Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam

Nieuwsbrief Artikelen 2014

Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam
Een nieuwsbrief over militair erfgoed in de regio Amsterdam.
16de jaargang

Inhoud

In deze nieuwsbrief:

• Inleiding
• 100 jaar Korps Nationale Reserve - 29 december
• Ongeluk in de mist - 12 december
• De hele Stelling van boven - 19 november
• De Maximilianische Turmlinie van Linz - 5 november
• Post van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed - 15 oktober
• Geheim agent bezocht eindelijk geheim fort - 8 oktober
• De Digitale Mess is opgeruimd - 1 oktober
• Tussen Vecht en Eem blikt terug op de Eerste Wereldoorlog - 24 september
• Oude Houthaven Lezing over de Stelling - 24 september
• Uniek Duits fotoalbum behouden voor Nederland - 17 september
• Commandobunker EBA gaat verdwijnen - 10 september
• Nieuwe publicatie 'Leven langs de liniedijk' - 3 september
• e-Book over de Stelling van Amsterdam nu ook in het Engels - 25 augustus
• Boek 'De Vesting Naarden, een halve eeuw restaureren' - 13 augustus
• Dienstplicht op Fort bij Hoofddorp - 11 juli
• Lezingen Eerste Wereldoorlog in het Waterlands Archief - 11 juni
• Lezing Stelling van Amsterdam in Leiderdorp - 27 mei
• Boek 'Nederland neutraal, De Eerste Wereldoorlog 1914-1918' - 27 mei
• Verslag van de dag-excursie - 27 mei
• Het Feest van Natuur op Fort Uitermeer - 15 mei
• Granaat onschadelijk gemaakt op Fort bij Uithoorn - 7 mei
• Speciale Kunstfort aanbieding voor nieuwsbrief-abonnees - 6 mei
• Ingenieus onder de Geniedijk door - 12 april
• TV-serie '14-18 Dagboeken uit de Eerste Wereldoorlog' - 31 maart
• Opening tentoonstelling ‘In Stelling Gebracht’ - 24 maart
• Dagexcursie Stelling van Amsterdam 2014 - 5 maart

Inleiding

Beste lezer,

Omdat de website en nieuwsbrief in de mottenballen waren geplaatst, werden in 2014 alleen een aantal al gereed zijnde thema-nieuwsbrieven en losse artikelen over de eigen activiteiten aan de abonnees gezonden. Op deze pagina worden die losse artikelen geplaatst en gearchiveerd.

Veel leesplezier!
René Ros

Tip: houd de cursor boven elke afbeelding om een beschrijving te zien.

100 jaar Korps Nationale Reserve - 29 december

Met dank aan: Wim de Natris, Kap. Fred Warmer (Hoofd Communicatie Korps Nationale Reserve).

Voortgekomen uit de 100 jaar geleden opgerichte Vrijwillige Landstorm vierde het Korps Nationale Reserve dit jaar haar eeuwfeest. Een extra dik exemplaar van het tijdschrift November Romeo sluit het jubileumjaar af met een breed historisch overzicht.
Het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam is vereerd dat zij informatie en beeldmateriaal heeft mogen bijdragen. Ons teamlid en historicus Wim de Natris schreef bovendien het hoofdstuk 'Vrijwillige luchtafweer 1938-1940' over zijn specialisatie.

Binnen de Stelling van Amsterdam werd in 1914 een eigen vrijwillig landstormkorps met dezelfde naam opgericht, het Landstormkorps Stelling van Amsterdam. Velen die als militieplichtige hadden gediend zijn daarna vrijwillig toegetreden tot de landstorm en in die hoedanigheid tijdens de Eerste Wereldoorlog gemobiliseerd in de Stelling. Dit blijkt onder andere uit de diverse biografieën op de website over de Stelling.
Tijdens de Koude Oorlog heeft de opvolger, de Nationale Reserve, vaak getraind op de diverse forten van de Stelling.

Meer willen weten over het Korps Nationale Reserve en haar 100-jarige geschiedenis? Download dan de PDF-versie van het tijdschrift.

Download '100 jaar Korps Nationale Reserve'
Bureau Landstormkorps in Amsterdam
Fred's opa Jan Warmer

Ongeluk in de mist - 12 december

Tekst: Henk Kuilder (res. elt. Intendance b.d.)

Tot mijn verrassing zag ik op deze website bij het verhaal over sergeant Van der Stad een tweetal foto's van een auto-ongeluk waar ik bij betrokken was. De aanrijding vond plaats in de winter van 1958/59*. Ik was toen als vaandrig geplaatst bij 647 Intendance Werktroepen Compagnie, die was gelegerd in Kamp Rooswijk in Velsen-Noord.

Wij (ondergetekende als vaandrig, een reserve tweede luitenant, de chauffeur en nog een dpl. soldaat) reden in dichte mist van Velsen-Noord richting Spaarndam langs het Noordzeekanaal. De tweede luitenant en ik waren op weg naar een of meer forten bij Spaarndam en Haarlemmerliede, dat weet ik niet precies meer, met de bedoeling om een bezoek te brengen aan de commandanten van de militaire opslagplaatsen aldaar, waar detachementen werktroepen van onze compagnie tewerkgesteld waren.

De chauffeur bleef achter een langzaam voor ons rijdende auto. De luitenant vond dat te lang duren en zei tegen de chauffeur dat hij moest inhalen. Die reageerde hierop dat dit vanwege het zeer slechte zicht niet verantwoord was.
De luitenant bleef echter aanhouden en toen de chauffeur daar niet op in ging gaf hij deze een dienstopdracht. Hierover ontstond een woordenwisseling tussen de luitenant en mij, waarbij ik naar voren bracht dat een chauffeur niet gehouden was een dergelijk bevel op te volgen.

De chauffeur werd nerveus en ging inhalen terwijl we vrijwel geen zicht hadden. Plotseling doken tegenover ons een paar brandende koplampen op. Zowel de tegenligger als onze chauffeur weken uit, waardoor een frontale botsing werd voorkomen, maar de auto's botsen wel op elkaar.
Onze chauffeur verloor de macht over het stuur, de auto slipte en sloeg een aantal malen over de kop, waarbij ook nog een boom geraakt werd.

Wonder boven wonder bleven we alle vier ongedeerd en konden de ondersteboven liggende auto nog verlaten, die gelukkig niet in brand vloog. De bestuurder van de tegenligger kwam ook met de schrik vrij. Onze auto was total loss.

Kamp Rooswijk
Sergeant Van der Stad
'MTOO Van der Stad' in Nieuwsbrief 410
Reageren?

* uit het fotoalbum van Kees van der Stad blijkt dat het ongeval plaats vond op 12 december 1958, vandaag precies 56 jaar geleden. Volgens het KNMI (Schiphol) was er die dag mist en regen met een matige wind en een temperatuur van gemiddeld 3,6 °C.

De hele Stelling van boven - 19 november

Tekst: Otto Bodemeijer en René Ros.
Met dank aan: Free Lancelot, Luchtverkeersleiding Nederland, Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst en Oscar Luchtvaartbedrijf.

Er waren vijf vluchten in drie jaar voor nodig maar we kunnen nu met veel plezier en trots laten weten dat de gehele Stelling van Amsterdam vanuit de lucht is vastgelegd. De enige complete verzameling luchtfoto's van al haar forten!
En die delen we met u, waarbij de donateurs nog een streepje voor hebben.

Vooral de forten vlakbij Schiphol kostten de nodige hoofdbrekens maar door strategische kennis en slim plannen is dat tegen de verwachting in toch gelukt.
Geluk was sowieso heel belangrijk, vooral met het weer, maar ook met de medewerking van de piloten en luchtverkeersleiders. Bijvoorbeeld moeten wachten boven Haarlem en daardoor de kazernes aldaar kunnen fotograferen.
Dat er foto's gelukt zijn terwijl we met 190 km/u met normale fotocamera's in oncontroleerbare weersomstandigheden overvlogen is een wonder. En de ene foto is natuurlijk beter gelukt dan de andere maar er zijn veel schitterende foto's van de schitterende locaties.

In 2012 vlogen we de trajecten Uithoorn-Durgerdam en Edam-IJmuiden. Toen hadden we ook nog te maken met controle achteraf door de Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst en moesten alle foto's met vermelding van de gemeente op CD-ROM aan hen geleverd worden.
Het jaar daarna fotografeerde alleen René het tracé Hoofddorp-Beverwijk omdat het een van de weinige kansen was om zo dicht bij Schiphol te fotograferen; maar het weer was achteraf gezien te slecht voor mooie foto's. Zodoende richtten we ons in 2014 opnieuw op het tracé Uithoorn-Beverwijk dat door de nabijheid van Schiphol zelden toegankelijk is voor luchtfotografie.

"Vliegen is zo 20-ste eeuw; waarom gebruiken jullie geen drone?" De belangrijkste redenen zijn dat het met drones veel meer tijd kost om al die forten langs te gaan en dat bij elk fort een geschikt landingsterrein moet zijn. Met het vliegtuig hebben we in minder dan een werkdag twee rondjes om elk fort gevlogen.

Otto en René hebben leuke ervaringen opgedaan met spectaculaire vliegbewegingen, bijzondere initiatieven van luchtverkeersleiders enzovoort. Een van ons - die anoniem zal blijven - had zelfs een plastic zak nodig tijdens een vlucht waarbij veel met korte bochten op de zijkant werd gevlogen.
Nu het seizoen weer voorbij is, is het een mooie gelegenheid om de groene luchtfoto's te bekijken en terug te denken aan het bezoek aan úw favoriete fort.
Een selectie van 275 foto's is in de fotowinkel te bekijken. Door aankoop van luchtfoto's, digitaal maar ook op canvas, muismat e.d., kunt u de forten van boven bekijken hoe en wanneer u dat wilt én draagt u bij in de vliegkosten.
We hebben de foto's met veel plezier gemaakt en we hopen dat u de foto's met plezier bekijkt.

Tip: Gebruik ‚Mail een vriend’ in de fotowinkel om iemand te wijzen op die foto die u zo mooi vindt.

N.B. Nieuwe donateurs krijgen één digitale luchtfoto naar eigen keuze kosteloos toegezonden. Ook huidige donateurs krijgen een luchtfoto en zij hebben daarover al een bericht ontvangen.

Online fotowinkel (aangevuld)
Fotoalbum 'Recente Luchtfoto's' (aangevuld)
Landing Vliegveld Hilversum (film)
Reageren?

'Luchtfoto's van de Stelling van Amsterdam' in Nieuwsbrief 402 (2012)
'Prijs digitale luchtfoto's forten verlaagd' in Nieuwsbrief 405 (2013)
'Avontuur in de lucht' in Nieuwsbrief 413 (2013)

De Maximilianische Turmlinie van Linz - 5 november

Met dank aan: Rudi Rolf†, Anja Ros en Jaap de Zee.

In ons land bouwden we de eerste torenforten langs de Haarlemmermeerpolder, hadden plannen voor torens rond heel Amsterdam maar de meesten werden in de periode 1845-1850 in de Nieuwe Hollandse Waterlinie gebouwd.
Volgens het boek 'Torens, Wallen en Koepels' (Rolf, 2007) zijn de torenforten die we in ons land vinden gebaseerd op de Maximiliaanse torens uit de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije. En die waren weer gebaseerd op de ontwerpen van Montalembert en die in Zweden.
Deze zomer deed zich de mogelijkheid voor om de eerste Maximilianische Turmlinie van de Oostenrijkse plaats Linz te bezoeken, ook wel Turmbefestigung Linz genoemd.

De linie bestond uit 32 torens die een kring van 19,5 kilometer rond de stad vormden zodat ze gemiddeld op 570 meter afstand van elkaar lagen. De torens werden genummerd maar droegen ook namen van vrouwelijke heiligen.
Het merendeel waren Turme, geheel ronde torens van 13 meter hoog en 35 meter doorsnede. Maar de forten op het lage deel langs de rivier de Donau waren Segmentturme, een halve cirkel naar de vijand gericht.

In 1828 was dichter bij de stad een Probeturm (proeftoren) gebouwd voor experimenten maar deze viel buiten de uiteindelijke linie. De andere forten zijn in slechts zes jaar, van 1830 tot en met 1836, gebouwd.
Op de hoogste heuvel rond de stad kwam het Fort auf dem Pöstlingberg dat voorzien was van een poortgebouw en twee grote en twee kleine torenforten. En op het laagste punt, bij de Donau, stonden vier vierkante torens met muren en een ketting om de doorgang te versperren.

Uit verschillende bronnen blijkt dat van de 32 torens maar liefst 19 (59%), waaronder alle Segmentturme, zijn verdwenen in de bebouwing van het noordelijke, oostelijke en zuidelijke deel van de stad. Vier stuks (13%) moeten als restant aangeduid worden en dat betekent dat er nog slechts negen torens (28%) compleet aanwezig zijn.
Fort auf dem Pöstlingberg en de torenforten daarvan zijn merendeels nog aanwezig evenals de proeftoren. En van de vier torens aan de Donau is er nog maar één compleet en één een ruïne.
Ik heb geen informatie over het beleid in Oostenrijk maar ik heb niet het idee dat daar al vroeg over dit cultureel erfgoed is nagedacht. Ter illustratie: het grote en historisch rijke Oostenrijk heeft negen UNESCO Werelderfgoed-objecten en dat is evenveel als ons land.

Op de heuvels ten westen van de stad zijn nog een aantal torens over. Turm 9 is gerestaureerd als stadsmuseum en vanaf daar is een wandeling langs andere torens uitgezet. Turm 13, enigszins vervallen maar het meest origineel, is door de gemeente Leonding in het jaar 2000 aangekocht als Kulturdenkmal (cultureel monument). Turm 20 is verlaten evenals Turm 24 dat in gebruik was als wijnfort totdat het in 1973 midden in een knooppunt van snelwegen kwam te liggen en is alleen per auto via de vluchtstrook te bereiken. Aan Turm 25 is een woning gebouwd en de toren zelf lijkt voor horeca in gebruik te zijn.
De andere vier torens (nrs. 10, 12, 18 en 19) zijn verbouwd tot ruime privé woningen mét ruime tuin en zijn alleen van achter het hek te bekijken. Turm 12 heeft zelfs nog drie verdiepingen erbij gekregen en is nu een appartementencomplex waar de oprit al een ongastvrij gevoel geeft.

Fort auf dem Pöstlingberg lijkt nog behoorlijk compleet en de torens zijn op bijzondere wijze hergebruikt. Een ervan is open gemaakt om te dienen als eindstation van de bergtram. Een andere is uitkijkplatform geworden om over Linz uit te kijken. En weer een ander herbergt sinds 1906 de attractie Grottenbahn terwijl herten in de droge gracht lopen.
De toren aan de Donau wordt gebruikt door de verkeersleiding van de scheepvaart. En de proeftoren is al vlot verkocht aan een Jezuiten-orde, werd verhoogd en is tegenwoordig onderdeel van een katholieke privé-school.

Wat zijn de verschillen en overeenkomsten met de torens zoals we die in Nederland hebben gebouwd? Zoals op Fort Uitermeer, Fort bij Honswijk, Fort aan de Uppelse Dijk en Fort bij Orthen?
Uiteraard is het bouwmateriaal anders, rotssteen daar en gebakken rivierklei hier. Maar de indeling komt sterk overeen - de Nederlandse genie had inzage in de bouwtekeningen - behalve dat onze torens geen drie maar twee verdiepingen hebben en de doorsnede nogal wisselt.

Maar het grootste verschil dat mij tijdens de tocht rond Linz opviel was dat die torens in de heuvels ingegraven zijn. Het dak steekt net boven de heuveltop dat als glacis dient, met een smalle maar steile droge gracht ertussen. Net als in Nederland stond op het dak vlakbaangeschut en in de verdieping eronder krombaangeschut.
In Nederland stonden de torens aanvankelijk vrij en meestal niet hoger dan de hoofdwal van het fort zelf. Dat bleek zeer kwetsbaar zodra het getrokken geschut was ontwikkeld. Daarom werden de torens aangeaard en soms van een verdieping ontdaan. Dus toch niet zo goed afgekeken!?

'Turmbefestigung Linz' op Duitse Wikipedia
Linzer Grottenbahn op Duitse Wikipedia
Boeken van Rudi Rolf†
Reageren?

Post van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed - 15 oktober

Bron: brief d.d. 22-9-2014 van Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE).
Tekst: samenvatting van de brief (4 pagina's), geautoriseerd door Dré van Marrewijk (RCE).
Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Met dank aan RCE medewerkers: Henk Baas, Heleen Homma, Erik Kleijn, Menne Kosian en Dré van Marrewijk.
Adviseurs Documentatiecentrum StvA: Wim de Natris en tevens Otto Bodemeijer, John Verbeek†, Cor Wagemakers en Jaap de Zee.

Na publicatie van de Historische Kaart Stelling van Amsterdam door de de provincie Noord-Holland (oktober 2013) waren er sterke aanwijzingen dat een aanzienlijke hoeveelheid informatie zonder voorafgaande toestemming van onze website was gebruikt. Hierover vond in februari 2014 een gesprek met de provincie plaats waarbij meer duidelijk werd over de teksten en de kaartcoördinaten.
Naar aanleiding van dat gesprek moest helaas een formele klacht ingediend worden bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Na twee vergaderingen met hen ontvingen we een brief met de conclusie waarvan u hieronder een samenvatting kunt lezen:

Geachte heer Ros,

Op 29 mei jl. heeft u bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een klacht ingediend over het overnemen van kaartcoördinaten van uw website www.stelling-amsterdam.nl door een van mijn medewerkers, die deze gegevens tegen de afspraken in, extern heeft geleverd aan de provincie Noord-Holland voor hun online historische kaart Stelling van Amsterdam.

U gaf in uw klacht aan dat uw belang is geschaad zowel qua geïnvesteerde arbeid als in uw relaties met andere organisaties. Bovendien gaf u aan dat openbaarmaking van de data-gegevens zonder uw akkoord in strijd is met de Auteurs- en Databankenwet, en de voorwaarden op uw website.
Omdat u in het tweede gesprek al had voorgesteld niet het juridische traject in te willen gaan, heb ik besloten uw voorstel te volgen door naar een praktische oplossing te streven, en geen verder juridisch onderzoek te doen.

Uw klacht is met betrekking tot de handelwijze van mijn medewerker gegrond: u bent niet correct bejegend, en de tijd en moeite die u hebt besteed aan uw werk is onvoldoende onderkend. Ook het niet ingaan op het verzoek van de provincie Noord-Holland om over dit onderwerp te spreken, is geen correcte handelwijze.
Ik betreur de handelwijze van mijn medewerker(s) en bied u mijn excuses hiervoor aan.
Ten aanzien van uw verzoek om een donatie kan ik u mededelen dat ik een bedrag van €1000,- beschikbaar stel voor uw Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam.

Hoogachtend,
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
drs. Cees van 't Veen
Directeur

P.S. Reactie René Ros:
De klacht is wat mij betreft naar tevredenheid afgehandeld, de inhoud van de brief doet me heel goed en ik dank alle betrokkenen voor hun tijd en inzet. Ik hoop dat allen begrijpen dat deze klacht niet tegen iemand individueel was gericht en ik kijk met plezier vooruit om met hersteld vertrouwen samen te werken. Tevens zeer veel dank voor de inmiddels ontvangen donatie.

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam
'Zo vrolijk, zo vrolijk' op Stelling Forum
Reageren?

Geheim agent bezocht eindelijk geheim fort - 8 oktober

Met dank aan: Hans Baas, dhr. Herman Schoemaker, Silvan Schoonhoven (HDC Media) en Piet Voorwinden.

In 2007 kwam uit een KRO-reportage naar voren dat het Fort bij Uithoorn gebruikt was door de Nederlandse Stay Behind organisatie. De tak 'Operatieën' (later Organisatie B) was een zeer geheime organisatie en had tot taak om ondergronds verzet en vooral propaganda tegen een mogelijke bezetter - de Sovjet Unie en haar Warschau Pact-bondgenoten - voor te bereiden.

Nadien is een van de medewerkers via de media in de openbaarheid getreden om recht te doen aan de inspanningen die vrijwilligers jarenlang hebben geleverd. Via een journalist kwamen we met dhr. Herman Schoemaker in contact om meer informatie over het fort te krijgen.
Op een zonnige dag in juli kwam dhr. Schoemaker naar het fort gereden dat hij -tegen elke verwachting in- niet meteen wist te vinden. Omdat men niet de echte identiteit van de collega's mocht weten, kwam hij vroeger niet met zijn eigen auto op het fort. Hij kreeg spullen in de buurt overhandigd of werd bij een restaurant in Mijdrecht opgehaald.

Onderling noemden de medewerkers hun organisatie 'de club' terwijl het fort 'de tuin' werd genoemd. Het kader bestond uit een betaalde parttime staf van oud-verzetsmensen en later uit gepensioneerde officieren. Bij oorlogsdreiging zou het kader naar Engeland of Canada evacueren en van daaruit de agenten coördineren.
De vrijwillige en onbetaalde agenten werden opgeleid in het gebruik van wapens, zendapparatuur, waardemiddelen en codemiddelen om in geval van een bezetting vooral een psychologische oorlog te voeren met o.a. illegale kranten. Voorraden werden verspreid in het land in meerdere kisten begraven (cache) op plaatsen die tijdens een bezetting waarschijnlijk toegankelijk zouden zijn. Een enkele kist was voor een agent persoonlijk en verborg hij bij zijn woning.

'De tuin', het fort, fungeerde als een distributiecentrum van deze bijzondere organisatie en de metalen kisten werden er gevuld *1. Het fort was goed te beveiligen en de dichtgemetselde deuren van het rechter deel van het hoofdgebouw zullen daarvoor zijn aangebracht. Dhr. Schoemaker maakte duidelijk dat het waardevolste materiaal niet wapens of waardemiddelen waren maar de codemiddelen *2. Die zullen in de apart dichtgemetselde ziekenzaal zijn bewaard.
Piet Dor was de beheerder van het fort maar hij wilde er niet met zijn gezin wonen. Tijdens het graven voor een cache is hij in 1973 overleden. Dhr. Schoemaker weet niet met zekerheid wie na 1973 de beheerder(s) was/waren *3.

En dat geeft ook weer de geheimzinnigheid aan want dhr. Schoemaker is rond 1963 begonnen als vrijwillig agent, werd rond 1970 betaald parttime instructeur en stopte er zelf mee nadat de Berlijnse muur in 1989 was gevallen.
Als instructeur trainde hij diverse agenten en leverde hij hen soms (vernieuwde) persoonlijke kisten die hij bij 'de tuin' ophaalde. De agenten mochten immers niet weten waar 'de tuin' was. Als gewone burger had hij een elektronica-winkel in Soest.
We hebben met dhr. Schoemaker in de bomvrije gebouwen gelopen en dat was zijn eerste keer, hij kreeg de kisten altijd buiten het gebouw overhandigd en vaak in het donker...

*1 Volgens dhr. Schoemaker ook het enige fort dat door hen werd gebruikt. Bij opheffing van 'de club' in 1992 zijn volgens onbevestigde bronnen 75 vrachtwagen-ladingen met spullen afgevoerd naar de marechaussee-kazerne Biltstraat-Zuid in Utrecht.
*2 De codeboeken zijn ook nooit met bondgenoten gedeeld.
*3 Er is ook contact geweest met de voormalige bewoner van de fortwachterswoning en medewerker van 'de club' maar hij wil geen informatie verschaffen.

Thema-nieuwsbrief 'Stay Behind organisaties in de forten' in Nieuwsbrief 279
Fort bij Uithoorn
'Stay Behind' met Herman Schoemaker in De Wereld draait door
Scriptie 'Een geheime organisatie in beeld' door Herman Schoemaker
Reageren?

De Digitale Mess is opgeruimd - 1 oktober

In 2005 begon ik met een aparte website waarop divers digitaal materiaal over militair erfgoed werd verzameld om eenvoudig te kunnen raadplegen. Omdat dit materiaal meestal niet zonder toestemming verspreid mag worden en soms zelfs vertrouwelijk is, was de website alleen met een wachtwoord toegankelijk. Na jaren werk is die informatie nu openbaar te doorzoeken.

Aanvankelijk heette de website 'Digitale Mess' (kantine/puinhoop) en voer het onder de vlag van stichting Mega. In 2011 trok ik het naar mezelf toe om misverstanden over het werk en eigendom te voorkomen. Bovenal veranderde mijn doelstelling, namelijk om zonder wachtwoord inzicht te bieden in de gehele verzameling.
Na drie jaar is dat proces onlangs voltooid door alle documenten stapsgewijs in de zelfontwikkelde database 'Basisregistratie Militair Erfgoed' (BME) onder te brengen waarna de Digitale Mess kon worden opgeheven. Alleen de papieren kopieën van archiefstukken (twee ordners) en digitale documenten van voor 2005 zaten niet in de Digitale Mess en zijn nog niet opgenomen in de BME. Er is de komende jaren nog genoeg te doen...

Aan de BME wordt sinds 2007 gewerkt en het bevat nu 56 gigabyte informatie over niet alleen de collectie van documenten, voorwerpen, beeldmateriaal en boeken maar ook over objecten (forten, grenspalen e.d.), organisaties, personen en allerlei historische gegevens.
Alleen personen die de database willen aanvullen of uitgebreider mogen raadplegen hebben nog toegang nodig maar ook uitleg in het gebruik. Daarom wordt op 24 oktober aanstaande een presentatie over de BME gegeven. Als u daarbij aanwezig wilt zijn, neemt u dan gerust contact op voor meer informatie.

Dankzij de BME kan ik nu veel eenvoudiger, sneller en betrouwbaarder informatie opslaan, raadplegen en delen. Zo is de informatie nu ook via de mobiele telefoon of tablet te raadplegen en kan digitaal materiaal zoals video overal bekeken worden. Het publiek kan de verzameling doorzoeken en inzage of bruikleen aanvragen.
Een deel van de gegevens uit de BME wordt met de spreekwoordelijke druk op een knop geëxporteerd naar de website voor de historische kalender, nieuwsbrief en de collectie-catalogus.
Ik sta open voor interessante gebruiksmogelijkheden en uitwisselingen!

Catalogus BME
Meer informatie over de BME
Reageren?

Tussen Vecht en Eem blikt terug op de Eerste Wereldoorlog - 24 september

OPMERKING:
Wegens persoonlijke omstandigheden zal ik geen presentatie geven tijdens de Open Dag van Tussen Vecht en Eem.

Op 4 oktober organiseert de Stichting Tussen Vecht en Eem een Open Dag met als thema De Eerste Wereldoorlog. Op deze dag zijn lezingen en activiteiten georganiseerd. Het programma zal van start gaan in De Vernissage op Werk IV aan de Dr. Abraham Kuyperlaan 1a te Bussum, waarna verschillende activiteiten in en rondom het Gooi zullen plaatsvinden. De dag is georganiseerd in samenwerking met de Historische Kring Bussum en het Nederlands Vestingmuseum. De Open Dag is een jaarlijks terugkerend evenement. Iedereen is welkom!

Burgemeester Heijman van Bussum opent de Open Dag, waarna Hans Andriessen (oud-voorzitter van de o.m. door hem in 2001 opgerichte Stichting Studiecentrum Eerste Wereldoorlog)  een lezing zal geven met als onderwerp 'Neutraal Nederland klem tussen grootmachten.'
Hierna zal René Ros (projectmedewerker Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam) spreken over de Stelling van Amsterdam en de Eerste Wereldoorlog, waarna aansluitend Marcus van der Heide zijn lezing 'Belgische vluchtelingen in Bussum' zal houden. Hierna volgt een lunch.

’s Middags kan gekozen worden uit diverse excursies: een bezoek aan het Nederlands Vestingmuseum en aansluitend een wandeling (met gids) door de vesting Naarden;
een vaartocht door de vestinggrachten van Naarden inclusief een bezoek aan Fort Ronduit (tevens met gids); het fietsen van de Martin Heyne Fietstocht van de Historische Kring Bussum, die voert langs verdedigingswerken en houten huizen in Naarden en Bussum; een bezoek aan Museum Doorn om de – zojuist door prinses Beatrix geopende  – tentoonstelling over de Eerste Wereldoorlog te bewonderen. De rit naar Doorn zal per bus plaatsvinden.

Stichting Tussen Vecht en Eem
Programma en aanmelden Open Dag

Oude Houthaven Lezing over de Stelling - 24 september

Tijdens de veertiende Oude Houthaven Lezing in Café Westerdok vertelt René Ros over de Stelling van Amsterdam.

Toen de stadsmuur rond Amsterdam overbodig werd, kwam de Stelling van Amsterdam: een muur van water. De Graansilo Korthals Altes (naast de Houthaven) maakte deel uit van deze stelling. Het was de graanschuur van de stad. Tegenwoordig is de silo een woonblok en een echte blikvanger van de buurt.
René Ros doet al ruim vijftien jaar onderzoek naar de Stelling van Amsterdam en komt op 14 oktober over de Stelling en zijn werk vertellen.

Café Westerdok ligt op de hoek van de Westerdoksdijk en het Barentszplein met uitzicht op het IJ.
Dinsdagavond 14 oktober om 20.00 uur.

Café Westerdok
Westerdoksdijk 715/A
1013 BX Amsterdam
(aanmelden niet nodig, vol is vol, gratis entree, consumptie verplicht)

De Oude Houthaven
Graansilo Korthals Altes

Uniek Duits fotoalbum behouden voor Nederland - 17 september

Met dank aan: dhr. J. Vroom, Raymond Gaveel en de donateurs.
Foto: Raymond Gaveel.

Een oudere en een jongere particulier hebben gezorgd voor het behoud van een voor Nederland uniek Duits fotoalbum over vooral Nederlandse verdedigingswerken. Is dat ook de participatie-samenleving?
We hebben helaas slechte ervaringen met het overdragen van foto's aan officiële instellingen. En een instelling die geen tijd heeft voor een fotoalbum dat gerust nationaal erfgoed genoemd mag worden.

De heer Vroom verzamelde onder andere oude foto's en fotoalbums van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog maar stoot zijn verzameling nu af vanwege zijn leeftijd.
Rond 1985 kocht hij het album op een Duitse rommelmarkt. De 345 unieke foto's zijn van 15 juni tot 20 september 1940 gemaakt in Nederland (232 stuks), België (45) en Frankrijk (68). Met onder andere foto's van de IJssellinie, Grebbelinie, Nieuwe Hollandse Waterlinie, Stelling van Amsterdam en de Maginot Linie.
Door overeenkomsten in de foto's vermoeden we dat de maker een Duitse genie-officier was die betrokken was bij het boekwerk 'Denkschrift über die niederländische Landesbefestigung' (1941).

Op 10 september jl. vond de overdracht van het fotoalbum plaats. Binnenkort wordt begonnen met het scannen van alle foto's en de onderschriften waarna ze in de (aan te passen) online catalogus worden geplaatst. Zodra dat gereed is volgt via deze nieuwsbrief meer informatie. Waarschijnlijk zal jullie hulp gevraagd worden bij het ontcijferen van de onderschriften.
Over de transactie worden geen details gegeven behalve dat het bedrag vier cijfers bevat; in verhouding tot het aantal foto's alleszins redelijk. De donatiepot is nu wel bijna leeg zodat nieuwe donaties zeer welkom zijn. Wellicht zelfs een extra donatie vanwege deze particuliere actie? De donateurs ontvangen te zijner tijd een uitnodiging om het fotoalbum zelf te bekijken.

Fotoalbum 'Historisch 1940'
'Duitse foto's van de forten' in Nieuwsbrief 274 (2007)
Doneren

Commandobunker EBA gaat verdwijnen - 10 september

Met dank aan: Alliander, Alfred Bakker, Hans Baas, Otto Bodemeijer, John van der Jagt en Edwin Kapitein.

In 2006 kreeg ik een tip over een Koude Oorlog bunker op de voormalige Zuidergasfabriek in Amsterdam. Werd er in 1916 nog luchtafweergeschut rond de fabriek geplaatst, in de Koude Oorlog werd een beschermd onderkomen noodzakelijk geacht.

Met medewerking van de NUON, huurder van de bunker naast hun hoofdkantoor, mocht ik de bunker begin 2007 bezoeken. De beheerder was verrast dat de commandoruimte nog apart afgesloten was zodat die niet te bezoeken was.
Duidelijk was aan de muren te zien dat er ooit een flinke wateroverlast was geweest. De onderkant van kasten en bureaus waren goed verroest. De slaapruimten werden gebruikt als archiefruimten met mappen en tekeningen - nat en beschimmeld.

Via mijn werk sprak ik onlangs een meneer die op hetzelfde terrein werkt en wist te melden dat de bunker gesloopt gaat worden. Daarop de contacten aangehaald, nu met eigenaar Alliander. Eind 2013 heb ik wederom de bunker bezocht waarbij de commandoruimte nu wel toegankelijk was. Ik weet niet hoe het er oorspronkelijk uitzag maar het interieur oogde authentiek en nog redelijk gevuld.
Alliander wilde graag meewerken aan het behoud van enkele voorwerpen en met een ploegje mensen hebben we in mei jongstleden een aantal voorwerpen opgehaald en de grote voorwerpen zijn in Fort bij Uithoorn te ervaren.

Pronkstuk is de buitenluchtventilator (merk Piller) van een paar honderd kilo; zeer karakteristiek voor commandoposten en schuilplaatsen uit de Koude Oorlog. De elektromotor is niet aangesloten maar de bezoeker kan met zwengels proberen de airflowmeter op de 7,5 m3/min. te krijgen.

Een van de kruitruimtes is ingericht als schuilkelder en daarin is een oude Digital terminal, fax (stadhuis) en telefoon te bekijken. In dezelfde ruimte is het lichtschrijfbord met een topografische kaart van Amsterdam geplaatst.

Ook is er nog een doos met uit te zoeken documenten waaronder een map over de bunker zelf waarin geschreven staat: "De bunker is primair gebouwd en geëquipeerd om te dienen als onderkomen voor de bedrijfsvoering van het EBA ten tijde van oorlogshandelingen."

P.S. Komend weekeind is het Fort bij Uithoorn van 11 tot 17 uur geopend voor publiek en zijn onder andere de bovengenoemde voorwerpen te zien en te beleven. De hele verzameling objecten is chronologisch over meerdere lokalen verdeeld en begint zowaar een bescheiden museum te worden waarmee een verhaal van 100 jaar verdediging verteld wordt.
Op zaterdag 13 september ben ik, René Ros, op het fort aanwezig voor vragen, bijpraten, kennismaken enzovoort. U bent van harte welkom!

Commandobunker EBA
Voorwerpen in Catalogus Documentatiecentrum StvA
Museum in Fort bij Uithoorn

Nieuwe publicatie 'Leven langs de liniedijk' - 3 september

Tekst: Marianne Groep-Foncke (Werkgroep Fort bij Krommeniedijk).

Wie weet er nog wat er allemaal is gebeurd langs de liniedijk en in de half verscholen forten tussen Krommenie - Assendelft en Uitgeest – Heemskerk - Beverwijk? In de ruim honderdjarige geschiedenis van het noordwestfront van de Stelling van Amsterdam hebben zich veel verschillende gebeurtenissen voorgedaan. Sommige gebeurtenissen haalden de krant. Andere werden vastgelegd op foto’s of van vader op dochter doorverteld.

In 2011 besloten de vrijwilligers van het Fort bij Krommeniedijk de mooiste foto’s en verhalen te verzamelen. Ze kregen hulp van de mensen van het Fort aan den Ham, Fort bij Veldhuis en fortenkenners.
Het resultaat is een unieke verzameling verhalen over het noordwestfront van de Stelling van Amsterdam, met daarin Fort bij Krommeniedijk, Fort aan den Ham, Fort bij Veldhuis, Fort aan de Sint Aagtendijk, Fort bij Velsen en Fort Zuidwijkermeer.
Samen schetsen de verhalen over grote en kleine gebeurtenissen een beeld van wat zich in de omgeving heeft afgespeeld. Originele foto's wekken het beeld verder tot leven.

Het boek 'Leven langs de liniedijk. Het noordwestfront van de Stelling van Amsterdam' verschijnt op 1 november as. Lezers van deze nieuwsbrief kunnen het boek tot 1 oktober bestellen voor € 15,00 i.p.v. € 19,50.
(exclusief € 5,00 verzendkosten bij verzending per post).

Stuur om te bestellen een bericht naar bestellen@uitgeverijnoordholland.nl onder vermelding van 'Nieuwsbrief StvA'. Vermeld ook uw naam, adresgegevens, het aantal exemplaren en of u het boek per post wilt ontvangen of dat u het op 1 of 8 november tussen 9.00 en 12.00 uur komt ophalen op het Fort bij Krommeniedijk.

Uitgave Stichting Uitgeverij Noord-Holland - 120 pagina’s met historisch beeldmateriaal - gebonden uitgave 22 x 22 cm.

Werkgroep Fort bij Krommeniedijk
Fort bij Krommeniedijk

N.B. Het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam heeft bijgedragen met adviezen en historisch beeldmateriaal.

e-Book over de Stelling van Amsterdam nu ook in het Engels - 25 augustus

Tekst: René Ros en Alexander Senger.

We zijn er trots op u te mogen laten weten dat we de eerste Engelstalige boekpublicatie over de Stelling van Amsterdam hebben gelanceerd.

In navolging van ons succesvolle Nederlandstalige boek* in 2013 is ook dit als e-book uitgegeven zodat het bereik zo groot mogelijk is.
Wij danken Alex Bishop, Engelsman en 'cultural heritage professional' bij o.a. de Nieuwe Hollandse Waterlinie, voor zijn onmisbare hulp bij de vertaling naar het Engels.

Wij hopen dat u deze uitgave per e-mail, op uw website en via sociale media bij uw buitenlandse relaties onder de aandacht wilt brengen. Bij voorbaat onze dank hiervoor.
Via de onderstaande links is meer informatie te vinden over de verkrijgbaarheid voor beide talen, evenals het persbericht en persfoto's.

ebook 'Introduction to the Defence Line of Amsterdam'
e-book 'Kennismaken met de Stelling van Amsterdam'

Boek 'De Vesting Naarden, een halve eeuw restaureren' - 13 augustus

Met dank aan: stichting Uitgeverij Matrijs.

Het onlangs verschenen boek 'De Vesting Naarden, een halve eeuw restaureren' is een heel opmerkelijk boek.

In de eerste plaats opmerkelijk doordat er maar liefst 25 auteurs aan 22 hoofdstukken op slechts 126 pagina's hebben gepolderd - respect voor de redacteur.
En in de tweede plaats omdat de auteurs merendeels direct betrokkenen zijn die beschrijven hoe ze de vesting de afgelopen 50 jaar hebben onderhouden en impliciet als testament aangeven hoe dat in de toekomst volgehouden zou moeten worden. Een gevolg is dat het boek rijk is aan vaktermen en schaars met kritiek maar wel een breed beeld van de gebouwen geeft.

De artikelen zijn onderverdeeld in vier delen over de geschiedenis (1), de kerkgebouwen (2), overige gebouwen (3) en restauratie van de vestingwerken (4). Een interessante keuze om ook gebouwen, orgels en portretten te beschrijven die zonder de vestingwerken ook bestaan zouden hebben.
Als de vestingwerken u interesseren, lees dan zeker de delen 1 en 4. Voor hen die meer over het behoud in de stad zelf willen weten, zij komen in delen 2 en 3 aan hun trekken.

De Vesting Naarden is zeker een fraaie combinatie van blauw water, bruin baksteen en groene beplanting waar maar een paar plaatsen als Brielle, Hellevoetsluis, Willemstad, Heusden en Bourtange mee kunnen wedijveren. Naarden onderscheidt zich vooral op oorspronkelijkheid en komt veel minder als openluchtmuseum over zoals een paar andere vestingen. Met dit boek laten de auteurs zien hoe dat is gerealiseerd.

'De vesting Naarden. Een halve eeuw restaureren' op website Uitgeverij Matrijs

Dienstplicht op Fort bij Hoofddorp - 11 juli

Met dank aan: Leo van Kampen, Marco van Kampen en Ministerie van Defensie.

Als mede-organisator en reserve-gids van de jaarlijkse openstelling van Fort bij Hoofddorp ontmoette ik daar in 2010 de heer Leo van Kampen. Hij liet toen blijken dat hij als dienstplichtig militair op het fort gewerkt had.
Omdat dit fort na de oorlog als enige door de Luchtmacht werd gebruikt, vormde hij een unieke gelegenheid om de archiefstukken aan te vullen met een menselijk verhaal.

Al in november 2010 heb ik een lange avond met hem gesproken. Hij vond het erg leuk om over zijn verleden te vertellen tegen iemand die bekend was met de locatie en de achtergronden.
Toen ik de dictafoon-opnames had verwerkt tot een verslag, bleek hij echter na een medische aandoening druk bezig met revalidatie. In de kerstdagen van 2013 zocht ik hem opnieuw op om ook dit project af te ronden. In een verzorgingshuis bespraken we het verslag en haalde hij alweer goede herinneringen op.

Ook hebben we toen een aanvraag bij het Ministerie van Defensie ingediend voor een "Uittreksel uit de registratieve gegevens betreffende de militairen enz.".
Helaas heeft dhr. van Kampen geen foto's van zijn diensttijd maar tot onze grote verrassing had 'Defensie' een oude pasfoto van hem met een paperclip aan het uittreksel vastgemaakt!

Met medewerking van zijn zoon Marco is uit alle beschikbare gegevens een nieuwe biografie aan de website toegevoegd.

Biografie Soldaat Van Kampen (NIEUW)
Thema-nieuwsbrief 'Luchtmacht magazijnen bij Hoofddorp'

Lezingen Eerste Wereldoorlog in het Waterlands Archief - 11 juni

Tekst en foto: Waterlands Archief.

Op een inloopmiddag in het Waterlands Archief staat vrijdag 20 juni de Eerste Wereldoorlog centraal. En dan vooral de impact die de Grote Oorlog (1914-1918) had op Waterland. Want al viel hier geen schot, de gevolgen van de oorlog waren voelbaar. Veel jongens en mannen waren van huis, omdat ze onder de wapenen waren geroepen.
Omgekeerd waren er in Waterland veel militairen die de hier gelegen forten bemanden. Op zee liepen vissers en zeelieden het gevaar met hun schip op een mijn te lopen (zoals gebeurde met de Marker opvarenden van een haringlogger). Waterland ontving ook heel wat Belgische vluchtelingen en verder was er ook hier voedsel- en brandstofschaarste.

Op de inloopmiddag worden twee lezingen gehouden:
14.00 uur: Ismee Tames van het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies. Zij promoveerde in 2006 op het proefschrift Oorlog voor onze gedachten. Oorlog, neutraliteit en identiteit in het Nederlandse publieke debat, 1914-1918.
15.00 uur: René Ros van het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam. Zijn lezing zal zich toespitsen op de Stelling van Amsterdam en in het bijzonder op de in onze regio gelegen noordflank daarvan.

Daarnaast kunnen verhalen over bijvoorbeeld vroegere familieleden, die de Eerste Wereldoorlog hebben meegemaakt, worden uitgewisseld. Het Waterlands Archief is daarbij zeer geïnteresseerd in oude foto’s van gemobiliseerde militairen, inundaties of bemande en andere – te scannen – documenten uit die tijd. Bovendien wordt er uitleg gegeven over in het archief aanwezige militaire bronnen, zoals militieregisters.

De middag begint om 13.30 uur.
Plaats: Waterlands Archief, Wielingenstraat 75 (tegenover de Rabobank) te Purmerend.

Waterlands Archief

Lezing Stelling van Amsterdam in Leiderdorp - 27 mei

Tekst: persbericht Kunstkring Leiderdorp d.d. 27-5-2014.

Dinsdag 10 juni as. organiseert Kunstkring Leiderdorp een lezing over de Stelling van Amsterdam. De heer R. Ros, sinds 1998 intensief bezig met archief- en veldonderzoek voor het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam, zal een interessant deel van onze geschiedenis komen belichten.

‘Stelling van Amsterdam’ is de naam voor de waterlinie die tussen 1881 en 1914 in opdracht van het Ministerie van Oorlog om de hoofdstad werd aangelegd. In geval van oorlog konden polders tot een afstand van 3-5 km onder water worden gezet (inundaties). In de Stelling werden [43] forten en batterijen gebouwd om de overgebleven doorgangen te beschermen. De Stelling is 149 km lang en ligt op een afstand van 15-20 km in een kring rond de hoofdstad. Als alles tegenzat konden leger, regering en koning(in) zich binnen de Stelling terugtrekken om de hoofdstad als allerlaatste stukje Nederland te verdedigen. Samen met de inwoners van onder meer Amsterdam en Zaandam kon men een belegering ten minste zes maanden volhouden. Daarom stond de Stelling vol met magazijnen en installaties voor water, voedsel, energie en militaire voorraden.

Een hardnekkig vooroordeel is dat de Stelling nutteloos is geweest, omdat er nooit is gevochten; de forten zouden door de komst van vliegtuigen en parachutisten zijn achterhaald. Niets is minder waar. De afschrikkende werking van de Nederlandse waterlinies heeft Nederland waarschijnlijk buiten de Eerste Wereldoorlog gehouden.
Vervolgens bleken de forten in Europa in de eerste maanden van die oorlog niet opgewassen tegen de vuurkracht van moderne kanonnen, ook al waren sommige net gebouwd. Desondanks was de Eerste Wereldoorlog (1914-1919) het hoogtepunt voor de Stelling van Amsterdam, toen de forten door duizenden dienstplichtigen werden bewoond en gebruikt.

In 1996 is de Stelling op de Lijst van het Werelderfgoed van UNESCO geplaatst. Tot op de dag van vandaag worden de forten en installaties van de Stelling voor allerlei doeleinden gebruikt. Hoewel diverse forten slechts op drie kwartier rijden liggen, is de Stelling bij veel inwoners van onze regio Leiden vrijwel onbekend. Tijdens het ‘Werelderfgoedweekend’, 14 en 15 juni, zijn veel forten geopend voor publiek.

Locatie: Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2 te Leiderdorp.
Zaal open: 20.00 uur.
Aanvang 20.15 uur.
Kosten: gratis voor leden, 7 euro voor niet-leden.
Aanmelden niet nodig.

Kunstkring Leiderdorp
Lezingen Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam

Boek 'Nederland neutraal, De Eerste Wereldoorlog 1914-1918' - 27 mei

Tekst: Uitgeverij Boom en René Ros.
Met dank aan: Uitgeverij Boom en Faculteit Militaire Wetenschappen van de Nederlandse Defensie Academie (NLDA)

In 2014 is het honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Nederland bleef in 1914-1918 neutraal, maar vanzelf ging dat niet. Want ook Nederland kreeg veel van de oorlog mee. In Nederland Neutraal wordt aan de hand van negen hoofdrolspelers uit de jaren 1914-1918 op boeiende wijze duidelijk gemaakt hoe politici, militairen, ondernemers en journalisten omgingen met de problemen, kansen en gevaren die zich door de neutraliteit voordeden. Voor het eerst wordt duidelijk hoe spannend en gevaarlijk het soms was neutraal te zijn en te blijven tijdens de grootste oorlog die de wereld tot dan toe had gekend.

Op woensdag 21 mei jl. werd het eerste exemplaar door de drie auteurs overhandigd aan Peter Vandermeersch; Vlaming, hoofdredacteur NRC Handelsblad en Eerste Wereldoorlog-geïnteresseerde.
De Nassau-zaal van de Koninklijke Militaire Academie vormde, met portretten van bijna alle Nederlandse staatshoofden, een mooi decor.
Bovendien was het een gezellige reünie van mensen die in de televisie-documentaire '14-18 Nederland in de Eerste Wereldoorlog' verschenen.

Het Documentatie-centrum Stelling van Amsterdam heeft drie foto's aan het boek mogen bijdragen. Men zocht mooie foto's die nog niet (vaak) gepubliceerd waren. Dat lijkt goed gelukt en het boek is rijk geïllustreerd. De eerdere boeken van de auteurs kennende zal ook de inhoud uitstekend en toegankelijk zijn.

Bestellen bij Bruna.nl
Bestellen bij Uitgeverij Boom
'TV-serie '14-18 Dagboeken uit de Eerste Wereldoorlog'
'Boek 'Defending Neutrality'

Verslag van de dag-excursie - 27 mei

Foto's: Hans Baas, Otto Bodemeijer en Anja Ros.

De jaarlijkse Dagexcursie Stelling van Amsterdam werd op 10 mei jongstleden gehouden en was wederom een geslaagd evenement. Veel dank aan alle gastheren, cateraar, bouwhelm-regelaar Otto Bodemeijer, KLD'er Sandra van Lochem en de chauffeurs voor hun medewerking.
Hieronder volgt het traditionele verslag in de woorden van een aantal deelnemers. Wat viel ze op?

"Tegenwoordig ontleen je je status aan het merk van je kleding of je auto, in fort Weesp ontleende je die aan het wel of niet hebben van een deur in de W.C." (Ted Nooy)
"Het Fort a/d Ossenmarkt liet ons zien hoe een oud fort gebruikt kan worden anno 2014: de ruimtes waren verhuurd aan zeer diverse gebruikers en het maakte een geriefelijke indruk. Ook het prachtige metselwerk en de boogconstructies werden door ons bewonderd." (Maria en Bram Duijn)

"We benaderden het Torenfort Uitermeer onder dekking van regen en nevel als een overvalploeg slinks via een zijbruggetje. Bij het fort werden we bijna verleid het restaurantje "Uit en Meer" te betreden, maar wij vervolgden onze tour, zodat we nog een aantal interessante fort(restanten) en inventieve ravitailleringsplaatsen gingen bezoeken." (Dick Corver)
"Ook hier was te zien dat niet alle lagen steen onderling met de achterliggende laag verbonden zijn. Ook bij de kazerne Haerlem [in Hellevoetsluis] bleek dat het geval, wat bij de restauratie als verrassing tevoorschijn kwam." (Bram Kap)
"Fort Uitermeer lag er weer mooi bij in de regen. Het was wel oppassen met die losse stenen. Vandaar dat iedereen een veiligheidshelm op had." (Otto Bodemeijer)
"Fort a/d Ossenmarkt had ons enigszins een impressie gegeven hoe Fort Uitermeer eruit gezien moet hebben, hoewel Fort Uitermeer een open binnenplaats had." (Maria en Bram Duijn)

"Onderweg naar Nigtevecht was het soms spannend op de smalle weg langs het Gein. Vooral als er een landbouwvoertuig of tractor van de andere kant kwam." (Otto Bodemeijer, chauffeur)

"Zullen we binnen in de poterne gaan staan?", een kordate uitspraak van René toen de deelnemers vóór Fort Nigtevecht zeiknat werden geregend. Het peloton ging dus ook op een looppas naar binnen!" (Marcel Anthonijsz)
"Mooie excursie met voor mij het rustieke fort Nigtevecht als hoogtepunt. Prachtig gelegen tussen de stille weilanden en het drukke Amsterdam-Rijnkanaal. Mooi begroeid met bomen en struiken. Met twee gepantserde geschutskoepels." (Huib ter Haar)

"Vervallen objecten zijn soms verrassend mooi, ondanks het feit dat gerestaureerd ook mooi kan zijn. Een mooi voorbeeld hiervan vond ik de remises op het fort bij Abcoude." (Bram Kap)
"Fort Abcoude is ook prachtig, groots, mooi gerestaureerd en met artillerievuur (!)." (Huib ter Haar)

"Vandaag iets compleets nieuws geleerd; de luchtwachttorens: onderdeel van een netwerk van 276 observatieposten en torens die ons in de 50-60'er jaren moesten waarschuwen tegen laagvliegende vliegtuigen. Net als de forten al snel ingehaald door de stand der techniek." (Marcel Anthonijsz)

En tenslotte nog een aantal algemene reacties van deelnemers:

"Ik ben voor het eerst mee geweest op een StvA excursie. Vond het erg leuk ondanks het weer. Ik had geen idee van de forten of de vaak mooie omgeving waarin ze liggen. Zeer de moeite waard." (Roos Bles)

"Nogmaals dank voor de prima dag die we hadden afgelopen zaterdag; alleen het weer had wat beter gekund.
Wat heb ik opgestoken:
- er is meer te bekijken dan die forten aan de noordkant van de Stelling, waar ik nogal op ben georiënteerd (maar dat wist ik natuurlijk wel);
- Het fort Markenbinnen ligt dus echt op het eiland Marken als ik de maquette op het Fort bij Abcoude mag geloven;
- luchtwachttorens, interessante aanvulling op het stellingverhaal." (Henk Posthumus, gids Fort bij Spijkerboor)

"Wat ik altijd heel leuk vind aan deze excursies zijn uiteraard de bezoeken aan de forten die niet of nauwelijks toegankelijk zijn voor publiek maar zeker ook de verhalen die elk fort te bieden heeft." (Inge Voogd)

"De planning was erg goed en die volgden we redelijk op de minuut af. Zo'n planning kom ik tegenwoordig nog maar weinig tegen, laatste keer was tijdens de vorige excursie en daarvoor in mijn diensttijd." (Marcel Anthonijsz)

"Mede door het slechte weer kreeg ik het gevoel hoe het was om als soldaat op een fort te zitten..." (Janine de Ruiter Zijlker)

"Na een grandioze hoewel regenachtige dag met bijzondere forten werd het toch nog zonnig. Hulde aan de organisatoren en chauffeurs." (Hans en Geertje de Jong)

"Leuk om de andere stelling- en fort-geïnteresseerden te hebben ontmoet!" (Huib ter Haar)

Foto's van Bram Kap
Fort aan de Ossenmarkt
Fort Uitermeer
Fort bij Nigtevecht
Fort bij Abcoude
Fort aan de Winkel
Korps Luchtwachtdienst

Het Feest van Natuur op Fort Uitermeer - 15 mei

Bron: persbericht Stichting Uiteraard Uitermeer

Op zaterdag 24 mei as. organiseert de stichting 'Uiteraard Uitermeer' op het terrein van Fort Uitermeer 'Het Feest van Natuur'.
Van 10.00 tot 15.00 uur kunnen bezoekers zich laten inspireren door wat de natuur ons allemaal voor moois te bieden heeft. Met de aanwezigheid van vele natuurorganisaties, ondernemers en kunstenaars op het prachtige fortterrein aan de Vecht is er een gevarieerd aanbod aan activiteiten.

Tevens is er aandacht voor de militaire geschiedenis van het terrein. De stichting Uiteraard Uitermeer verzorgt historische rondwandelingen op het fort.
Het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam stelt dvds beschikbaar zodat in de filmzaal 'Geheim Landschap' (11.15-11.45) en Hollandse Wereldwonderen (12.00-12.30) zullen worden getoond. Ook zal René Ros tweemaal een presentatie geven over de Stelling van Amsterdam, om 10.30 en om 14.30 uur.

Programma Feest van de Natuur
'Het Feest van Natuur' op het Stelling Forum
Fort Uitermeer

Granaat onschadelijk gemaakt op Fort bij Uithoorn - 7 mei

Bron: persbericht Fort bij Uithoorn.
Foto's: René G.A. Ros.

Vanochtend heeft de Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EOD) op het Fort bij Uithoorn een gevonden granaat onschadelijk gemaakt door deze ter plekke tot ontploffing te brengen.

Het Fort bij Uithoorn is in de Tweede Wereldoorlog door de Duitse bezetter gebruikt voor de opslag van munitie. Vermoedelijk was dit vanwege de Vordere Wasserstellung, een waterlinie die de Duitse bezetter achter de Atlantikwal aan de kust aanlegde.
Bij het doorzoeken van een van de waterkelders van het verlaten fort stuitte vrijwilligers afgelopen zondag onverwacht niet op gebruiksartikelen maar kwam een granaat boven water.
Na inschakeling van de politie is een onderzoek ingesteld en het fort tot verboden terrein verklaard.

Woensdagochtend heeft de EOD een onderzoek ingesteld en is vastgesteld dat het een Duitse brisantpantsergranaat van 7,5 cm. doorsnede en een lengte van 1 meter betrof. De EOD besloot in overleg met de beheerder Mirjam Schaap om de granaat op het fort tot ontploffing te laten brengen.
In de frontwal van het fort bleek de zandgrond en de afstand voldoende om dit veilig te kunnen doen. Met behulp van explosieven werd de begraven granaat opgeblazen. Doordat de granaat bijna 70 jaar in het water heeft gelegen ontplofte de lading van de granaat niet maar ontbrandde geleidelijk.

Met de ontmanteling van deze granaat is de rust op het fort weer terug gekeerd. Gelukkig is er geen gevaar geweest voor de directe omgeving en is alles weer zoals het de afgelopen 70 jaar is geweest.

Fort Amstelhoek
Fort bij Uithoorn

Speciale Kunstfort aanbieding voor nieuwsbrief-abonnees - 6 mei

Filmmiddag in Fort bij Vijfhuizen
Zondag 18 mei – van 13:30 tot 17:00 uur

GHOST ARMY
Illusion was their ultimate weapon

Documentairefilm over de ontwikkeling van opblaasbare militaire decoys tijdens WOII, in het kader van kunsttentoonstelling Blow Up!. Speciaal voor abonnees van de Nieuwsbrief Stelling van Amsterdam, biedt het Kunstfort bij Vijfhuizen de voorstelling én bezoek aan het fort met tentoonstelling Blow Up! aan voor slechts € 2,50 p.p.

NB: Toegang voor deze prijs geschiedt alleen met een wachtwoord. Meldt u zich vooraf aan via info@kunstfort.nl onder vermelding van 'filmmiddag: Ghost Army', het aantal personen in uw gezelschap, en natuurlijk het wachtwoord: “Opblaaskrokodil”. Via e-mail ontvangt u dan de bevestiging van uw aanmelding op de gastenlijst.

Tijdens een speciale filmmiddag wordt de in 2013 uitgebrachte film Ghost Army van Rick Beyer getoond. De documentaire laat zien en hoe het leger in de Tweede Wereldoorlog gretig gebruikt heeft gemaakt van (jawel!) kunstenaars om opblaasbare tanks, vliegtuigen en ander oorlogsmateriaal te ontwikkelen. Deze decoys waren onder andere onderdeel van de D-day invasie om de Duitse troepen te misleiden, -en met succes. Tot voor kort was het materiaal dat voor deze film gebruikt werd nog militair geheim!

13:30 uur : Inloop
14:00 uur : Start film in Genieloods (80 min)
15:30 - 17:00 uur : Gelegenheid tot bezoek van tentoonstelling Blow Up!

Entree: Bij aanmelding met wachtwoord € 2,50 p.p. incl. entree Fort bij Vijfhuizen en tentoonstelling

Regisseur Rick Beyer over Ghost Army:
"In June 1944, a secret U.S. Army unit went into action in Normandy. The weapons they deployed were decidedly unusual: hundreds of inflatable tanks and a one-of-a-kind collection of sound effects records. Their mission was to use bluff, deception, and trickery to save lives. Many were artists, some of who would become famous, including a budding fashion designer named Bill Blass. They painted and sketched their way across Europe, creating a unique visual record of their journey. The story of what these men accomplished was hushed up by the Pentagon for more than forty years."

Ghostarmy.org
Aanmelden per e-mail
Stichting Kunstfort Vijfhuizen
Fort bij Vijfhuizen

Ingenieus onder de Geniedijk door - 12 april

Met dank aan: Erik Brink (Gasunie).

Vanwege de liberalisering van de aardgasmarkt en om Nederland als aardgasknooppunt in de internationale markt te plaatsen, is de Gasunie met een groot project bezig.

En wel om een gasleiding met een diameter van 1,22 meter over 90 kilometer tussen de compressorstations Beverwijk en Wijngaarden (bij Sliedrecht) aan te leggen.
Bij Beverwijk ligt het compressorstation aan de St. Aagtendijk en iedereen kent het die dat deel van de Stelling heeft bezocht. Met natte gracht, dubbel hekwerk en bewegingsdetectoren lijkt het bijna een fort...
Het tracé doorsnijdt driemaal de hoofdverdedigingslijn van de Stelling. Eerst de Liniewal Aagtendijk - Zuidwijkermeer waar de leiding onderdoor is geboord. Daarna is het onder het Zijkanaal B nabij Spaarndam doorgeboord en langs de snelweg A9 ingegraven.

De leiding verlaat 'ons' gebied weer bij de Geniedijk Haarlemmermeer maar dat bleek iets lastiger vanwege het Munitiedepot Schiphol op dat deel van de Geniedijk. Aan weerszijden van de leiding moet minimaal vijf meter vrij terrein zijn. Dat is te realiseren door tussen de gebouwen van het munitiedepot te boren, onder de open bommenplatforms. Maar er is over een lengte van 400 meter wel een gefundeerde betonnen muur aanwezig.
In twee bouwputten wordt op 8,5 meter onder de kruin steeds een leidingsegment van 18 meter onder de Geniedijk door geperst. Daarvoor worden technieken gebruikt waar wij als gewone burger geen idee van hebben. Maar uw Inspecteur-generaal is volledig ingelicht tijdens een bezoek aan de boorlocatie als bedankje voor geleverde informatie.

Als dit artikel verschijnt kruipt de boor in zes dagen onder de Geniedijk door. Zowel de Geniedijk en zelfs het na-oorlogse munitiedepot blijven -als het goed gaat- onaangetast door deze werkwijze. Bravo!

Gasunie Bouwt
St. Aagtendijk
Liniewal Aagtendijk - Zuidwijkermeer
Geniedijk Haarlemmermeer
Munitiedepot Schiphol

TV-serie '14-18 Dagboeken uit de Eerste Wereldoorlog' - 31 maart

Tekst: persbericht NTR / VPRO.
Foto's: NTR en René Ros.

In 2014 is de Eerste Wereldoorlog honderd jaar oud. Het was de grootste, meest omvangrijke en meest bloedige oorlog die de mensheid tot dan toe had meegemaakt. Een oorlog die we kennen van veraf. Van de monumenten in Franse en Belgische dorpen, van musea in Ieper en Verdun.

De NTR doet mee aan een internationale productie waarbij het grote verhaal van de Eerste Wereldoorlog tastbaar wordt gemaakt door het te vertellen aan de hand van de lotgevallen van individuen. Door teksten uit dagboeken, brieven, ansichtkaarten en telegrammen komt de oorlog tot leven. Het plotselinge uitbreken van de oorlog, het leed in de loopgraven, de bovenmenselijke inspanningen van artsen en helpers, de zware verliezen onder burgers, de opstanden tegen de oorlog en het systeem; de hele geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog wordt ingekleurd aan de hand van veertien persoonlijke verhalen, die uit al die documenten zijn gedestilleerd.

Voorafgaand aan deze achtdelige internationale serie produceren NTR en VPRO een aflevering over Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog (uitzending 5 april). Over de praktijk van de zo begeerde neutraliteit. Over de vier jaar lange mobilisatie van ons leger, over een miljoen Belgen die in 1914 naar ons land vluchtten en moesten worden ondergebracht, over Rotterdam dat een broeinest van spionnen werd, over de lucratieve smokkel in het begin en de voedseldistributie en armoede aan het eind.

Presentatie van eerste aflevering: Diederik van Vleuten.
Uitzending: elke zaterdag van 5 april t.e.m. 7 juni, 20.20 uur, Ned. 2.
Bij deze serie komt ook een internationale jeugdversie waarbij de NTR het voortouw heeft genomen.

Noot redacteur:
Als voorbeeld van soldaten in de forten komt Fort bij Uithoorn kort in beeld. Op dat fort zijn opnames gemaakt met de livinghistory-groep Nederland Neutraal en mijzelf. Later zijn er luchtopnames met een drone gemaakt.
Dank aan de NTR om mee te mogen werken en dank voor de waardering die blijkt uit de ruime tegenprestatie die bestond uit een boek en dvd evenals aanwezig mogen zijn bij de lancering op 30 maart jl.
Op een locatie die ik al enkele jaren wilde bezoeken, Keizer Willem II's ballingsoord Huis Doorn, mocht ik het door mij vaak beluisterde radio-programma OVT bijwonen, de aflevering vooraf zien én inspirerende mensen zoals Wim Klinkert, Paul Moeyes en Diederik van Vleuten de hand schudden. Dáár krijgt een hobbyist weer plezier van!

WO1 14-18 op Geschiedenis24
Nederland Neutraal
OVT van 30 maart 2014
Theaterprogramma 'Buiten Schot' door Diederik van Vleuten

Opening tentoonstelling ‘In Stelling Gebracht’ - 24 maart

Tekst en foto: Historisch Museum Haarlemmermeer.

Historisch Museum Haarlemmermeer nodigt iedereen uit voor de feestelijke opening van de tentoonstelling ‘In Stelling Gebracht – De Geniedijk en de forten in Haarlemmermeer’ op 28 maart om 16.00 uur. De opening wordt verricht door Joke Geldhof, Gedeputeerde Provincie Noord-Holland. U kunt de opening gratis bijwonen. De hapjes worden verzorgd door dag- en werkcentrum Spoorzicht ‘Ons tweede thuis’ te Nieuw-Vennep.
Van 15.15 tot 16.00 uur is er speciaal voor (klein)kinderen vanaf 7 jaar een workshop ‘gieten van tinnen soldaten’, begeleid door een tingieter. Hiervoor kan men zich aanmelden via infohmh@xs4all.nl.

Jaarlijks organiseert het Historisch Museum Haarlemmermeer een grote thema tentoonstelling over een historische ontwikkeling in Haarlemmermeer. De tentoonstelling ‘In Stelling Gebracht’ gaat over het verdedigingswerk ‘De Stelling van Amsterdam’ dat ook door Haarlemmermeer heen loopt en een belangrijk deel uitmaakt van het lokale landschap. De tentoonstelling wordt officieel geopend op vrijdag 28 maart en is te zien tot 12 januari 2015.

Sinds 1996 prijkt de Stelling van Amsterdam op de UNESCO Werelderfgoedlijst, in goed gezelschap van o.m. de Chinese muur en de piramides in Egypte.
De voor veel Nederlanders onbekende stelling, een tussen 1881 en 1914 gebouwde linie van zesenveertig forten en batterijen rond Amsterdam, ligt in het landschap verborgen. De forten zijn het meest zichtbaar. Ook kanalen, dijken, dammen, sluizen en magazijnen horen bij de stelling.
Het buiten de Stelling liggende land kon men inunderen, d.w.z. zo’n dertig centimeter onder water zetten. Niet diep genoeg voor schepen en te diep voor man en paard. Zo kon men Amsterdam verdedigen. Door de komst van bewapende vliegtuigen verloor de stelling haar waarde. Zij heeft nooit als verdedigingswerk gefunctioneerd. Toch heeft Defensie de stelling lang beheerd, waardoor het verdedigingswerk in zijn geheel behouden is gebleven.
Met de opvallende Geniedijk maakt de stelling deel uit van het noorden van de Haarlemmermeerpolder. De Geniedijk begint bij Fort bij Vijfhuizen aan de Cruquiusdijk en loopt via Fort bij Hoofddorp naar Fort bij Aalsmeer aan de Aalsmeerderdijk.

Praktische informatie:
Historisch Museum Haarlemmermeer is te vinden aan de Bosweg 17, tussen Claus Event Center en Courtyard hotel in. De opening is op vrijdag 28 maart vanaf 16.00 uur, gratis toegang. De workshop ‘Tinnen soldaatjes gieten’ is vanaf 15 uur voor kinderen vanaf 7 jaar, maar mag ook door enthousiaste volwassenen bijgewoond worden. Voor deze workshop dient men zich aan te melden via infohmh@xs4all.nl.
Historisch Museum Haarlemmermeer is vanaf 1 april geopend van dinsdag t.e.m. zondag van 13.00 tot 17.00 uur. De toegang is de reguliere entreeprijs van €4,00 voor volwassenen en gratis met een museumkaart.

Bijdrage:
Het Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam heeft zes voorwerpen voor de tentoonstelling beschikbaar gesteld. Waaronder een brief van het Rijkspostduivenstation en een Genie-peilschaal.

Historisch Museum Haarlemmermeer

Dagexcursie Stelling van Amsterdam 2014 - 5 maart

Op zaterdag 10 mei as. zal voor de dertiende keer de geheel verzorgde, unieke dagexcursie naar een deel van de Stelling van Amsterdam plaatsvinden.

Het doel van de excursie is om forten te bezoeken die normaal niet of nauwelijks toegankelijk zijn en waar mogelijk vrij rond te wandelen.
Tevens een prachtige gelegenheid om elkaar weer te zien of kennis te maken met degenen die we kennen van de website, van vorige excursies en anderen die zich betrokken voelen bij de Stelling.
We bezoeken een zestal forten in het Oostfront, van Abcoude tot en met Weesp, tijdens een rondrit door het gebied. De dag begint om 9.45 uur bij station Weesp en duurt tot ongeveer 17.15 uur wanneer we weer bij het startpunt terugkeren.

U bent van harte welkom om deel te nemen en u kunt zich vanaf heden aanmelden! En neem gerust een kennis of familielid mee.
Het aantal deelnemers is beperkt en door voorinschrijving door donateurs is een deel van de plaatsen al geboekt. Meer informatie en aanmelden op:

Dagexcursie Stelling van Amsterdam 2014