|
InleidingDit is de laatste nieuwsbrief voor het kerstreces en van dit jaar, een 'dik' kerstnummer. Uiteraard even beginnen met een kerstgroet aan jou, de lezer. In het eerste artikel blijkt dat in een na-oorlogs BVD-dossier nog interessante informatie staat over de brandstichtingen rond Spaarndam door anti-militaristen. We herhalen de aankondiging over de podcast Ondergronds Front, vanwege het verschijnen van aflevering 2 waar we aan meegewerkt hebben. En een eindejaars-beschouwing over de zomervakantie in Duitsland, met links naar een paar toespraken. De Stelling heeft geleid tot onvoorziene takken in verschillende stambomen, zoals van de familie Hoogendoorn waarvoor we ook archiefbewijzen hebben gevonden. De provincie Noord-Holland heeft een bericht bijgedragen over de restauratie van twee damsluizen in de Haarlemmermeerringvaart. En het laatste artikel zou vroeger passend zijn geweest voor het winterseizoen, over een militaire schaatstocht door twee waterlinies! Lees deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2023/nieuwsbrief-534/ Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.
|
Dienstberichten- We vernamen van de familie dat eind oktober illustrator Lex Tempelman is overleden. We hebben een lange samenwerking gehad en hij maakte onder andere de tekeningen van de drie typen forten, zoals die door ons werden onderscheiden. Hij zal gemist worden en we hebben de familie uiteraard gecondoleerd. - Door de Artillerie-Inrichtingen werd een proefinstallatie voor de productie van Mosterdgas gefabriceerd. Hiermee werd in Nederlands-Indië een voorraad Mosterdgas geproduceerd dat uit handen van de Japanners kon worden gehouden. Maar het bleek in 1975 grotendeels nog aanwezig te zijn en werd in 1979 door Nederland vernietigd. Het Museum Waalsdorp (over TNO) heeft een nieuwe webpagina gepubliceerd over die vernietiging. - We konden de zeldzame documenten 'Legitimatiebewijs Interneeringskamp Sectorpark Halfweg' en 'Vergunning tot het dragen van een vuurwapen' op naam van Johannes Koningen verwerven. Zijn personeelsdossier in het archief Directoraat-Generaal voor de Bijzondere Rechtspleging bevatte nog eens 33 kantjes papier en een pasfoto. Hij heeft voor de crisis in de jaren 1930 gewerkt bij de Stoomvaart Maatschappij Nederland. Hij kan ons bekende fortwachters en anderen van en naar Indië hebben gevaren. - Kijktip voor tijdens de kerstvakantie: de opname van de theatervoorstelling 'Buiten Schot' van Diederik van Vleuten, als bevlogen geschiedenisleraar die je op de middelbare school had willen hebben. Aan de hand van de kinderbrieven van Sam en Jan wordt een bijzonder (humoristisch) beeld van de Eerste Wereldoorlog geschetst. De belevenis van het theater was extra mooi, maar een video is een goede tweede. "Maar dat mag je overigens meteen weer vergeten!" - Op de 8.820 foto's van archiefstukken is, door een toevoeging aan de gebruikte database-software, achteraf tekstherkenning toegepast. Niet alle woorden worden goed herkend, maar toch is het een enorme stap vooruit. Hierdoor kan in de (getypte) teksten gezocht worden, in plaats van alleen de omschrijving en de eigen aantekeningen.
|
Fijne feestdagen!Tekst en foto: René Ros.
Vanwege het werk voor het Kenniscentrum Waterlinies was het een druk jaar, waar de rustmomenten gezocht moesten worden. Zoals elk jaar te weinig forten bezocht, maar dan is het niet nodig een ander goed voornemen voor volgend jaar te kiezen! Hopelijk heb jij, de lezer, een leuk jaar gehad met weinig strubbelingen en veel leuke dingen gedaan. Er zitten meerdere activiteiten voor volgend jaar in de planning, dus wellicht hebben we een keer gezamenlijk een leuke activiteit? Heel veel dank aan de vrijwilligers, sponsors en donateurs die het werk ook dit jaar hebben ondersteund. We hopen dat je plezier hebt gehad en kennis hebt opgedaan door ons werk.
|
Oversteegen's BVD-dossierTekst: René Ros. In Nieuwsbrief 527 van april dit jaar stond een dubbel-artikel over de anti-militaristen die in 1924 onder andere de bergloods bij Spaarndam tweemaal in brand staken. In november 2022 was het beperkt openbare archief van Persoonsdossiers (1945-1998) van de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) beschikbaar gekomen. Het bleek correct dat ook na de Tweede Wereldoorlog een aantal van die personen de belangstelling van de veiligheidsdiensten hielden. Omdat eerder de personen waren geïdentificeerd en hun geboorte- en overlijdensdatum bekend waren, was het aanvragen van de dossiers eenvoudig. Van de 13 Oversteegens (ouders en kinderen, m/v) waren er dossiers over drie van hen. Een beperkt openbaar archief wil zeggen dat alleen de persoon zelf het dossier kan inzien of anderen met diens toestemming of indien de persoon is overleden. En de stukken mogen niet gekopieerd of gefotografeerd worden en daar wordt streng op toegezien. Aantekeningen maken en citaten overtypen moest ter plekke gebeuren, deze keer met hulp van Marcel Anthonijsz.
George zou NSB-er zijn geweest, was In 1950 lid van het ontvangstcomité voor Kapitein Speciale Troepen in Indië Raymond Westerling en hij was aanhanger van de Joegoslavische Generaal Tito. In het dossier zat een verslag van een vergadering in 1956 van het Partijbestuur der Socialistische Unie in Amsterdam. waar George en een informant van de BVD aanwezig waren. In 1958 was George betrokken bij de Bond van Wereldburgers, waarvan advertenties zijn opgenomen en persberichten van vergaderingen die volgens de BVD verzonnen waren. En in ieder geval in 1958 was hij lid van de Communistische Partij Nederland. Onder de schuilnaam G. Rodi was hij in 1960 naar Moskou geweest. In 1982 stond hij op de abonneelijst van "Anti-Fascist", het orgaan van de Antifascistische Oud-Verzetsstrijders Nederland en de Bond van Antifascisten. Namens de Socialistische Partij was hij - inmiddels 85 jaar oud - in 1987 kandidaat voor de Provinciale Staten verkiezingen in Utrecht. Jan c.q. Johan Caesar Oversteegen (1900-1994) was voor de BVD van een andere orde, dan zijn twee broers. Een korte samenvatting van het dossier is erg moeilijk, zeker omdat de periode rond de brandstichtingen wél aan bod komt. De teksten daarover nemen we bijna geheel uit het dossier over: "Korten tijd na het gebeurde te Oldebroek had de bekende brandstichting plaats te Spaarndam, waardoor eenige militaire gebouwen, behorende tot de fortificatien aldaar, verbrandden. In deze zaak werd onder leiding van zekeren kapitein Versteeg een uitgebreid onderzoek ingesteld [...]. Als resultaat van dit onderzoek werden de geheele familie Oversteegen, waarbij dus ook J.C., en verschillende leden van de familie van Woensel gearresteerd en overgebracht naar de Marechaussee-kazerne Beverwijk, alwaar het verdere onderzoek plaats vond. Voldoende bewijs om tot een strafzaak te komen kon echter niet geleverd worden en na korten tijd moesten de aangehoudenen weer op vrije voeten worden gesteld. De leden van de familie Oversteegen deden daarna herhaaldelijk de politie-autoriteit dezer gemeente briefkaarten, waarop een bok geteekend was, toekomen. Hiermede werd op ironische wijze te kennen gegeven, dat deze politie-autoriteit "een bok had geschoten"."
Vanaf januari 1925 kregen de Marechaussee brigades in Boxtel en Eindhoven het druk. Jan verhuisde naar Best en werd administrateur van de Communistische stichting "De Ploeg". Er waren zoveel berovingen en diefstallen dat de marechaussee de boerderij permanent ging bewaken. Of dat eindigde met zijn vertrek in 1932 terug naar Velsen, noemt het dossier niet. Maar met een verarmd en hulpbehoevend gezin deed hij zich voor als Christen, om opgenomen te worden in de stichting "De Lichthoeve" te Santpoort. Hij werd er ontslagen wegens het verduisteren van geld... Een van de recentste stukken is een krantenartikel over de Velser Affaire in het Vrije Volk van februari 1979. Dat gaat over een na-oorlogse complottheorie van een samenspanning en malversaties tijdens de Tweede Wereldoorlog tegen het linkse verzet. De Velser socialisten, zoals Oversteegen, zouden na de oorlog de vermeende affaire gebruikt hebben tegen de teruggekeerde burgemeester Kwint. De communistische heilstaat hebben ze zeker niet kunnen realiseren. Integendeel, ze hebben hun eigen levens niet makkelijk gemaakt. De BVD-dossiers gaven ons nieuwe informatie over de brandstichtingen en een beknopt, gekleurd beeld van hun latere leven. Wakkere anti-militaristen aan de Slaperdijk in Nieuwsbrief 527
|
Podcast Ondergronds Front (H)Tekst: Rob van Oijen (Ongekend Nijmegen) Verstopte wapendepots, geheime trainingslocaties en vele dubbellevens. Onderzoeksjournalist Linda van der Pol lanceerde de zesdelige podcast Ondergronds Front. Over een ultrageheime verzetsorganisatie ten tijde van de Koude Oorlog, in het geval de Russen ons land binnen zouden vallen. Een organisatie waar ook nu nog veel mist omheen hangt.
Haar aandacht werd met name gegrepen door de Stay Behind-organisaties van gewone Nederlanders die - zonder dat hun omgeving het wist - zich voorbereidde op een inval van de Sovjet-Unie. De organisatie werd opgericht in 1952 en ging ter ziele in 1992, toen het gevaar uit het Oosten was geweken door de val van het communisme. Archieven over deze organisaties zijn deels geheim en deels vernietigd. Ongekend Nijmegeen vertelt de verhalen die we nog niet kenden. Omdat ze verzwegen zijn, omdat ze de geschiedenisboeken niet haalden, omdat ze niet in de historische canon pasten of omdat we ze niet (ge)zien (hebben). Soms zijn het prachtige voetnoten bij een grote geschiedenis. Soms zijn het juist deze ongekende verhalen die de loop van de geschiedenis bepaald hebben. De zes afleveringen verschijnen de komende weken een voor een op de bekende kanalen zoals Spotify. De eerste aflevering staat al online. Linda ontrafelt in gesprekken met onder andere een hoogleraar, onderzoekers, nabestaanden en bovenal een boswachter het verhaal achter deze bijzonder geheime operatie. Ondergronds FrontBeste Nederlanders
|
Vakantie in Duitsland 2023Tekst en foto's: René Ros. Voor Duits erfgoed kan je spijtig genoeg ook gewoon in Nederland blijven, maar in het land zelf ligt ook veel oorlogsgeschiedenis. Alhoewel dit artikel niet over de Stelling gaat, wil ik met dit artikel toch delen wat ik tijdens de zomervakantie bij de oosterburen heb gezien en beleefd. Omdat ik er beschamend weinig naar toe ben geweest en dat vaker wil gaan doen. En wellicht jij ook?
Na een bezoek aan Berlijn in 2012 was het hoog tijd om in de zomer van 2023 drie weken in het Harz-gebergte te verblijven. Zelfs als je er niet op let, struikel je over de geschiedenis. Natuurlijk, veel kastelen maar ook mijnbouw in Goslar dat Werelderfgoed is en stuwdammen uit verschillende perioden en onder verschillende ideologieën gebouwd.
Naast dat oorlogsverleden ook nog eens de herinnering aan het leed van een gedeeld land en vooral een deel ervan dat tot 1990 onvrij was gebleven. Bij elke grensovergang van de Inner Deutsche Grenze annex IJzeren Gordijn, staat een bruin bord met de datum én tijd dat die weg weer geopend werd. Een verlaten wachttoren, eigenlijk een bunker van vier verdiepingen, dat deed alsof het kwaad buiten gehouden moest worden, maar eigenlijk de eigen burgers binnenhield. En gered van de sloop doordat een particulier het kocht. Net als een DDR-grenspaal in een West-Duitse tuin, kilometers van de grens met Oost-Duitsland. Een propvol museum over het IJzeren Gordijn in Bad Sachsa, met informatieborden in vier talen waaronder het Nederlands. Voor elke taal maar liefst een A4 aan informatie. En ook een heel klein grensmuseum in het stationnetje van Sorge, met een zoon van een Grenztruppen-soldaat om vragen te beantwoorden. Maar met een groot buitenmuseum langs originele hekken en een wachttoren aan een nog steeds herkenbare groenstrook. Met regen is het er echt treurig. Met een zonnetje is het gebied een fantastisch mooi heuvellandschap. Ik ga niet beweren dat Duitsland het enige land met een gewelddadig verleden is. Lees eens een vertaling van het vriendelijk klinkende Franse volkslied, en vraag je af wat de oorsprong van de erebogen en straatnamen in Parijs is. En wij laten hun dictator als aardigheidje door acteurs naspelen. De mensen zijn gezellig, het eten is goed, verhalen over heksen zijn leuk, de watervallen mooi maar niet spectaculair en het landschap wunderschön. Als geschiedenis je niet kan interesseren dan zal het je moeite kosten om het in Duitsland te vermijden. En dat is misschien maar goed ook. Rede des Bundespräsidenten Richard von Weizsäcker zum 08.05.1985
|
Straf én boerendochter voor opa HeinTekst: René Ros. In de tv-serie over de Hollandse Waterlinies kwam onze goede bekende Hein Hoogendoorn in beeld, als gids op Fort bij Edam. Hij vertelde daarin onder andere dat zijn opa op een fort had gezeten en daardoor zijn oma had leren kennen. Zonder de aanslag in Sarajevo, een dreigende oorlog én de Stelling had Hein gewoon niet bestaan. De naar opa vernoemde kleinzoon heeft de cirkel rondgemaakt door nu zelf op een fort 'gelegerd' te zijn. Maar klopt het verhaal dat in de familie rondgaat?
In de lijsten van voor de kieswet vrijgestelde 1.004 militairen in de Beemster, kwam zijn naam niet voor. Maar dat kan als hij toen jonger dan 25 was en nog geen stemrecht had. Van de op 1 februari 1894 in Mijdrecht geboren Hein Hoogendoorn werd wel zijn militieregister gevonden en bleek dat hij als 20-jarige op 5 maart 1914 was ingelijfd voor de eerste opkomst, bij het 2e Regiment Vestingartillerie in Beverwijk en waarschijnlijk Fort aan de St. Aagtendijk. Daarmee kon ook zijn Staat van Dienst ingezien worden en was er behoorlijk wat informatie over opa Hein, maar we beperken ons tot de belangrijkste zaken. Nog nat achter de oren en zeker nog niet klaar met de opleiding tot kanonnier, werd opa Hein onverwacht op de eerste mobilisatiedag 1 augustus 1914 "gedetacheerd te Fort Jisperweg". Tot 17 augustus 1917 kreeg hij bijna wekelijks meestal één dag en soms drie dagen verlof. Daarna kreeg hij gewoon verlof en zou hij pas bij tweede mobilisatie terug naar het fort moeten keren. Enkele maanden eerder, op 10 mei, trouwde hij in de Beemster met Antje Jongens (1895-1970). Op de huwelijksakte staan de handtekeningen van de gehuwden, hun ouders en getuigen. Beide gehuwden waren Nederlands Hervormd, dus ook op dat vlak geen problemen.
Was opa Hein een brave kanonnier? Veel nazaten vinden een straflijst vaak erg grappig, omdat het meestal niet strookt met hun beeld van opa. Hij heeft slechts twee straffen opgelegd gekregen. Op 25 november 1914 legde fortcommandant Eerste-Luitenant Roos hem vijf dagen kwartierarrest op wegens "Zich eigendunkelijk aan de oefening onttrokken en zich in de cantine opgehouden". En twee dagen kwartierarrest op 27 augustus 1915 vanwege "Zich gedurende eenige oogenblikken aan de oefening onttrokken". Opa Hein vond de oefeningen blijkbaar niet altijd leuk. Uit de handtekening hebben we waarschijnlijk de commandant van het fort kunnen identificeren als Daniël Jacobus Roos (1869-1958). Op de Staat van Dienst komt ook de naam van Blois van Treslong voor, vermoedelijk de latere commandant van Fort bij Spijkerboor. En zo zijn er wel meer verbanden met personen te maken. De archiefstukken kunnen ons natuurlijk niet zeggen wanneer en hoe opa en oma elkaar voor het eerst ontmoet hebben. Wel kon het fort bevestigd worden en de ligging van de boerderij maakt het aannemelijk dat ze elkaar rond het fort hebben leren kennen. Dit mooie en liefdevolle verhaal is nu met voldoende bewijzen onderbouwd. De kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen zijn het gevolg van het bestaan van het fort én het bewijs en getuigen hoe de familiegeschiedenis verder is gelopen. Kleinzoon Hein was een tiener toen opa Hein overleed. Kanonnier Hoogendoorn (nieuw)
|
Onderhoud aan monumentale damsluizenTekst en foto: provincie Noord-Holland. De provincie Noord-Holland heeft opdracht gegeven om de 2 monumentale damsluizen in de Ringvaart, bij Zwanenburg en Vijfhuizen, op te knappen. De werkzaamheden beginnen medio december 2023. Naar verwachting is het werk begin april 2024 afgerond. Aannemer H. van Steenwijk voert de werkzaamheden uit.
Bij een vijandelijke dreiging zouden deze sluizen samen met de damsluis in de Fuikvaart, de sluizen in de trekvaart van Haarlem naar Halfweg en de Oude en Nieuwe sluizen bij Penningsveer, een aparte Liedeboezem vormen. Vanuit deze hoog opgezette boezem kon inundatiewater de polders tussen Haarlem, de Ringvaart en het riviertje De Liede instromen. Door de damsluizen met schotbalken dicht te maken vloeide het water niet weg. Het gebied ten oosten van Haarlem kwam hierdoor tot kniehoogte onder water te staan. Zo werd deze polder beheersbaar en bleef het gebied onder water staan, zelfs als de vijand de westelijke dijken zou doorsteken. De provincies Noord-Holland, Utrecht, Gelderland en Noord-Brabant zijn samen bestuurlijk verantwoordelijk voor de coördinatie van de bescherming en het uitdragen van de werelderfgoedwaarde van de Hollandse Waterlinies. Nieuwsbericht op website provincie Noord-Holland
|
Hollandse Waterlinies schaatstocht in 1917Tekst: René Ros (Kenniscentrum Waterlinies). De winter breekt weer aan, maar zoals vroeger zullen de winters voorlopig niet meer worden. In de collectie van het Kenniscentrum Waterlinies is recent een scan opgenomen van een "Diploma wegens het met goeden uitslag volbrengen van den TOCHT OP SCHAATSEN Leerdam-Amsterdam en terug op 1 en 2 Februari 1917." Het is een zeldzame herinnering aan een barre schaatstocht langs de Nieuwe Hollandse Waterlinie en door de Stelling van Amsterdam, het huidige werelderfgoed Hollandse Waterlinies.
In de Krantenbank Zeeland vonden we een redelijk gedetailleerd artikel in De Soldatencourant, Orgaan voor Leger en Vloot van 7 februari 1917 over deze schaatstocht: Militaire tocht op schaatsen.Men schrijft ons: Door de zorg van genoemden commandant en met behulp van den plaatselijk commandant van Amsterdam, werd de troep ondergebracht in het Paleis voor Volksvlijt; de troep was bij aankomst in goede conditie.
Ter herinnering aan den tocht werd door iemand - die onbekend wenscht te blijven - aan den 2e luit. Mes, die den tocht zonder mededinging had medegemaakt, nog een bronzen medaille aangeboden. Diploma in collectie Kenniscentrum Waterlinies
|
Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven. |