeft, werden in 2001 de Stelling-onderdelen in die provincie Rijksmonument. Maar een relatief veel kleiner aantal dan in Noord-Holland en dus minder goed beschermd?

Met de komst van gebiedsanalyses is er wel enige bescherming als een object daarin genoemd wordt. Zowel de damsluis als de inlaatsluis worden in de gebiedsanalyse Stelling van Amsterdam Zuid uit 2022 genoemd, maar zowel de damsluis als de inlaatsluis staan onterecht genoemd als "verdwenen". Het is de bedoeling dat de gebiedsanalyses regelmatig bijgewerkt gaan worden. Laten we hopen dat dat al een jaar na publicatie gaat gebeuren.

Fort aan de Drecht
Damsluis in de Drecht
Inlaatsluis in de polder Blokland
'Getimmerten in Waverveen' in Nieuwsbrief 517 (2023)

 

De Stelling bij Leimuiden

Tekst: René Ros.
Foto's: collectie Doc.centrum Stelling van Amsterdam.
Met dank aan: Dirk-Jan Kraan.

De Stelling bij Leimuiden, kent u die stelling? Waarschijnlijk niet, maar het was ooit een onderdeel van de Stelling van Amsterdam. In 1912 waren er omvangrijke oefeningen die ook de plaatsen Leimuiden, Bilderdam en Vrouwenakker betroffen. Het is alleen de grote vraag of er tijdens de mobilisatie 1914-1919 troepen waren gelegerd. Kan een prentbriefkaart "Groeten uit Leimuiden" ons helpen aan het antwoord?

Van de Haarlemmermeerringdijk bij Oude Wetering tot Fort aan de Drecht bij Uithoorn was, ten noorden van de Drecht en het Amstel-Drechtkanaal, de Voorstelling langs de Drecht gedacht. Het bestond uit drie apart te onderscheiden delen: Stelling bij Leimuiden, Stelling langs de Drecht en Stelling bij Vrouwenakker. Leimuiden en Vrouwenakker zijn twee kleine plaatsjes met een doorgaande weg, wat ze niet heel aantrekkelijk maakt. Maar het plaatsje Bilderdam is stil en pittoresk en het gehucht Vriezenveen heeft mooie boerderijen.

Oefening in de Voorstelling langs de Drecht in 1912.

Voor de inundatie gelegen moest het niet geïnundeerde voorterrein verdedigd worden en tevens zou het dienst moeten doen bij het opnemen van troepen: "troepen die van den Ouden Rijn op de Stelling van Amsterdam terugtrekken vinden eene zeer goede opnamestelling langs de Drecht". De batterijen in de Linie Kudelstaart - Uithoorn en de frontbatterijen op Fort bij Kudelstaart en op Fort bij De Kwakel hadden artilleriesteun moeten bieden aan de infanterie langs de Drecht. Er is een ongedateerde landkaart met beschrijving bekend, maar op de grote stafkaart staat er niets aangegeven. Uit een krantenartikel en archiefdocumenten blijkt dat bij de fortmanoeuvres in september 1912 er ook in de voorstelling is geoefend. Overigens, troepen die via de Ouden Rijn zouden terugtrekken op de Stelling, zouden onder andere de resterende bezetting van de forten Rijnauwen en Vechten kunnen zijn.

De grote vraag is of tijdens de mobilisatie 1914-1919 ook in de Voorstelling langs de Drecht troepen waren gelegerd, in barakken of ingekwartierd bij burgers. In 2010 hebben we hierover in het tijdschrift van de Stichting Oud Leimuiden-Rijnsaterwoude een artikel gepubliceerd. Er kwamen een paar reacties maar nergens een bevestiging over militairen in de dorpen. Groepsfoto's of militair verzonden prentbriefkaarten uit Leimuiden waren niet bekend. Totdat in december 2022 een prentbriefkaart "Groeten uit Leimuiden" te koop werd aangeboden. Daarop werd een bod uitgebracht en uitgelegd waarvoor ik de kaart wilde gebruiken, en vervolgens besloot de verkoper de kaart te schenken! In februari kon eindelijk archiefonderzoek gedaan worden om zoveel mogelijk puzzelstukjes te hebben...

Tekst aan ouders, geen naam genoemd.De kaart "Groeten uit Leimuiden" is gestempeld op 22 augustus 1916 en "militair gelopen". Dat wil zeggen dat er geen postzegel is gebruikt omdat militairen gratis post mochten versturen en het woord 'Militair' was voldoende. We gaan er maar vanuit dat de verzender ook echt een militair was. De ontvanger was "de Heer J.H. Burgerhoudt" in Vlaardingen.

De tekst van de afzender luidt: "Waarde Ouders, Hartelijk gegroet van mij en het gaat nog goed. Wij zitten weer op een anderen negerij nu. Bonjour en tot ziens." Waarbij 'negerij' (syn. negorij) is gebaseerd op een Maleis woord voor woonplaats zoals nederzetting, met de betekenis van "een afgelegen gehucht". Tegenwoordig zouden we "een gat" of misschien zelfs in hedendaags Nederlands "shithole" zeggen. Het klinkt niet tevreden en ook niet als een vrijwillige keuze.

Helaas ondertekende de schrijver niet met een naam, dat had veel werk bespaard. In de online archieven werd iemand met de juiste naam in Vlaardingen gevonden: Johannes Hendrik Burgerhoudt sr. (1862-1949). Hij en zijn vrouw kregen 10 kinderen waarvan exact 50% van het mannelijk geslacht. Het andere geslacht was ook heel belangrijk en verdient respect, maar historisch gezien hoefden zij niet in militaire dienst en blijven daarom buiten dit verhaal. Bij de kinderen viel echter de 'd' uit de achternaam én de achternaam van hun moeder werd geschreven als Besemer en Bezemer. Er is dus gezocht op veel verschillende (combinaties van) achternamen!

De volgende stap was om de militie-registers van alle vijf zoons te raadplegen. De militie-registers van Vlaardingen zijn nog niet gedigitaliseerd zodat een bezoek aan het Nationaal Archief, tevens Provinciaal Archief van Zuid-Holland, nodig was.
Bij de oudste zoon Arie staat moeilijk leesbaar "vrij geb" en dat zou "vrijgesteld wegens gebreken" kunnen betekenen. Er staat in ieder geval niet achter wanneer hij bij welke eenheid werd ingelijfd (eerste opkomst). Zoons 2 en 3 zijn wel in dienst geweest en gaan we het zo over hebben. Zoon 4, Anton, werd in 1915 vrijgesteld wegens broederdienst; twee oudere broers waren immers "in dienst". Zoon 5, Dirk, was in 1901 geboren en over hem is niets gevonden, hetgeen niet erg is omdat hij in 1916 de dienstplichtige leeftijd nog niet had bereikt. Hij zou ook vrijgesteld worden wegens broederdienst, alhoewel vrijwillig in dienst ook mogelijk was.

Voorzijde kaart "Groeten uit Leimuiden".Zoons 2 en 3 zijn Johannes Hendrik junior (*1889) en Pieter (1894-1975) waarvan vervolgens de stamboek-vermeldingen werden gezocht bij de eenheden waar ze ingelijfd en naar overgeplaatst werden. Beiden werden op 1 augustus 1914 gemobiliseerd maar laten we ons richten op de eenheid waar ze ten tijde van het verzenden op 22 augustus 1916 dienst deden. Potverdullemme, beginnen we in de Stelling, maar komen we toch in de Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHWL) terecht!?

Johannes Hendrik diende bij het Regiment Jagers (Den Haag) en vanaf 1 augustus 1916 bij het 36e Bataljon Landweer Infanterie (36LWI). Volgens de bezettingsstaat NHWL was die ingedeeld bij de groep Lunetten buiten de forten (b.d.f.), ten oosten van Utrecht. Broer Pieter diende bij de 4e Compagnie, IIIe Bataljon van het 15e Regiment Infanterie (4-III-15 RI). En volgens dezelfde bezettingsstaat was die ingedeeld bij de groep Nieuwersluis b.d.f. en de forten Kijkuit, Spion, Nieuwersluis en Tienhoven.

Zo schiet (woordgrapje) het dus niet op. Er is nog geprobeerd de huwelijksakten van de twee wapenrokdragende broers te vinden, in een poging hun handtekening te vergelijken met het handschrift op de kaart. Tussen handtekening en een geschreven tekst zit een groot verschil, maar dat maakte niet uit want afbeeldingen van de huwelijksaktes werden niet gevonden. Zucht, wat een hobby...

Het kan zijn dat hun eenheden in de NHWL in haar geheel waren afgelost en overgeplaatst naar Leimuiden. Maar de tekst op de kaart klinkt alsof ze kort ("weer") op een locatie ("negerij") waren, zodat dat niet als inkwartiering klinkt maar als een mars. Wellicht een mars vanaf Den Haag of Rotterdam naar hun standplaats? Of een lange afstandsmars als oefening, voor de conditie en als bezigheidstherapie? In beide gevallen ligt Leimuiden dan logischer voor de groep Nieuwersluis (30 km, 6+ uur) dan de groep Lunetten (44 km, 9 uur). Dan zou Pieter Burgerhout via Leimuiden van/naar Nieuwersluis zijn geweest en de kaart hebben gestuurd. Maar het kan ook heel anders zijn gelopen (woordgrapje).

Zekerheid over de bezetting van de Stelling bij Leimuiden is er dus nog steeds niet. Het is wel iets waarschijnlijker geworden dat er geen troepen tijdens de mobilisatie waren, maar niet door deze prentbriefkaart. Immers, tussen 1905 en april 1910 zijn de frontbatterijen op Fort bij Kudelstaart en Fort bij De Kwakel buiten gebruik gesteld. En die vormden gedeeltelijk de ondersteunende artillerie voor deze voorstelling, zodat het logisch is om aan te nemen dat als de frontbatterijen niet meer nodig waren, dat ook de voorstelling niet meer gebruikt zou worden. Anderzijds werd er in 1912 geoefend in de Stelling van Leimuiden...

Hopelijk is dit toch een informatief artikel geworden. In ieder geval bestaan de twee woningen op de prentbriefkaart nog, dat weten we dan wél zeker.

Voorstelling langs de Drecht
Fort bij Kudelstaart
Fort bij De Kwakel
Stafkaart 1920
Fortmanoeuvres 1912
'De slag om Leimuiden' in Nieuwsbrief 353 (2010)
'Vechten om vreedzame dorpjes aan de Drecht' in Nieuwsbrief 452 (2017)
'De frontbatterijen van Kudelstaart en De Kwakel' in Nieuwsbrief 519 (2022)

 

Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven.

Stelling van Amsterdam op Bluesky Stelling van Amsterdam op Facebook Stelling van Amsterdam op X / Twitter Doc.centrum Stelling van Amsterdam op LinkedIn
Stelling van Amsterdam op foto-site Instagram Stelling van Amsterdam op video netwerk YouTube

Deze website wordt verzorgd door particuliere experts en is geen website van een overheid.
Alle rechten voorbehouden, o.a. gebruik door commerciële partijen alleen met voorafgaande toestemming.
Stelling van Amsterdam. Een stadsmuur van water.
UNESCO Werelderfgoed sinds 1996
Reizend restaurant SterkWater strijkt neer langs de Hollandse Waterlinies. In de grootste, oudste en prachtigste forten genieten haar gasten van een bijzondere avond uit, met een heerlijk 5-gangen diner en meeslepende verhalen. (Advertentie)
 
 
 
Reizend restaurant SterkWater strijkt neer langs de Hollandse Waterlinies. In de grootste, oudste en prachtigste forten genieten haar gasten van een bijzondere avond uit, met een heerlijk 5-gangen diner en meeslepende verhalen. (Advertentie)