Sluit [X]   
 

Fortwachter Klop in 1930: "wegens lichamelijke ongeschiktheid voor de verdere waarneming van den militaire...

Donateur worden?

© 1999-2024, René G.A. Ros
Laatst gewijzigd 9-12-2024

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsgierig? Lees deze nieuwsbrief maar!Nieuwsbrief 364

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
13de jaargang, nummer 364, 12 januari 2011

Een nieuwsbrief over de website Stelling van Amsterdam met informatie over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

 

Inleiding

Beste lezer,

Deze nieuwsbrief begint met een ingezonden artikel, oorspronkelijk voor de nieuwjaars-nieuwsbrief, over hoe een Spaarndammer in de forten is geraakt.
Het tweede artikel is toepasselijk voor dit jaargetijde. Vaak wordt beweerd dat een in ijs veranderde inundatie waardeloos zou zijn maar dit artikel geeft een praktisch voorbeeld uit dezelfde periode als de Stelling. En zelfs een onvoorbereide linie, zonder forten.
En ten derde een artikel van iemand die ook tot de conclusie is gekomen dat lege forten vol zijn van sfeer en belevingswaarde.

Dit jaar is het 130 jaar geleden dat, na diverse voorstellen en discussie, het definitieve tracé van de Stelling werd vastgesteld - de feitelijke geboorte van 'onze' kringstelling. Maar het artikel 'Dit jaar een eeuw geleden...' beperkt zich tot een aantal gebeurtenissen van 100 jaar geleden.
Dan twee artikelen over de website zelf. Eerst over een barcode en mobiele telefoons. En het jaarlijkse verslag van de bezoekstatistieken (fortgebruikers: lees het aandachtig en bedenk hoe jij er gebruik van kan maken!).
Tenslotte een verslagje over een winterse expeditie, hoe een rondje rijden bijna een Nova Zembla-avontuur werd.

Bekijk deze nieuwsbrief op: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2011/nieuwsbrief-364/
Overig kort nieuws op het Stelling Forum: https://forum.stelling-amsterdam.nl/nieuw/

Het is niet bekend wanneer de volgende nieuwsbrief zal verschijnen. Het schrijven van artikelen is gestaakt en de voorraad is op.

Met vriendelijke groet,
René Ros

P.S. Later meer over de situatie rond deze nieuwsbrief. Er kwamen n.a.v. de vorige nieuwsbrief onbedoeld een aantal hartverwarmende reacties binnen die ik dankbaar ter kennisgeving heb gelezen. Onder andere een paar openbare reacties op het Stelling Forum:
https://forum.stelling-amsterdam.nl/viewtopic.php?f=40&t=1012

 

Rare jongens die officieren

Tekst: Joop de Vries†, Spaarndam.
Foto's: (collectie) René G.A. Ros en Nationaal Archief.

Joop de Vries (rechts) tijdens een rondleiding in Fort benoorden Spaarndam.Jarenlang woon je er midden in. De forten, grenspaaltjes, die rare schuiven langs de weg, de bunkertjes in het land; ze zijn er gewoon. Natuurlijk heb je wel eens gehoord dat dit allemaal te maken heeft met de Eerste Wereldoorlog, maar verder sta je er niet bij stil.

Opeens word je gevraagd om te helpen om te proberen de kano’s en roeiboten van de vereniging in een fort onder te brengen, iets waaraan je graag gehoor geeft. Je gaat de weg leren kennen in het fort, je vraagt je af waarom sommige dingen zijn als ze zijn. Dan word je gevraagd om rondleidingen te geven in en rond het fort. Dat lijkt je best leuk, dus je gaat je wat meer verdiepen in het fort en de vragen blijven komen.

Een zoeklicht op een wagen.Je gaat er meer over lezen, hoewel er weinig over te vinden is. Dus ga je naar het Nationaal Archief om dat allemaal eens uit te zoeken en dan merk je dat niet alleen de forten, maar ook de organisatie er omheen belangrijk en interessant is.
Nu, jaren later, ben je nog steeds zoekende. Niet omdat er zo weinig te vinden is, integendeel, er is zoveel en zo reuze interessant. Je leest in een krant uit 1903 dat tijdens een nachtelijke militaire oefening de boel beschenen werd door een zoeklicht op 'fort Bezuiden'. Hé, hadden ze toen al zoeklichten ? Je vindt een dossier met diverse foto’s van zoeklichten (zie foto links), blijkbaar hadden ze die dingen dus al.

Opeens vind je wat je wat je eigenlijk niet zocht, namelijk een lijst met de bezetting met hun functies van de forten in 1913. Wat je dan opvalt is dat de meeste forten werden bezet door mensen van de Landweer, door mensen dus die allang waren afgezwaaid en weer op moesten komen. Zo groot was ons leger in 1913 ook weer niet, dus ze moesten wel. Dan valt je oog op een brief gericht aan de beroepsofficieren waarin de opperbevelhebber in Den Haag zich beklaagt over hun gedrag jegens de mensen van de Landweer, in hun ogen blijkbaar het mindere volk. Om met Asterix te spreken: 'rare jongens die officieren'.

De bezetting van Fort benoorden Spaarndam poseert bij de bergloods.En wat moet je denken als je de titel van de map leest: 'Darmcatarres door het gebruik van bruine bonen, bewaard geweest in een veevoederketel'. Was het ruimtegebrek, slordigheid, gemakzucht? Je zal het maar op je bord opgeschept krijgen.
Zouden het dezelfde soldaten zijn geweest, die van tenten regenkleding hadden gemaakt - iets wat het Opperbevel had verboden?

Al bladerend door de dossiers van de diverse archieven gaat het verleden leven en ga je de dingen bekijken door de bril van toen.
Als de mappen zijn dichtgeslagen, overvalt je een gevoel van weemoed en respect. Je zou bijna zeggen: “die goeie ouwe tijd was zo slecht nog niet”.

Joop de Vries: https://www.stelling-amsterdam.nl/mensen/overig/#DEVRIES
Positie bij Spaarndam: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/spaarndam/
Verlichtingspark: https://www.stelling-amsterdam.nl/kazernes/amsterdam-verlichtingspark/
Fortmanoeuvres 1903: https://www.stelling-amsterdam.nl/stelling/stukken/oefening-1903/

 

Een bevroren inundatiestelling aan de IJzer

Tekst: Jaap van Welsen† (Stichting Menno van Coehoorn)
Volledig artikel verscheen eerder als 'Het leven in een inundatiestelling' in het tijdschrift Saillant (nr. 4, 2010)*.

In 1885 betoogde de toenmalige kapitein van de Generale Staf M.H.J. Plantenga dat “de polderoorlog hooge eischen stelt aan het moreel en het intellect van de lagere aanvoerders en ook aan het moreel en het intrinsiek gehalte van de troepen”. Er is in ons land weinig ervaring met de bezetting van een dergelijke stelling tijdens een langdurige verdediging. In de eerste wereldoorlog heeft het Belgische leger vier jaar lang, onvoorbereid, stand gehouden achter inundaties van de rivier de IJzer in het zuidwesten van Vlaanderen.

Belgische soldaten kijken uit over de inundatie.De diepte der inundaties varieerde, op sommige plekken was het 10 à 30 cm maar gemiddeld gemiddeld 50 à 60 cm. Doordat het terrein doorsneden was door vaarten en bezaaid met 1,5 tot 2 meter diepe granaattrechters was het volkomen onbegaanbaar. De inundaties waren in sommige sectoren honderden meters, ja zelfs meer dan een kilometer breed. Dat waren de rustige delen van het front.
Het peil en de omvang van de onderwaterzettingen konden aanzienlijk fluctueren omdat de sluizen bij Nieuwpoort wegens de nabijheid van de vijand niet gemakkelijk geopend of gesloten konden worden. Het gebeurde ook wel, dat de met lijken en kadavers bezaaide velden bijna droog vielen hoewel het slijk de doorschrijdbaarheid van het terrein ook dan bleef bemoeilijken.

Met de wisseling der seizoenen veranderden de omstandigheden waaronder de bezetting moest overleven. Na een herfst met zijn regen en zijn kille mist kwam de winter. Wegens het gevaar van overvallen mocht in de stellingen ’s nachts niet worden geslapen. Maar de mannen wilden dat ook niet want zij waren bang dan door onderkoeling niet meer wakker te worden.

Aflossing van de wacht van een voorpost via een passarelle, een loopbrug.Eind 1914 en begin 1917 was er sprake van echte koude periodes en bevroren de inundaties. Door te spuien probeerde de genie het ijs te verzwakken. De artillerie bereidde zich voor om bij een Duitse aanval het ijs kapot te schieten.
In januari en februari 1917 vroor het zelfs zo hard, dat de bevroren inundaties begaanbaar waren voor troepen en voor licht geschut. Duitse acties bleven tot ieders verrassing nagenoeg uit. Duitsers die vanuit een voorpost bij Merkem over de bevroren, overstroomde weiden probeerden door te dringen, werden door mitrailleurvuur tot de laatste man weggemaaid.
Patrouilles vormden in die witte omgeving dankbare schietschijven. In dekking gaan was riskant want binnen de kortste tijd vroren de zware kapotjassen aan het ijs vast.
De schildwachten kregen schapenvachten, die overigens krioelden van de luizen. Zij werden ieder uur afgelost maar moesten voortdurend in beweging blijven, ook op plaatsen met onvoldoende dekking. Ze namen liever het risico van een Duitse beschieting dan dat handen en voeten bevroren.

De gevaren en bedreigingen waaronder de soldaten aan de IJzer te lijden hadden geven geen volledig beeld van het leven in de stelling. Er waren zeer lange perioden, dat er niets, helemaal niets gebeurde. Dit vaak langdurige gemis aan bedrijvigheid, het verblijf in de modder in een vochtig klimaat, het trieste, eentonige landschap, de dampige atmosfeer brachten een dodelijke verveling teweeg.

* De bij het artikel gebruikte foto's uit de Verzameling Koninklijk Legermuseum, Brussel zijn vanwege de kosten en levertijd niet overgenomen. In plaats daarvan zijn enkele auteursrechtenvrije afbeeldingen van Forum Eerste Wereldoorlog gebruikt.

Stichting Menno van Coehoorn: http://www.coehoorn.nl/
Inundaties rond Nieuwpoort: http://nl.milpedia.org/wiki/Inundaties_rond_Nieuwpoort
'Onvergetelijke landschappen op het IJzerfront' op Forum Eerste Wereldoorlog: http://www.forumeerstewereldoorlog.nl/viewtopic.php?t=15279
Inundatiestations: https://www.stelling-amsterdam.nl/inundaties/

 

Meedenken zet aan tot gedachten over lege forten

Tekst: Bas Kreuger (directeur Vestingmuseum Naarden).
Foto's: René Ros.
Artikel verscheen eerder als weblog 'Meedenken zet aan tot gedachten' d.d. 8-1-2011.

Het donkere interieur van Fort op de Harssens.Wat hebben we toch veel forten in Nederland, het moeten er alles bij elkaar wel honderden zijn. Zo ook in de Stelling van Den Helder. Een verdedigingslinie rond de belangrijkste marinehaven van het land, aangelegd vanaf het einde van de 18e eeuw en doorontwikkeld tot aan de Eerste Wereldoorlog.
Al dat erfgoed ligt dan eind 20e eeuw onbeheerd en liefdeloos in het land, wie doet er wat mee? Vanaf 1989 is dat de Stichting Stelling Den Helder en die maken dan nu ook volop plannen om goede bestemmingen voor de forten te vinden.
Naast de bestuurders en projectleider zijn ook enkele ervaringsdeskundigen uit de museumwereld en het erfgoedveld gevraagd mee te denken en zo zaten we afgelopen woensdag voor de derde maal bijeen om ons daarover te buigen.

Na anderhalf uur vergaderen (in de bomvrije vergaderruimte van het Vestingmuseum) liepen we om de zinnen te verzetten even een rondje door de kazematten van het museum. Daar ontstond veel discussie over de tentoonstelling, niet dat men die slecht vond, in tegendeel, wel dat hij de aandacht behoorlijk wegtrok van het gebouw en de originele 17e eeuwse gangen.

De gang in de langste bomvrije kazerne van Nederland, op Fort Erfprins.Gek genoeg kwam als één van de sterke punten van dit soort gebouwen naar voren dat ze leeg en ruïneus zouden moeten zijn, hoe meer spullen je erin stopt, hoe meer sjeu en sfeer eraf gaat!
Het mooiste vond men dan ook de luistergang, een 65 meter lange doodlopende gang, alleen verlicht met wat blauwe uplights en voorzien van een indringende soundscape.
Heel terecht werd mij dan ook de vraag gesteld waarom we in 2007-2009 het hele museum hebben heringericht met een nieuwe vaste tentoonstelling? Was het niet beter geweest het juist helemaal leeg te halen en de 17e eeuwse situatie te herstellen?

En als je de foto's van lege forten bekijkt snap je die vraag wel, de spanning hangt daar bijna letterlijk in de lucht.
Als we in februari weer teruggaan naar Den Helder en ook een aantal van de andere forten gaan bekijken (Dirks Admiraal, Westoever, Harssens) ben ik met die wetenschap benieuwd naar mijn bezoekervaring.
Als je als bezoeker in maart in Naarden komt en de boel is leeg, dan weet je waar die gedachten vandaan zijn gekomen.

Vestingmuseum Naarden: http://www.vestingmuseum.nl/
Stichting Stelling Den Helder: http://www.stichtingstellingdenhelder.nl/
'Meedenken zet aan tot gedachten' op weblog: http://vestingmuseum.blogspot.com/2011/01/meedenken-zet-aan-tot-gedachten.html

 

Dit jaar een eeuw geleden...

Kanonnier Tilburgs... stelde Stellingcommandant Van Nooten een plan op voor de "uitbreiding of wijziging, afwerking en inrichting der Stelling" met o.a. sloop en herbouw van Fort bij Abcoude en Fort Uitermeer;
... droeg S.I. van Nooten het commando van de Stelling over aan A.N.J. Fabius;

... werden de plannen voor Fort aan de Fuikvaart weer opgepakt;
... werden er ook weer plannen gemaakt voor een tweede fort in IJmuiden, Fort bezuiden het Noordzeekanaal;
... werden de bomvrije gebouwen van Fort aan de Drecht en Fort bij UIthoorn opgeleverd door aannemer G.J. van Slingerland;
... zijn de twee 10,5 cm kanonslopen van de pantserkoepel van Fort bij Spijkerboor door Krupp gefabriceerd;
... werd op kosten van de spoorwegmaatschappij een nieuwe fortwachterswoning op een andere locatie bij Fort bij Vijfhuizen gebouwd;
... werd een mitrailleurkazemat op de heide bij Legerplaats bij Oldebroek gebouwd om met de M'08 mitrailleur te oefenen;

... was voor Genieofficier Dudok een bewogen jaar: klaar met zijn werk in Uithoorn verliet hij die plaats, woonde kort in Amsterdam en verhuisde naar Purmerend waar hij trouwde;
... was in juli de Tweede Marokko Crisis en werden drie forten in paraatheid gebracht: Fort bij IJmuiden, Fort bij Penningsveer en Fort bij de Liebrug;
... vestigde de Dienst der Draadloze Telegrafie zich in het voormalige torpedo-magazijn op Marine-etablissement Kattenburg;

... was (J.H.C.?) Bentz van den Berg commandant van een compagnie van het Korps Pantserfort Artillerie op het Fort aan het Pampus;
... kwam Kanonnier Tilburgs (zie foto rechts) terug in dienst voor een herhalingsoefening bij hetzelfde Korps Pantserfort Artillerie;
... lag diezelfde Kanonnier Tilburgs op 10 juni tijdens het ochtendappél nog in zijn bed en kreeg daarvoor van Compagniecommandant Bentz van den Berg twee dagen kwartierarrest.

 

Met een barcode naar de website

QR-barcode Stelling van AmsterdamDe Quick-Reponse barcode is een tweedimensionale barcode die eenvoudig gelezen kan worden door software op mobiele telefoons met een ingebouwde camera. Daarmee kan bijvoorbeeld het adres van een website gelezen worden om het te bekijken op de telefoon of per e-mail door te sturen.

Mocht je in drukwerk op deze moderne wijze naar de Stelling van Amsterdam website willen verwijzen, dan is de afbeelding van de te gebruiken barcode op de website te downloaden.
En mocht je werken aan nieuwe informatieborden, daar kan je het natuurlijk ook op gebruiken!

QR-barcode: https://www.stelling-amsterdam.nl/colofon/website/qrcode.html

 

Statistiek 2010

In heel 2010 werden er bijna 84.000 bezoeken aan de website Stelling van Amsterdam gebracht, ruim 10.000 meer dan het jaar ervoor (+14%) en wederom het jaarrecord. In totaal zijn er 579.000 bezoeken aan de website gebracht sinds de eerste publicatie in 1999 (zie verloop in grafiek).
Bij zoeken met Google naar 'Stelling van Amsterdam' en de namen van alle forten staat de website gemiddeld op plaats 2,6.

Grafiek van bezoeken per maand sinds 1999.Gemiddeld waren er 6.986 bezoeken per maand (+844) oftewel 229 per dag (+28). Wederom was september de drukste maand en voor het eerst was niet december maar februari de rustigste maand. Tijdens de bezoeken werden 664.275 webpagina's gedownload met een totale omvang van 40,7 gigabyte.

Het Windows besturingssysteem werd voor 88,5% (-1,6) van de bezoeken gebruikt, Mac OS 7,1% (+0,9) en Linux 2,0% (-0,3). MS Internet Explorer is de webbrowser voor 71,1% (-3,1) van de bezoeken, gevolgd door Mozilla Firefox 14,8% (-2), Apple Safari 5,0% (+1,2) en Google Chrome 4,9% (+3,3).

Het aantal nieuwsbrieven was met 26 stuks gelijk aan het jaar ervoor, waarvan 6 (+3) thema-nieuwsbrieven. Het aantal abonnees is het afgelopen jaar met 9% gestegen naar 945, waaronder 130 nieuwe abonnees.
Het Stelling Forum werd ruim 36.000 keer bezocht, een afname van 19% maar te verwachten na de spectaculaire groei van vorig jaar. De hoofdpagina van de Junior website werd met 3.000 bezoeken iets vaker geraadpleegd.

De website is 111 Mb groot en bestaat uit 1.063 webpagina's met 3.542 afbeeldingen. Het aantal pagina's is met 98 gedaald maar omdat 183 pagina's van de woordenlijst zijn samengevoegd zijn er feitelijk 84 bijgekomen. Op de website staan 989 locaties (+43) van (verdwenen) bouwwerken met een bekende locatie.
De foto-collectie over de Stelling omvat 25.200 digitale opnamen (34,7 Gb).

Jaarcijfers: https://www.stelling-amsterdam.nl/colofon/website/jaarcijfers.htm

 

Winterexpeditie

17 december 2010. We hadden de dagexpeditie al een maand verschoven vanwege stormweer wat uiteindelijk bleek mee te vallen. Nu zou er rond het middaguur weer sneeuw gaan vallen maar waagden we het er toch op. De kleinzoon van Kanonnier Gaveel was al met de trein uit Hengelo naar Weesp gekomen, maar de rond te leiden fotograaf kwam echter door sneeuw en verkeersdrukte de bollenstreek niet uit. Derhalve gingen we met twee man op pad met de bedoeling om de gehele Stelling per auto langs te rijden.

Het besneeuwde Vuurtoreneiland met Kustbatterij bij Diemerdam.Met een mooie oranje zon namen we wat foto's op een licht besneeuwde Kustbatterij bij Diemerdam - waar overigens nog niets lijkt te zijn gebeurd sinds de aanvang van de bouwwerkzaamheden in juni.
Vanuit IJburg en Durgerdam konden we het witte Vuurtoreneiland met een werkende vuurtoren heel fraai in het ijs zien liggen (zie foto links). We verdwaalden op de gladde wegen in Waterland maar kwamen uiteindelijk bij Fort bij Edam waar we uit de warme auto kwamen om in het schootsveld te wandelen.

Ook Fort benoorden Purmerend lag er vanaf de ringdijk mooi bij maar Fort aan de Nekkerweg ligt onverstoord fraaier in het Beemsterland. Ook op dat fort nog niets te zien van de in 2006 aangekondigde plannen voor herbestemming tot hotel-wellnes, behalve het restaureren van de houten fortwachterswoning. We konden echter een paar grenspalen niet meer vinden.

Langzaam reden we langs Fort aan de Middenweg en Fort aan de Jisperweg. De toegangsweg van Fort bij Spijkerboor zag er heel onbegaanbaar uit en vanaf de dijk zie je het gehele fort het beste. Alles was met een sneeuwlaag bedekt, behalve de onderrand van de groene geschutkoepel dat te steil bleek.
Na Fort bij Marken-Binnen waagden we ons niet aan de smalle, slingerende weg naar Fort bij Krommeniedijk en kwamen bij Fort aan Den Ham toen het net grote vlokken begon te sneeuwen.
Naar Fort bij Veldhuis hadden we door de verse sneeuw moeite met de grens tussen asfalt en berm. De schaapjes bij het fort lagen met een laag sneeuw op hun rug te wachten op betere tijden. En wij besloten niet langs de St. Aagtendijk te glibberen maar te gaan lunchen met uitzicht op Fort bij IJmuiden.

Fort bij IJmuiden met sneeuw, gezien vanaf Kop van de Haven.Die rijtocht bleek al een beproeving want alles en iedereen reed langzaam. Op de nieuwe rotonde tussen de lunetten van de Linie van Beverwijk was bijna een knal te horen door een doorschietende auto.
Het Fort bij IJmuiden lag er schitterend bij, door de water- en luchtkleur maar ook omdat alle verticale vlakken zo opvallen in de sneeuw (zie foto rechts).

Na de lunch wilden we richting Aalsmeer rijden maar we kwamen al in IJmuiden in een mega-file terecht zodat we er uiteindelijk vier uur over hebben gedaan om weer terug in Weesp te komen... Alhoewel we 'alleen maar' de sectoren Ilpendam en Zaandam hebben gezien was het toch een mooie en memorabele tocht!

Tijdelijk foto-album 'Winterexpeditie': https://www.stelling-amsterdam.nl/winterexpeditie/
Kanonnier Gaveel: https://www.stelling-amsterdam.nl/mensen/gaveel/
Kustbatterij bij Diemerdam: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/diemerdam/
Kustbatterij bij Durgerdam: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/durgerdam/
Sector Ilpendam: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/index/ilpendam.html
Sector Zaandam: https://www.stelling-amsterdam.nl/forten/index/zaandam.html
'Herbestemming Fort aan de Nekkerweg' in Nieuwsbrief 247: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2006/nieuwsbrief-247/#ART1
'Mijlpalen voor Kustbatterij bij Diemerdam' in Nieuwsbrief 352: https://www.stelling-amsterdam.nl/nieuwsbrief/2010/nieuwsbrief-352/#DIEMERDAM

 

Deze nieuwsbrief is een uitgave van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. De redacteurs en auteurs aanvaarden geen aansprakelijkheid, op welke wijze ontstaan, door het gebruik van de inhoud van de website, nieuwsbrief of andere publicatie, door welke persoon en voor welk doel dan ook. Wij hebben ons best gedaan om alle rechthebbenden op deze website / nieuwsbrief te achterhalen. Eenieder die meent dat zijn/haar materiaal zonder voorafgaande toestemming hier is gebruikt, verzoeken wij om zich tot ons te wenden. Bij gebruik als bron voor publicaties en andere uitingen is bronvermelding verplicht en tevens wordt deskundige begeleiding, door bijvoorbeeld de redacteur of auteur, aanbevolen. In de nieuwsbrieven weergegeven meningen zijn een deel van een column of strikt persoonlijk tenzij expliciet anders is aangegeven. 'Majoor Van Hall' en 'Soldaat Troelstra' zijn fictieve militairen uit het verleden die dienen als pseudoniemen voor verschillende personen. Activiteiten zoals rondleidingen worden mogelijk door andere partijen georganiseerd en de verantwoordelijkheid voor inhoud, uitvoering e.d. ligt geheel bij de betreffende partij. De inhoud van een nieuwsbrief wordt na publicatie niet meer gewijzigd en kan later onjuist zijn gebleken of niet meer van toepassing zijn. De auteursrechten berusten bij René G.A. Ros tenzij anders is aangegeven.

Stelling van Amsterdam op Bluesky Stelling van Amsterdam op Facebook Stelling van Amsterdam op X / Twitter Doc.centrum Stelling van Amsterdam op LinkedIn
Stelling van Amsterdam op foto-site Instagram Stelling van Amsterdam op video netwerk YouTube

Deze website wordt verzorgd door particuliere experts en is geen website van een overheid.
Alle rechten voorbehouden, o.a. gebruik door commerciële partijen alleen met voorafgaande toestemming.
Stelling van Amsterdam. Een stadsmuur van water.
UNESCO Werelderfgoed sinds 1996
FMTraining - Trainingen en cursussen voor gebruikers en ontwikkelaars van FileMaker (Advertentie)
 
 
 
Bureau Meerzijdig let op meerdere zijden bij support, mediation, procesbegeleiding en trainingen. (Advertentie)